حرم مکه

نسخهٔ تاریخ ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۴۹ توسط Hadifazl (بحث | مشارکت‌ها)

حرم مکه یا حرم مکی مهمترین حرم مسلمانان در سرزمین مکه است که احکام شرعی خاصی دارد. این منطقه در قرآن حرم امن خوانده شده است. مسجد الحرام و کعبه در این حرم قرار دارند.

محدوده

واژه حرم در چند آیه قرآن ذکر شده است که مفسران مراد از آن را در بیش‌تر موارد حرم مکّی شمرده‌اند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

شماری از مفسران مراد از مسجدالحرام و مقام ابراهیم و کعبه و مکه را در برخی آیات ، محدوده حرم دانسته‌اند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

طبق احادیث محدوده حرم تا فراز آسمان‌های هفت‌ ‌گانه و تا فرود زمین‌های هفت‌ ‌گانه است و تا روز قیامت حرم باقی می‌ماند. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

شکستن حرمت حرم موجب نفرین خدا و تمام پیامبران است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

بنابر حدیثی پیامبراکرم شفاعت خود را برای حج‌گزارنده‌ای که در حرم بمیرد تضمین کرده است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

حدود منطقه حرم از دیرباز معهود بوده است؛ از این ‌رو درباره تعیین محدوده آن احادیث اندکی وجود دارد.

طبق یکی از این احادیث طول و عرض حرم یک برید (چهار فرسخ) است و مسجدالحرام در مرکز آن قرار دارد. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

بر پایه گزارش‌های تاریخی نخست حضرت ابراهیم علیه‌السلام طبق وحی و با راهنمایی جبرئیل محدوده حرم را علامت‌ گذاشت. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

مسیرها

محل نصب ستون‌ها و فاصله هریک از حدود تا مسجد الحرام به شرح زیر است:

۱. مسیر جده به مکه در حدیبیه (شمیس) بیست کیلومتر.

۲. مسیر مدینه به مکه در تنعیم شش کیلومتر.

۳. مسیر جعرانه به مکه در بطن نَمِره، پانزده کیلومتر.

۴. راه عراق از ذات عرق به مکه، در وادى نخله، نوزده کیلومتر.

۵. راه طائف از عرفات به مکه، در مزدلفه ۲۱ کیلومتر.

۶. مسیر یمن به مکه، در اضاءَة لبن، دوازده کیلومتر. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

مراد از امن بودن

در آیات متعدد، خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند سرزمین یا حرم مکه امن خوانده شده است (حَرَمآ آمِناً).

در شماری از آیات، دعای حضرت ابراهیم علیه‌السلام برای این‌که خداوند سرزمین مکه را امن قرار دهد، ذکر شده است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

در آیه ۱۲۵ سوره بقره ، وصف امن برای «البَیت» آمده که برخی مفسران مراد از آن را حرم مکه دانسته‌اند.

درباره آن‌که مراد از امنیت حرم در قرآن چیست، در احادیث و تفاسیر آرای گوناگونی مطرح شده است.

برخی مفسران این تعبیر را از باب اخبار و حاکی از واقعیتی دانسته‌اند که در منطقه حرم وجود دارد.

به بیان دیگر، مراد از آن را امنیت تکوینی ذکر کرده‌اند، یعنی در امان بودن منطقه حرم از حوادث ناگوار و عذاب دنیوی و اخروی. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

در برخی احادیث نیز مراد از امنیت حرم، در امان بودن حیوانات آن از صدمه دیدن و شکار شدن به وسیله حیوانات دیگر و نیز کسانی که وارد آن‌جا می‌شوند، امنیت اهل حرم از قتل و غارت و مصونیت آنان از عذاب الهی در دنیا و آخرت و مانند این‌ها ذکر شده است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

برخی مفسران مراد از امنیت حرم را امنیت تشریعی و آن را حاکی از فرمان الهی به رعایت کردن قداست حرم و احکام مربوط به آن دانسته‌اند، زیرا وقوع حوادثِ مخلّ امنیت، از قبیل جنگ و سیل و زلزله ، در این منطقه انکارناپذیر است.

