جعفر بن محمد (صادق)

از ویکی‌وحدت


امام جعفر صادق
نام محمد بن جعفر
کنیه ابو عبدالله
لقب صادق
ولادت ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ قمری
پدر امام باقر (ع)
مادر ام فروه (فاطمه)
فرزندان امام
مدت امامت 34 سال
طول عمر 65 سال
زادگاه مکه
تاریخ شهادت سال ۱۴۸ هجری قمری
علت شهادت مسومیت توسط زهر
قاتل منصور عباسی لعنه الله
مدفن مدینه، قبرستان بقیع

امام صادق (ع) (۸۳ - ۱۴۸ق)، امام ششم شیعیان است و در بین آنان به امام جعفر صادق معروف می باشد. مدت امامت آن حضرت ۳۴ و طول عمر ایشان ۶۵ سال بوده است. آن حضرت در سن ۳۱ سالگی به امامت رسید. امامت ایشان همزمان با سال‌های پایانی حکومت بنی امیه[۱] و سال‌های آغازین حکومت بنی عباس بود. از آنجا که حکومت بنی امیه در این سالها رو به ضعف و سقوط می‌رفت و بنی عباس نیز استقرار پیدا ننموده بودند و علاوه بر آن در ابتدای حکومت خود برای جلب نظر بیشتر منش سرکوب را نداشتند، به امام صادق (ع) فرصتی دست داد که نهضت علمی و فرهنگی بزرگی را شروع نماید و پایه های علمی مکتب شیعه را محکم کند، تا جایی که از مذهب شیعه اثنی عشری با عنوان مذهب جعفری و از آن حضرت با عنوان رئیس این مذهب یاد می شود.

ولادت امام صادق(ع)

ابو عبدالله جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (ع)، فرزند امام باقر (ع)، بنا به نقل برخی منابع، در ۱۷ ربیع الاول سال ۸۰ هجری[۲] و به نقل منابع دیگر، در سال ۸۳ هجری [۳] و در مدینه به دنیا آمد. مادر آن حضرت، فاطمه (ام‌فروه) دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر مى‌ باشد.

کنیه امام صادق(ع)

معروف ترین کنیه آن حضرت، ابا عبدالله است که در زبان روایات و احادیث منقول از سوی ایشان بدان بسیار بر می خوریم. ابا اسماعیل و ابا موسی دو کنیه دیگر ایشان هستند که اباموسی را فقط شیعه به کار می برد، و این کنیه‌ها به اعتبار فرزندان امام بوده که این اسامی را دارا بودند. [۴]

همسران امام صادق(ع)

فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین که مادر سه فرزند وی بوده است.

حمیده که مادر سه فرزند دیگر وی بوده است.

زنانی دیگر که مادران بقیه فرزندان وی بوده‌اند. [۵]

فرزندان امام صادق(ع)

شیخ مفید[۶] برای وی ۱۰ فرزند را نام می‌برد: [۷]

اسماعیل، عبدالله، ام فروة، که مادرشان فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین بود.

موسی که همان امام کاظم (ع) است ، اسحاق همسر سیده نفیسه از بنی الحسن و محمد که مادرشان حمیده بربریه بود.

عباس، علی، اسماء و فاطمه که از مادرهای مختلفند.

طبرسی می‌نویسد: موسی و اسحاق و فاطمه و محمد از یک مادرند که نام وی حمیده بربریه بوده است. [۸]

اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق بود و ایشان علاقه بسیاری به او داشت و گروهی از شیعیان تصور می‌کردند او جانشین امام است. اما وی در زمان حیات امام صادق(ع) از دنیا رفت و در بقیع مدفون شد.

روایت شده که امام صادق(ع) در وفات او سخت متأثر بود و بی‌تابی بسیاری می‌کرد و بدون کفش و عبا پیشاپیش جنازه وی راه می‌رفت و تا پیش از دفن چند مرتبه دستور داد جنازه او را بر زمین گذارند و کفن او را برداشتند. حضرت به صورت او می‌نگریست و به اطرافیان هم می‌فرمود تا به وی نظر کنند تا آن‌ها که گمان امامت او را پس از حضرتش داشتند یقین کنند که از دنیا رفته است. [۹]

القاب امام صادق(ع)

برای آن حضرت القاب متعدد و متنوعی است که هر کدام به نوعی صفت و حقیقتی را در ایشان نشان می‌دهد. معروف ترین لقب ایشان صادق است، به معنی راستین و راستگو. و از دیگر القاب ایشان می توان موارد زیر را نام برد:

فاضل

دارای فضیلت و برتری از جهات مختلف).

