نقش اسرائیل در مدیریت سایبری جمهوری آذربایجان (مقاله)
اسرائیل- آذربایجان.jpg همکاری‌های باکو و تل‌آویو در سطح راهبردی بیش از یک دهه قدمت دارد. این همکاری راهبردی، به طور خاص و با برنامه‌ریزی پیشینی در بخش‌های امنیتی، تسلیحاتی، سایبری و انرژی توسعه پیدا کرده است. عمده بازیگران صهیونیستی که امکان شکل‌گیری و توسعه این همکاری‌ها را فراهم کرده و می‌کنند، بازیگرانی هستند که در بخش خصوصی فعالند اما قبلاً در مناصب مهم امنیتی رژیم صهیونیستی ایفای نقش کرده‌اند؛ به ویژه در واحد ۸۲۰۰ - واحد جاسوسی سایبری ارتش رژیم صهیونیستی.
امنیت سایبری به سبک صهیونیستی
باکو همواره روسیه را به عنوان یک تهدید سایبری جدی برای خود توصیف کرده و آن را به صورت رسمی، دلیل اصلی گسترش تعاملات سایبری خود با رژیم صهیونیستی مطرح می‌کند. از سوی دیگر باید توجه داشت که تعاملات سایبری باکو با رژیم صهیونیستی دو ویژگی مهم دارد:
۱- این تعاملات عمدتاً در بخش تهاجمی و نه دفاعی تعریف شده و در حال توسعه هستند
۲- عوامل اجرایی ارتباطات و تعاملات سایبری میان باکو و رژیم صهیونیستی، بازیگران خصوصی صهیونیستی هستند.
برای درک بهتر این وضعیت باید به برخی از رویدادهای مهم و تعاملات باکو و صهیونیست‌ها در حوزه سایبری بپردازیم و با مرور آن‌ها تصویر دقیق‌تری از وضعیت این حوزه به دست آوریم.
ایجاد مرکز امنیت سایبری آذربایجان با همکاری دانشگاه تخنیون اسرائیل
در اواسط سال ۲۰۲۲، وزیر ترابری و توسعه دیجیتال آذربایجان یعنی رشاد نبی‌یف به اسرائیل سفر کرد. در این سفر یک توافقنامه میان وزارتخانه مذکور و دانشگاه تخنیون اسرائیل منعقد شد که بر اساس آن، یک مرکز امنیت سایبری در آذربایجانی توسط دانشگاه اسرائیلی بنا می‌شود. تخنیون همچنین وعده داد که در یک بازه زمانی سه ساله، ۱۰۰۰ کارشناس حرفه‌ای را آموزش دهد[۱].
برنامه آموزشی توسط مربیان و اساتید اسرائیلی در باکو اجرا می‌شود. همچنین بر اساس این توافقنامه، یکی از مزایای این مرکز امنیت سایبری آن است که علاوه‌بر آموزش کارشناسان حرفه‌ای، مربیان محلی نیز آموزش داده می‌شوند تا در آینده ایشان آموزش کارشناسان جدید را برعهده بگیرند.
نماینده دانشگاه تخنیون که مدتی وزیر امور خارجه اسرائیل بوده و سابقه طولانی مدت فرماندهی در ارتش رژیم صهیونیستی را یدک می‌کشد.
جاسوسان سایبری اسرائیل
پراسول (Prasol)، کمپانی توزیع کننده تجهیزات و راهکارهای سایبری در آذربایجان به ریاست بابک آقایف است. آقایف نایب‌رئیس سابق دفتر روابط بین‌المللی پارلمان آذربایجان است که کنفرانس بین‌المللی روزهای امنیت سایبری (ICSD) را در نوامبر سال ۲۰۲۰ در باکو برگزار کرد[۲] پراسوفل، در اصل نماینده کمپانی اطلاعات سایبری کاگنیتو (Cognito)، شاخه تهاجم سایبری ورینت (Verint)، است. پراسفول خود را به‌عنوان بازیگری معرفی می‌کند که «ریشه عمیقی در صنعت‌های-تک اسرائیلی دارد.» [۳]
شماری از کارشناسان برجسته سایبری اسرائیلی در این کنفرانس شرکت کردند. ازجمله دنیل زلدیس (Daniel Zeldis)، رئیس خدمات سایبری در کمپانی آموزش سایبری سایبر پرو (Cyber Pro). سایبر پرو توسط گال گنوت (Gal Genut) و عاصاف تامیر (Asef Tamir) بنیانگذاری شده است؛ گنوت پیش از این مدیر بخش عملیاتی واحد ۸۲۰۰ در ارتش اسرائیل بود و بر عملکرد واحدهای جمع‌آوری اطلاعات نظارت می‌کرد؛ و تامیر یکی از بنیانگذاران سایبر سکیوریتی گروپ (Cyber Security Group)، کمپانی تأمین کننده سایبری دولتی است که توسط دورون تامیر (Doron Tamir)[۴]، یکی از افسران اطلاعاتی ارتش اسرائیل هدایت می‌شود. این دو کمپانی اسرائیلی و پراسوفل به تازگی به کمک یکدیگر یک استراتژی سایبری برای آذربایجان طراحی کرده‌اند.این دو فرد که در بالا ذکر آنان آمده در تنظیم استراتژی سایبری آذربایجان نقش برجسته ایفا کردند.