البته به نظر آنان، شماری از آیات مزبور ناظر به تشریعِ احکامِ مربوط به محدودیت‌های حرم در شرایع پیشین، از جمله شریعت حضرت ابراهیم علیه‌السلام، است خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

در برخی احادیث، مراد از امنیت حرم، مصادیقی از امنیت تشریعی و احکام مربوط به آن دانسته شده، مانند حرمت شکار حیوانات و سلب امنیت از آنان و حرمت اجرای حدود و قصاص بر جنایتکاری که در خارج از منطقه حرم مرتکب جنایتی شده است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند

برخی مفسران مُفاد آیه ۹۷ سوره آل‌عمران را مربوط به ایمن بودن پناهندگان به حرم در زمان پیش از اسلام دانسته‌اند که در اسلام منسوخ شده است. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشندخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ منابع بدون نام باید محتوا داشته باشند[۱][۲]

بنابر آیه ۵۷ سوره قصص ، نیز خداوند ثمرات تمام سرزمین‌ها را در مکه فراهم آورده است. [۳][۴]

روند بازسازی

پس از حضرت ابراهیم، اسماعیل علیه‌السلام نشانه‌های حرم را بازسازی کرد.

عصر جاهلیت

در عصر جاهلیت ، عدنان بن اُدَد و قُصَیّبن کِلاب به این کار مبادرت کردند.

قریش نیز در آغاز بعثت پیامبر نشانه‌های حرم را بازسازی کردند.

پس از فتح مکه

پس از فتح مکه در سال هشتم، تمیم بن اسد خزاعی و اسود بن خلف قرشی زُهری ، به دستور پیامبراکرم، نشانه‌های حرم را تعمیر و بازسازی نمودند.

زمان خلفا

در ادوار بعد نیز کسانی به دستور برخی خلفا ــاز جمله عمر بن خطّاب (سال ۱۷)، عثمان بن عفان (سال ۲۶)، معاویة بن ابی‌سفیان (حک: ۴۱ـ۶۰)، عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵ـ ۸۶) و مهدی عباسی (حک: ۱۵۸ـ۱۶۹) ــ نشانه‌های حرم را بازسازی و تکمیل کردند. [۵][۶][۷][۸][۹]

پس از دوره مهدی عباسی، نشانه‌هایی که بر روی کوه‌ها بودند بازسازی نشدند و تنها آن‌ها که در راه‌های ورودیِ مکه (یعنی مسیرهای مدینه ، یمن ، عراق ، طائف ، جعرانه و جده ) قرار داشتند، مرمت شدند. [۱۰]

ادوار دیگر

در ادوار بعد نیز کسانی به بازسازی یا ساختن نشانه‌های حرم اقدام کردند، از جمله راضی عباسی در ۳۲۵؛ مظفر بن ابوبکر ، پادشاه ایوبی، در ۶۱۶؛ ملک مظفر یوسف بن عمر ، حاکم یمن، در ۶۸۳؛ قایتبای محمودی ، از پادشاهان چرکس‌های مصر ، در ۸۷۴؛ [۱۱] شریف‌زید بن محسن ، امیر مکه، در ۱۰۷۳؛ و سلطان عبدالمجید اول عثمانی در ۱۲۶۲. [۱۲][۱۳][۱۴]

دوران آل سعود

بازسازی نشانه‌ها در دوران آل‌سعود نیز ادامه یافت.

عبدالعزیز ، مؤسس سلطنت سعودی، در ۱۳۴۳ دو نشانه موجود در مسیر جده و پس از او، پسرش سعود در ۱۳۷۶/ ۱۳۳۶ش دو نشانه در منطقه شمیسی، در ۱۳۷۷/ ۱۳۳۷ش دو نشانه در مسیر طائف و در ۱۳۸۳/ ۱۳۴۲ش نشانه‌هایی را در سمت عرفه بازسازی یا بنا کردند.

