ابن ابی الحدید

اِبْنِ اَبی الْحَدید، عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن حسین بن ابی الحدید مداینی، دانشمند، شاعر، ادیب، فقیه شافعی و اصولی معتزلی (اوّل ذیحجۀ ۵۸۶-۶۵۶ق / ۳۰ دسامبر ۱۱۹۰- ۱۲۵۸م). وی در مداین دیده به جهان گشود و در همان شهر پرورش یافت.

ابن ابی الحدید

نام	ابن ابی الحدید
زاده	۱ ذی‌الحجه ۵۸۶ق • ۳۰ دسامبر ۱۱۹۰م.
نام پدر
زادگاه	مدائن
استادان
محل زندگی	مدائن • بغداد
نقش‌های برجسته	شارح نهج البلاغه • فقیه شافعی • ادیب • شاعر
دین	اسلام
مذهب	سنی معتزلی
آثار	شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید • السبع العلویات یا قصائد السبع العلویات • ...
آرامگاه	بغداد

علم كلام و اصول آموخت. پدرش قاضی مداین بود. عزالدین در كودكی و به قولی در جوانی به بغداد رفت و در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد كه بیش‌تر آنها شافعی مذهب بودند، به قرائت كتب و ‌اندوختن دانش پرداخت و در محافل علمی ‌و ادبی شركت جست و به قول صاحب نسمة السحر، معتزلی جاحظی شد.

او در بغداد مورد توجه دولتمردان عباسی قرار گرفت و عهده دار مشاغل حکومتی گردید. با این حال هرگز از دانش اندوزی و خردورزی باز نایستاد، آن چنان که در شناخت وبررسی تاریخ صدر اسلام صاحب نظر شد.

تاریخچه ای از زندگانی ابن ابی الحدید

او در ۱ ذیحجه ۵۸۶ قمری (۳۰ دسامبر ۱۱۹۰) در مداین به‌دنیا آمد. پدرش قاضی بود. در شهر زادگاهش بزرگ شد و علم کلام و اصول را فراگرفت. در جوانی به بغداد رفت و در آن شهر در محضر دانشمندان و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آنها شافعی مذهب بودند، به کسب علم و دانش پرداخت. در محافل ادبی و علمی شرکت می‌کرد و تا اینکه در زمره عالمان آن زمان درآمد.

از ابوالبقاء عکبری و ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی ادب آموخت و به مناسبت نزدیکی عقیدتی با ابن علقمی وزیر ادیب و دانشمند مستعصم آخرین خلیفه عباسی در شمار کاتبان دیوان دارالخلافه درآمد. از این رو ابن ابی الحدید قصاید السبع و شرح نهج‌البلاغه را به نام او نوشت، و در همان زمان و کتاب خود را به نام ابن علقمی نوشت.

در سال ۶۴۲ در حمله مغولان به بغداد اسیر شد ولی به واسطه وساطت بعضی از بزرگان این شهر از جمله خواجه نصیرالدین طوسی آزاد شد. او به عنوان ناظر حله، انتخاب، سپس «خواجه» امیرعلاءالدین طبرس و بعد ناظر بیمارستان عضدی و سرانجام در کتابخانه‌های بغداد به نظارت پرداخت.

وی در حمله هلاکوخان به بغداد در ۶۵۵ قمری محکوم به قتل شد ولی با وساطت بزرگان نجات یافت، اما سال ۶۵۶ ق او در سن ۷۰ سالگی در بغداد از دنیا رفت.

تحصیلات ابن ابی الحدید

عزالدین‌ در کودکی‌ و به‌ قولی‌ در جوانی‌ به‌ بغداد رفت‌ و در آن‌ شهر در محضر علما و بزرگان‌ مشهور بغداد که‌ بیشتر آن‌ها شافعی ‌مذهب‌ بودند، به‌ قرائت‌ کتب‌ و اندوختن‌ دانش‌ پرداخت‌ و در محافل‌ علمی‌ و ادبی‌ شرکت‌ جست‌ و به‌ قول‌ صاحب‌ نسمة السحر ، معتزلی‌ جاحظی‌ شد.

نیز از ابوالبقاء عکبری‌ و ابوالخیر مصدق‌ بن‌ شبیب‌ واسطی‌ ادب‌ آموخت‌.

و به‌ مناسبت‌ نزدیکی‌ عقیدتی‌ با ابن‌ علقمی‌ (د ۶۵۶ق‌/۱۲۵۸م‌) وزیر ادیب‌ و دانشمند مستعصم ‌ آخرین‌ خلیفه‌ عباسی‌ در شمار کاتبان‌ دیوان‌ دارالخلافه‌ درآمد.

از این‌ رو ابن‌ ابی‌ الحدید قصاید السبع‌ و شرح‌ نهج‌البلاغه را به‌ نام‌ او نوشت‌.

شعر در مدح ابن علقمی

در ۶۴۲ق‌/۱۲۴۴م‌ در نخستین‌ یورش‌های‌ مغول ‌ به‌ بغداد که‌ سپاه‌ عباسی‌ به‌ فرماندهی‌ شرف‌الدین‌ اقبال‌ شرابی‌ سپهسالار مستعصم‌ بالله‌ سپاه ‌ مغول‌ را شکست‌ داد، ابن‌ ابی‌ الحدید پیروزی‌ سپاه‌ بغداد را نتیجه تدبیر ابن‌ علقمی‌ دانست‌ و قصیده‌ای‌ در تهینت‌ و ستایش‌ وی‌ سرود که‌ ابیاتی‌ از آن‌ در شرح‌ نهج‌ البلاغه ثبت‌ است‌.