ساخت شهر هوشمند در نزدیکی مرز ایران
یکی از دستاوردهای جنگ ناگورنو-قره‌باغ برای آذری‌ها، آزادسازی شهری به نام زنگیلان است. این شهر واقع در ۳۱۲ کیلومتری جنوب غرب باکو، در نزدیکی مرز ایران به علاوه‌چند روستای دیگر در قره‌باغ در مهر ماه سال ۹۹ به دست نیروهای آذربایجانی افتاد و به عبارتی از تصرف نیروهای ارمنی آزاد شد. 9 ماه پس از این ماجرا، جرج دیک (George Deek) سفیر رژیم صهیونیستی در آذربایجان اعلام کرد که اسرائیل به ساخت یک شهر هوشمند در زنگیلان کمک خواهد کرد [۵]. شماری از کمپانی‌های اسرائیلی در حال ایجاد تأسیسات و زیرساخت در این شهر متروکه و خالی از سکنه هستند. این شهر با مرز ایران فاصله زیادی ندارد.دیک با سفر به این شهر در جمع خبرنگاران مدعی شد که ابتدا در این شهر یک دامداری هوشمند و پیشرفته ایجاد خواهد شد که محصولات آن به ایتالیا صادر شده و پس از فراوری روانه بازار جهانی خواهد شد. اما با درنظر گرفتن موقعیت جغرافیایی این شهر باید اهداف دیگری را برای ایجاد چنین مجموعه‌ای در نظر گرفت. در هر حال ماجرای آئروناتیکس به یک مسئله پیچیده برای رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. این رژیم تمام تلاش خود را به کار بسته تا فعالیت‌های خود را در آذربایجان ادامه دهد؛ به ویژه با در نظر گرفتن این مهم که باکو بیش از یک دهه است که به مرکز هماهنگی فعالیت‌های منطقه‌ای موساد برای انجام عملیات در ایران تبدیل شده است.
انتقال تجربه سایبری به آذربایجان
یک هیئت از انجمن سازمان‌های امنیت سایبری آذربایجان (AKTA) در اوایل سال ۲۰۲۳ به رژیم صهیونیستی سفر کرد تا به مطالعه و بررسی فعالیت‌های مؤسسات و کمپانی‌های اسرائیلی بپردازد که در حوزه فناوری اطلاعات و امنیت سایبری و همچنین فناوری‌ها و راهکارهای مشابه، فعالیت می‌کنند. این سفر به میزبانی و با پشتیبانی سفارت اسرائیل در آذربایجان انجام شد.
در این سفر، هیئت آذری در کنفرانس و نمایشگاه «سایبرتک گلوبال» تل‌آویو ۲۰۲۳ حضور پیدا کرد. این رویداد سالانه در تل‌آویو برگزار می‌شود و بیش از ۱۰۰ کمپانی تخصصی حوزه امنیت سایبری در آن حضور پیدا می‌کنند. اعضای هیئت آذری در پنل‌های تخصصی و گوناگون این کنفرانس حضور پیدا کردند و با همتایان صهیونیست مذاکره و گفتگو کردند.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که هیئت آذربایجانی در این سفر ترتیب داد، بهره‌گیری از تجربه صهیونیست‌ها در ایجاد اکوسیستم استارت‌آپی بود. آذری‌ها با مقامات و بنیانگذاران شماری از استارت‌آپ‌های اسرائیلی دیدار کردند و همچنین با محصولات و خدمات ایشان آشنا شدند؛ ازجمله باید به این موارد اشاره کرد: مگنیفیکا (Magnifica)، فلاسک (Flowsec)، هگزاتون (Hexatone)، تریپل‌پی (TripleP)، بلک‌استون (BlackStone).