همچنین خالدبن عبدالعزیز دو نشانه در مسیر طائف و دو نشانه در مسیر قدیمی جده ساخت و فهدبن عبدالعزیز در ۱۴۰۴/ ۱۳۶۲ش دو نشانه جدید در وادی تنعیم بنا کرد. [۱۵][۱۶] در سال‌های ۱۳۸۰/۱۳۳۹ش، ۱۳۸۴/۱۳۴۳ش و ۱۴۰۰/ ۱۳۵۹ش گروه‌هایی از صاحب‌نظران برخی نشانه‌های حرم را بررسی کردند. [۱۷]


علائم

در احادیث، علاوه بر احکام مربوط به حرم، به ویژگی‌هایش و آداب حضور در آن اشاره شده است.

در متون حدیثی و تاریخی، به نشانه‌هایی که محدوده حرم مکه را مشخص می‌کنند، اَعلام، اَنصاب، مَنار، مَعالم، اَزلام و اَمْیالِ حرم گفته شده است. [۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

در منابع مربوط به نشانه‌های حرم، تنها به فواصل نشانه‌ها در راه‌های اصلی مکه پرداخته شده و میزان آن‌ها، به میل یا ذراع ، ذکر شده است. [۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

فاسی [۲۶] اقوال مختلف را در این باره ذکر کرده و علت اختلاف اقوال را امور گوناگونی دانسته است، از جمله اختلاف‌نظر درباره مبدأ اندازه‌گیریِ فواصل (که به نظر برخی درهای مسجدالحرام بوده است و به نظر شماری دیگر دروازه مکه، مانند بابُ الشَبیکه)، اختلاف نظر درباره طول دقیق هر میل و زراع، و دقت‌کردن یا نکردن در اندازه‌گیری با طناب و در نظر گرفتن پستی و بلندی زمین.

عبدالملک بن عبداللّه بن دهیش [۲۷] نشانه‌های حرم را ۹۳۴ عدد تخمین زده است.

بیشتر این نشانه‌ها بر ۴۵کوهی که مکه را احاطه کرده است قرار دارد، زیرا علاوه بر این‌که مشاهده اَعلام موجود در بلندی‌ها آسان‌تر است، ساختن آن‌ها در زمین‌های هموار، به دلایلی از جمله شنی بودن زمین، آنان را در معرض تخریب قرار می‌دهد.

فاصله نشانه‌ها از یکدیگر پنجاه تا دویست متر است.

عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش [۲۸] فاصله آن‌ها را تا مسجدالحرام با واحد متر محاسبه کرده است.

مصالح به‌کار رفته در نشانه‌های نوساز، سنگ مرمر و سیمان و در نشانه‌های قدیمی، سنگ و گچ است.

طبق محاسبات او، [۲۹] مساحتِ حرم مکه ۳۰۰، ۵۵۰ مترمربع است. [۳۰]

تألیفات

برخی مورخان متقدم درباره محدوده حرم مکه به بحث و بررسی پرداخته‌اند، از جمله محمد بن عبداللّه اَزرقی (متوفی ح۲۵۰) در أخبار مکّة و ما جاء فیها مِنَ الآثار، محمد بن اسحاق فاکهی (متوفی ۲۷۲) در أَخبارُ مکّة فی قَدیم الدَّهر وَ حَدیثِه و نیز مورخان دوره‌های بعد، مانند احمد بن عبداللّه طبری (متوفی ۶۹۴) در القِری لِقاصِدِ اُمِّ القُری، محمد بن احمد فاسی مکّی (متوفی ۸۳۲) در شِفاءُ الغَرام بِاَخْبارِ الْبَلَدِ الحَرام، و ابراهیم رفعت‌باشا (متوفی ۱۳۵۳) در مِرْآةُ الْحَرَمَین.

اما کامل‌ترین اثر مکتوب درباره نشانه‌های حرم مکّی، کتابِ مصورِ الحرمُ المکّیُ الشَریف و الاَعْلامُ المُحیطَةُ بِه، تألیف عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش در ۱۴۱۵ است.

احکام

در فقه برای حرم مکّی احکام خاصی مقرر شده که گاه خَصائص‌الحرم نامیده شده و برخی منابع احکامی را که از نوع ممنوعیت است، مَحْظُورت‌الحرم نامیده‌اند [۳۱][۳۲][۳۳][۳۴] البته بیش‌تر فقها این احکام را به ‌طور پراکنده در بخش‌هایی مانند نماز ، حج ، حدود و کفارات مطرح کرده‌اند.