قائم

به معنی ثابت و پایدار، قیام کننده، برپا و استوار.

طاهر

به معنی پاک از هر پلیدی

کامل

کسی که از عیب ها منزه و دور و برکنار است.

منجی

نجات بخش و رستگار کننده، عامل رستگاری و نجات.

صابر

بردبار، متحمل، مقاوم، در برابر دشواری ها، استوار و پایدار.

لسان الصدق

زبان راست، و راستگوی در سخن.

کلمة الحق

کلمه حق.

پیامبر (ص) فرموده است: به هنگامی که پسرم جعفر بن محمد بدنیا آمد، او را صادق بخوانید، بدان خاطر که در تداوم امامت، فرزندی به دنیا می آید که به همین نام (جعفر) موسوم می شود، بدون حقی دعوی امامت می کند و او را جعفر کذاب می نامند. [۱۰]

سیمای امام صادق(ع)

در مناقب ابن شهر آشوب آمده است: امام صادق(ع) قدى متوسط داشتند، چهره‌اى درخشان و موهاى سیاه و بینى بلند و زیبا، جلو سرشان مو نداشت و موهاى سینه تا شکمش کم بود، روى صورتش خالى سیاه داشت و روى بدنش خال هاى قرمز داشت‌. [۱۱]

شخصیت علمی امام صادق(ع)

حسن بن على الوشاء مى‌گفت: در مسجد کوفه[۱۲] نه صد نفر را دیده که حدیث جعفر بن محمد [۱۳] مى ‌گفتند. برخى منابع، شمار کسانى را که از آن حضرت تلمذ کرده و حدیث شنیده‌اند، حدود چهار هزار نفر یاد کرده‌‌اند.[۱۴]

امام صادق (ع) در میان اهل سنت، از نظر روایت حدیث و فقاهت و افتاء، از موقعیت شامخى برخوردار بوده، به طورى که او را از شیوخ مسلّم ابو حنیفه و مالک بن انس و شمار فراوانى از محدثان بزرگ زمان خود به شمار آورده‌اند.

مالک بن انس، رئیس مکتب فقهی مالکی از جمله کسانى است که مدتى در محضر امام صادق (ع) تلمذ کرده است. ابن حجر هیثمى نیز در مقام تمجید از شخصیت علمى امام اشاره به این نکته دارد که افرادى چون یحیى بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان ثورى، ابو حنیفه و شعبه و ایوب فقیه، از آن حضرت نقل روایت نموده‌‌اند. [۱۵]

دوران امامت امام صادق(ع)

حیات امام صادق(ع)، با خلافت ده خلیفه آخر بنی امیه از جمله عمر بن عبدالعزیز و هشام بن عبدالملک و دو خلیفه نخست عباسی، سَفّاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود. [۱۶] او در سفر امام باقر به شام که به درخواست هشام بن عبد الملک صورت گرفت، همراه پدر بود. [۱۷] در امامت امام صادق(ع)، پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و سفاح و منصور خلفاء عباسی حکومت کردند. [۱۸] در این دوران حکومت بنی‌امیه ضعیف و سرانجام سرنگون شد و پس از آن بنی‌عباس روی کار آمدند. ضعف و عدم نظارت حکومت‌ها فرصت مناسبی برای امام صادق(ع) جهت انجام فعالیت‌های علمی فراهم کرد. [۱۹] البته این آزادی تنها در دهه سوم قرن دوم قمری، وجود داشت و پیش از آن در زمان بنی‌امیه و پس از آن به جهت قیام نفس زکیه و برادرش ابراهیم فشارهای سیاسی فراوانی بر ضد امام صادق(ع) و پیروانش وجود داشت. [۲۰]

نصوص امامت امام صادق(ع)

از دیدگاه شیعه، امام از جانب خدا تعیین می‌شود و از راه‌های شناخت او، نَصّ «تصریح پیامبر(ص) یا امام قبلی به امامت امام پس از خود است». [۲۱] کلینی در کتاب کافی روایاتی را به منظور اثبات امامت امام صادق(ع) مطرح کرده است. [۲۲]

سازمان وکالت امام صادق(ع)

به عللی چون پراکندگی شیعیان در مناطق مختلف اسلامی، دشواربودن ارتباط با شیعیان به علت فشارهای سیاسی و عدم دسترسی شیعیان به امام صادق(ع)، وی مجموعه‌ای از نمایندگان را در مناطق مختلف اسلامی تعیین کرد که از آن با نام سازمان وکالت یاد می‌شود. [۲۳]