این هیئت همچنین با تیم واکنش اضطراری سایبری اسرائیل (IL-CERT) در بئرشیوا دیدار کرد. چارچوب مقابله با رویدادهای سایبری و بازدید از مراکز عملیات سایبری متعدد در این تشکیلات، ازجمله برنامه‌های این دیدار بود. در این دیدار دو طرف توافق کردند تا بخشی از کارشناسان آذربایجانی توسط این مرکز آموزش داده شوند. به منظور آشنایی با تجربه امنیت سایبری در بخش بانکداری اسرائیل، هیئت آذربی با ظرفیت‌های اداره امنیت سایبری بانک لئومی (Leumi Bank) آشنا شد. تیم آذری نمونه‌های واقعی تهدیدات سایبری را مطالعه کرد که بخش بانکی با آن‌ها مواجه شده است.
در این سفر تیم آذری همچنین از کمپانی رافائل (RAFAEL)، کارخانه پیشرفته و برجسته حوزه هوافضا و دفاعی اسرائیل، دیدار کرد. این کمپانی همچنین در بخش فناوری‌های مرتبط با حوزه سایبری و راهکارهای امنیت داده و رصد ترافیک داده، تخصص دارد.
به طور خلاصه دستاوردهای این تعامل دو جانبه برای اسرائیل از این قرار هستند:
- فراهم شدن یک پایگاه عقبه تاکتیکی برای رژیم صهیونیستی به منظور هماهنگ ساختن اقدامات شرورانه علیه جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف امنیتی، اقتصادی، انرژی و دیپلماتیک.
- تأثیرگذاری بر روند توسعه امنیتی-اطلاعاتی آذربایجان در جهت تبدیل کردن آن به یک مجتمع تهاجم سایبری و استفاده از این پتانسیل برای گسترش دادن فعالیت‌های جاسوسی از جمهوری اسلامی ایران و البته دیگر بازیگران مهم این منطقه ازجمله روسیه.
- تأمین کاستی‌های اسرائیل در بخش انرژی و استفاده از برگ برنده موقعیت سرزمینی آذربایجان به عنوان رابط میان منابع گازی روسیه و نیازمندی اروپا به این منابع به ویژه در تعاملات دیپلماتیک با بازیگران اروپایی.
- ایجاد یک نیروی نیابتی قابل اتکای دولتی در همسایگی ایران و مقابله با قوای نیابتی ایران در منطقه قفقاز و البته اوراسیا.
- جمع‌آوری اطلاعات و تقویت پایگاه داده ایرانی در تشکیلات امنیتی_دفاعی اسرائیل به ویژه به منظور شناسایی مراکز حساس هسته‌ای و فناوری ایران.
آنچه که از این تعاملات برای آذربایجان حاصل می‌شود یا امید حصول آن از سوی دولت آذربایجان می‌رود، به طور خلاصه از این قرار است:
- تقویت جایگاه آذربایجان در منطقه قفقاز به عنوان یک بازیگر فعال و نه منفعل به ویژه در برابر روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه.
- آماده سازی مقدمات لازم برای تبدیل شدن به یک بازیگر میانجی و فاصله گرفتن از جایگاه بازیگر منفعل که معمولاً دستخوش تحولات پیرامونی می‌شود که بیش از آنکه عایدات اقتصادی به همراه داشته باشند، چالش‌های امنیتی-سیاسی برای آذربایجان به ارمغان می‌آورند.
- تعریف یک نقش مشخص برای خود در عرصه سایبری؛ برایند فعالیت‌های سایبری آذربایجان آن را در جهت تبدیل شدن به یک مجتمع تهاجمی برای مقابله با حملات سایبری روسیه و ایران سوق می‌دهد.
- جهت یافتن تلاش‌های دیپلماتیک آذربایجان در جهت تقویت موضع خود در منطقه خزر به منظور تأمین امنیت انرژی داخلی و حرکت به سمت صادرات از موضع فعال و دور شدن از موضع منفعلانه کنونی در دریای خزر[۶].