برخی از مهم‌ترین احکام خاص حرم مکّی عبارت‌اند از:

عدم جواز سکونت غیرمسلمانان

جایز نبودن سکونت غیر مسلمانان در حرم طبق نظر تمامی فقها، و نیز حرمت ورود آنان به منطقه حرم به نظر همه فقها به جز ابوحنیفه . [۳۵][۳۶]

وجوب احرام بستن

وجوب احرام بستن برای مسلمانانی که در هر موقع از سال قصد ورود به مکه را دارند در یکی از میقات‌ها ، مگر برای کسانی که به‌طور مکرر به این منطقه تردد دارند، مانند رانندگان. شافعیان احرام را مستحب دانسته‌اند. [۳۷][۳۸][۳۹][۴۰]

حرمت کشتن حیوانات

حرمت کشتن حیوانات، به جز حیوانات اهلی (مانند شتر و گاو و گوسفند ) و جانوران آزار رساننده (مانند عقرب و مار و افعی) در منطقه حرم. [۴۱][۴۲] [۴۳] [۴۴] ممنوع بودن شکار جانوران زمینی یا راهنمایی شکارچیان و آسیب رساندن به گیاهان در محدوده حرم، به استناد آیات [۴۵] و احادیث [۴۶]شکار حیوانات وحشىِ غیر دریایىِ حرم حرام و موجب ضمان است[۴۷] [۴۸] شکارچى محل ضامن قیمت آن است و شکارچى محرم علاوه بر ضمان قیمت، کفاره آن (قربانی کردن)

را باید بدهد و در صورت نداشتن کفاره، ضامن دو برابر قیمت آن است. [۴۹]

آیا صید حیوانى که مى‌خواهد وارد حرم شود در بیرون حرم بر محل جایز است یا حرام؟ مسئله اختلافى است. متأخران و برخى قدما آن را مکروه دانسته‌اند. [۵۰]

بنابر مشهور، خوردن حیوان وحشىِ ذبح شده توسط محرم- خواه در حرم یا بیرون حرم- بر محرم و محل حرام است. [۵۱] همچنین است حکم حیوانى که محل آن را در حرم ذبح کرده است. [۵۲]

حکم قطع گیاه حرم

قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در ملک شخصى روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن خانه وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست.

برخى در ثبوت حکم یاد شده براى سایر املاک جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده اختلاف است. [۵۳] در قطع درختان کفاره نیز ثابت است. کفاره قطع درختان حرم بنابر قول مشهور- بلکه بر آن ادعاى اجماع شده- در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم لزوم کفاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا. [۵۴] چرانیدن شتر و مانند آن در حرم براى محرم و محل جایز است. [۵۵]

حرمت خوردن گوشت حیوانی که نا مشروع شکار شده و جنگ

حرمتِ خوردن گوشت حیوانی که به‌گونه‌ای نامشروع در محدوده حرم شکار شده است. [۵۶][۵۷] ) حرمتِ جنگ و خون‌ریزی در منطقه حرم [۵۸][۵۹] و نیز ممنوع بودن حمل اسلحه به نظر برخی فقها. [۶۰][۶۱]

هنگام فتح مکه (سال هشتم هجرت)، خداوند به پیامبراکرم تنها برای ساعتی اجازه نبرد داد.

طبق احادیث و نیز گزارش‌های تاریخی، تصمیم قطعی امام حسین علیه‌السلام برای خروج از مکه و حرکت به سوی کوفه ، در روز هشتم ذیحجه ــکه آغاز موسم حج است ــ پیشگیری از ریخته شدن خون ایشان در منطقه حرم و شکستن حریم آن به دست مأموران خلیفه اموی بود، که دستور داشتند در یک غائله و با استفاده از ازدحام حاجیان امام را به قتل برسانند. [۶۲] [۶۳][۶۴] [۶۵] [۶۶][۶۷]

ممنوع بودن خارج کردن سنگ و ریگ و برداشتن اشیای گمشده

ممنوع بودن خارج کردن ریگ و سنگ از محدوده حرم به نظر برخی فقهای شیعه و اهل سنّت [۶۸] [۶۹] بیشتر شافعیان وارد کردن سنگ و خاک را از منطقه حِلّ به حرم نیز مکروه شمرده‌اند. [۷۰]حرمت یا کراهت برداشتن اشیای گمشده در محدوده حرم. [۷۱][۷۲][۷۳]