این سازمان وظایفی چون دریافت وجوه شرعی مانند خمس، زکات، نذر و هدایای شیعیان و تحویل آنها به امام، رسیدگی به مشکلات شیعیان، ایجاد ارتباط میان ائمه و شیعیان و پاسخ به سؤالات شرعی آنها را برعهده داشت. [۲۴] سازمان وکالت در زمان ائمه بعد گسترش یافت و در غیبت صغرا به وسیله چهار نائب امام زمان به اوج رسید و با آغاز دوره غیبت کبرای امام زمان و مرگ وکیل چهارم او علی بن محمد سمری پایان یافت. [۲۵]

برخوردامام صادق(ع) با غالیان

در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) فعالیت غُلات، افزایش یافت. آنها مقامی رُبوبی برای ائمه قائل بودند یا آنها را پیامبر می‌دانستند. امام صادق(ع) اندیشه غُلُوّ را به‌ شدت رد و مردم را از همنشینی با غالیان نهی می‌کردند. [۲۶] و آنان را فاسق و کافر و مشرک می‌دانستند. [۲۷] در حدیثی از وی در خصوص غالیان به شیعیان توصیه شده است: با آنها همنشینی نکنید، غذا نخورید، نیاشامید و مصافحه نکنید. [۲۸] امام صادق(ع) درخصوص جوانان به شیعیان چنین هشدار داد: مراقب باشید غلات جوانان تان را فاسد نکنند. آنها بدترین دشمنان خدا هستند؛ خدا را کوچک می‌کنند و برای بندگان خدا ربوبیّت قائل می‌شوند. [۲۹]

شهادت امام صادق(ع)

در الفصول المهمة و مصباح کفعمی [۳۰] و نیز در کتاب‌های دیگر آمده است که به امام زهر خوراندند. ابن شهرآشوب در مناقب نوشته است ابوجعفر منصور او را زهر خورانید، [۳۱] زیرا با کینه های که منصور از او داشت و بیمی که از روی آوردن مردم بدو در دل وی راه یافته بود، آسوده نمی نشست. منصور کسی بود که حتی به کسانی که برای به خلافت رساندن او کوشش کردند، نیز رحم نکرد و حتی ابو مسلم خراسانی را که در برپایی دولت عباسیان تلاش بسیار کرده بود، به قتل رساند. [۳۲]

پانویس

  1. ر.ک:مقاله بنی امیه
  2. کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۶۱؛ اثبات الوصیه، ص ۱۷۸
  3. الکافی، ج ۱، ص ۴۷۲؛ الارشاد، ص ۳۰۴؛ فرق الشیعه، ص ۷۸
  4. ابن شهر آشوب، مناقب، ج۴، ص۲۸۱
  5. المفید، ۱۳۸۰ش، ص۵۳
  6. ر.ک:مقاله شیخ مفید
  7. المفید، ۱۳۸۰ش، ص۵۵۳
  8. الطبرسی، ج۱، ۱۴۱۷ه. ق، ص۵۴۶
  9. المفید، ۱۳۸۰ش.، ص۵۵۳-۵۵۴
  10. زندگانى امام جعفر صادق(ع)، ترجمه بحار الأنوار، ص۷
  11. ابن شهر آشوب، مناقب، ج۴، ص۲۸۱
  12. ر.ک:مقاله مسجد کوفه
  13. الامام الصادق، ص ۱۲۹؛ و نک: الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج ۱، ص ۶۷
  14. کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۶۶
  15. الصواعق المحرقه، ص ۱۲۰
  16. شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴
  17. شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۶
  18. شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴
  19. شهیدی، زندگانی امام صادق، ۱۳۷۸ش، ص۴۷
  20. جعفریان، حیات فکری‌سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۴۳۵
  21. فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۷
  22. کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۶، ۳۰۷
  23. جباری، سازمان وکالت ائمه، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۴۷-۵۰
  24. جباری، سازمان وکالت ائمه، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۸۰، ۳۲۰، ۳۳۲
  25. جباری، بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وكالت اماميه (مراحل شكل‌گیری و عوامل پیدایش)، قم، پاييز۱۳۸۹ش، ص۷۵ـ۱۰۴
  26. جعفریان، حیات فکری-سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۴۰۷، ۴۰۸
  27. کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۳۰۰
  28. کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۹۷
  29. شیخ طوسی، امالی، ۱۴۱۴، ص۶۵۰
  30. مجلسی، بحار، ج۴۷، صص۱-۲؛ به نقل شهیدی، ۱۳۸۴، ص۸۵
  31. مناقب، ج۴، ص۲۸۰؛ به نقل شهیدی، ۱۳۸۴، ص۸۵
  32. شهیدی، ۱۳۸۴، صص۸۵-۸۶