ممنوع بودن اجرای حد و قصاص

ممنوعیت اجرای حد و قصاص در مورد کسی که در خارج از حرم مرتکب جنایت شده و به حرم پناه آورده است [۷۴] و اِعمال برخی محدودیت‌ها درباره او به نظر فقهای برخی مذاهب اسلامی ، از جمله غذا ندادن به وی و خودداری از معامله با او، به منظور وادار کردنش به خروج از حرم و اجرای حد الهی در خارج از حرم. به نظر حنفیان و فقهای شیعه ، جنایتکار در حرم، به سبب شکستن حرمت آن، از این مصونیت برخوردار نیست. [۷۵][۷۶][۷۷][۷۸][۷۹]

طلب دین

در اینکه براى طلبکار جایز است از بدهکارى که در بیرون حرم مالى را از او قرض کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، اختلاف است. [۸۰] برخى گفته‌اند: اگر مدیون براى فراراز پرداخت بدهى به حرم پناه آورده، طلبکار حق مطالبه در حرم ندارد. [۸۱]

افزایش دیه و حرمت دفن مشرکان

افزایش دیه در قتل عمد یا غیرعمد که در حرم صورت گرفته باشد، به میزان یک سومِ دیه کامل [۸۲][۸۳] [۸۴] [۸۵]حرمت دفن مشرکان در منطقه حرم. شافعیان خارج کردن جسد مشرک را از حرم نیز لازم دانسته‌اند. [۸۶][۸۷][۸۸]

حرمت خرید و فروش یا اجاره خانه‌ها

حرمت خرید و فروش یا اجاره خانه‌های حرم مکّی‌ به‌طور کلی یا در موسم حج ، به نظر برخی فقها، به استناد آیه ۲۵ سوره حج و احادیث . [۸۹][۹۰][۹۱][۹۲][۹۳]

بیشتر فقها، با استناد به احادیث، ارتکاب برخی محرّماتِ حرم را موجب پرداختن کفاره دانسته‌اند، هرچند درباره میزان آن اختلاف‌نظر وجود دارد. [۹۴] [۹۵] [۹۶] [۹۷] [۹۸] [۹۹] [۱۰۰]

شماری از فقهای اهل سنّت تنها به حرمتِ تکلیفی قائل شده و ثبوت کفاره را نپذیرفته‌اند. [۱۰۱] [۱۰۲] [۱۰۳]

علاوه بر ممنوعیت‌های شرعی که بر حضور در حرم مترتب است، ممنوعیت‌ها و الزاماتی نیز برای کسانی که برای حج یا عمره احرام می‌بندند، مقرر شده است.

بر پایه احادیث، به سبب قداست ویژه حرم مکّی، کیفر گناهان و پاداش کارهای نیک در آن مضاعف است.

حتی نیت انجام دادن گناه در حرم موجب مؤاخذه الهی است.

در مقابل، بر انجام دادن برخی کارهای خیر و عبادات (مانند تلاوت قرآن، نماز خواندن و روزه گرفتن) در منطقه حرم تأکید شده و بنابر حدیثی، ثواب آن صد هزار برابر اماکن دیگر است. [۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶]

فقها، به استناد احادیث، ورود به حرم با پای پیاده و بدون کفش، غسل کردن و وضو گرفتن پیش از ورود به حرم و پس از خروج از حرم، خوشبو ساختن دهان و خواندن دعاهای خاص را مستحب دانسته‌اند [۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹] [۱۱۰]

دفن مردگان در حرم نیز مستحب به شمار رفته است. [۱۱۱]

به نظر بیش‌تر فقهای امامی و مالکی و حنفی ، سکونت و مجاورت در مکه، به سبب ضعف ایمان مردم و قصور آن‌ها در به‌جا آوردن احکام حرم، کراهت دارد.

شافعیان و حنبلیان مجاورت را برای کسی که احتمال ارتکاب کارهای ممنوع در مورد او نمی‌رود، مستحب دانسته‌اند. [۱۱۲] [۱۱۳] [۱۱۴][۱۱۵]

این اَعمال از جمله کارهای مکروه در حرم مکّی است: طلب کردن بدهی از مدیون، مگر آن‌که مدیون بودن در داخل حرم واقع شده باشد؛ درخواست کردن چیزی از مردم در حرم؛ خواندن شعر ؛ و ضرب و شتم خدمتکار. [۱۱۶][۱۱۷][۱۱۸] [۱۱۹] [۱۲۰]

منبع

دانشنامه جهان اسلام

پانویس

  1. ابن اثیر، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، ذیل «دعمص»، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
  2. ابن منظور،لسان العرب، ذیل واژه.    
  3. عبدالرحمان جبرتی، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، ج۲، ص۱۴۳، بیروت: دارالجیل، (بی‌تا).
  4. اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح:تاج‌اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.    
  5. محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
  6. محمدطاهر کردی، التاریخ‌القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۱، جزء۱، ص۱۰۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
  7. مرتضی بروجردی، مستندالعروة الوثقی، ج۸، ص۴۲۳، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، ج ۸، (قم) ۱۳۶۷ش.
  8. اِجماعیات فقه‌الشیعة و اَحْوَطُ الاَقوال من احکام الشریعة، ج ۱، (قم) ۱۴۱۹.
  9. محمد بن احمد منهاجی اسیوطی، جواهرالعقود و معین القضاة و المُوَقِعین و الشهود، ج۲، ص۴۷۴، چاپ مسعد عبدالحمید محمد سعدنی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
  10. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۷، ص۳۱۷۳۱۸، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
  11. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترةالطاهرة، ج۱۱، ص۴۵۵، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
  12. محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
  13. اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج ۲، در حاجی‌خلیفه،ج ۲، ستون ۵۴۱، ج ۶.
  14. آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۶، ص۱۹۴.
  15. آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۸، ص۲۲۴.
  16. آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۲۱، ص۲۹۹.
  17. خلیل بن احمد، کتاب‌العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
  18. ابن اثیر، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، ذیل واژه، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
  19. ابن منظور،لسان العرب، ذیل واژه.    
  20. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۰، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  21. ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۴۱، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
  22. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۴۱ ۲۴۲.    
  23. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۷، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  24. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۴ـ ۲۷۶، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  25. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۱۹۵ـ۱۹۷.
  26. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۱.    
  27. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۴.    
  28. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
  29. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    
  30. محمد بن جریر طبری،جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۱، ص۵۴۲.
  31. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۴۵۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  32. طبرسی،تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۷.    
  33. محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۱، ص۵۴۲.
  34. محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۳۹، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.
  35. احمد بن محمد اسدی مکی، اخبار الکرام باخبار المسجد الحرام، ج۱، ص۱۸۳، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
  36. ابن هشام، السیرةالنبویة، ج۱، ص۱۱۴، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، (بیروت) : دارابن کثیر، (بی‌تا).
  37. علی بن محمد ماوردی، الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، ج۱، ص۲۴۶ـ ۲۴۸، بغداد ۱۴۰۹/ ۱۹۸۹.
  38. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۴، ص۳۲، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  39. ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج۲، ص۳۲۱، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.    
  40. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۶۷، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  41. یاقوت حموی، معجم البلدان،ذیل «الأَنواط».
  42. احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۱۶۹، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).
  43. محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۴۰، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.
  44. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۵۹، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  45. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۳۰۵، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  46. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  47. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۳، ص۳۶۴، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  48. طباطبائی،المیزان، ج ۶، ص ۲۷۱    
  49. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۸، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  50. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۳، ص۲۵۳، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  51. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  52. محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۰، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  53. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۴۴۶، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  54. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  55. محمد بن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم‌القرآن، ج۲، ص۲۶۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.
  56. طباطبائی،المیزان، ج ۳، ص ۳۱    
  57. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۴، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  58. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  59. ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۴۵ ۲۴۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
  60. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۵، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  61. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۵۶.
  62. علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۲، ص۳۱۹، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
  63. سیوطی، ج۲، ص۲۵۸.
  64. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۵۵۵.    
  65. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۸، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  66. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۳، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  67. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۵، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  68. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۱۹۵ـ ۱۹۷.
  69. احمد بن عبداللّه طبری، القری لقاصد ام‌القری، ج۱، ص۶۵۲ـ ۶۵۳، چاپ مصطفی سقا، بیروت (بی‌تا).
  70. راهنماى حرمین شریفین ج۱، ص ۲۳۷.
  71. قصص/سوره۲۸، آیه۵۷.    
  72. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۶۷.    
  73. بقره/سوره۲، آیه۱۲۶.    
  74. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    
  75. محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۲، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  76. محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  77. طبرسی،تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹.
  78. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج ۴،ص۱۴۱ـ ۱۴۲،بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  79. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۵۲، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  80. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۲۶.
  81. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۵۲۸ـ ۵۳۰.
  82. احمد بن محمد اسدی مکی، اخبار الکرام باخبار المسجد الحرام، ج۱، ص۱۸۳، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
  83. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۳۵.    
  84. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۱، ص۸۸ـ ۸۹، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  85. احمد بن علی جصاص، احکام‌القرآن، ج۲، ص۲۷، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴.
  86. محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۶۵، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  87. محمد بن حسین شریف رضی، ج۱، ص۱۹۲، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  88. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۴۰، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  89. طباطبائی،المیزان، ج ۶، ص ۲۷۱    
  90. طباطبائی،المیزان، ج۱۲، ص ۶۹.    
  91. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۳۸ـ۱۳۹، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  92. کلینی، اصول الکافی، ج۴، ص۲۲۶ـ ۲۲۷.
  93. ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۶۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
  94. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۷۵.    
  95. حرّعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۲۲۶.    
  96. محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل القرآن، ج۴، ص۱۱ـ۱۲.
  97. محمد بن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، ج۱، ص۱۸۷، چاپ محمدرضا آل کاشف‌الغطاء، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست قم (بی‌تا).    
  98. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۲، ص۱۱۱، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  99. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۴۰ـ۱۴۱، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  100. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۸، ص۱۶۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  101. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۳، ص۳۰۰، بیروت: دارالفکر، (بی‌تا).
  102. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۲۸ـ۱۳۰، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  103. محمد بن اسحاق فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج۲، ص۲۷۳ـ ۲۷۶، چاپ عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، بیروت ۱۴۱۹/ ۱۹۹۸.
  104. محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام،ج ۱، ۱۰۶ـ۱۰۷، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.
  105. ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة،ج۱، ص۳۶۷،ص۷۲،ج ۶، ص۵۰، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
  106. فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارةالحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، ج۱، ص۱۹، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
  107. عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
  108. الدروس الشرعیة فی فقه‌الامامیة، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۱۴.
  109. محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۰۷، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.
  110. ابن فهد، اتحاف الوری باخبار ام‌القری، ج ۳، ص ۱۱۷، ج۲، ص۳۸۶،چاپ فهیم محمد شلتوت، مکه (۱۹۸۳ـ ۱۹۸۴).
  111. عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۲ـ۵۵، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
  112. محمدطاهر کردی، التاریخ‌القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۱، جزء۲، ص۱۰۰ـ۱۰۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
  113. عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۵۶ـ۶۲، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
  114. عبدالملک بن عبداللّه‌بن دهیش، الحرم‌المکی الشریف و الاعلام المحیطة به، ج۱، ص۶۳، مکه ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
  115. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۲، ص۱۷۳ ۱۷۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
  116. ابن اثیر، ذیل «علم»،«نور»، النهایة فی غریب‌الحدیث والاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
  117. ابن منظور،لسان العرب، ذیل «علم».
  118. محمد بن محمد زبیدی، ذیل «نصب»، تاج‌العروس من جواهرالقاموس،«حرم»، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
  119. محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ما جاء فیها من‌الآثار، ج۲، ص۱۳۰ـ۱۳۱، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش.
  120. محمد بن احمد فاسی، شِفاءالغَرام باخبار البلد الحرام، ج۱، ص۱۲۵، چاپ ایمن فؤاد سید و مصطفی محمد ذهبی، مکه ۱۹۹۹.