تعلیمیه

تعليميه‏ نام ديگر «اسماعيليه» است که از اسماعیلیه نزاری و با مسلک باطن گرایی به وجود آمدند.

وجه تسمیه

پیروان این فرقه از آن رو که خداشناسی را به وسیله‌ی خرد و اندیشه ممکن نمی‌دانستند و تنها به هدایت و اصل تعلیم‌پذیری از امام معصوم مستند می‌کردند، تعلیمیه نام گرفتند.

تاریخچه

تعلیمیه، فرقه‌ای از باطنیان شاخه اسماعیله اند که در سده‌ی پنجم هجری قمری در میان اسماعیلیه‌ی نزاری به وجود آمدند. شهرستانی نوشته است که این فرقه از باطنیه و اسماعیلیه را در خراسان به عنوان تعلیمیه نامیدند. گویا منشاء این نوع طرز تفکر در اسماعیلیه و باطنیه از هنگام ظهور حسن صباح (428-518 ق) و پس از تأسیس دعوت جدید او شکل گرفته و بنیان فکری حسن صباح و پیروان وی در مورد مسائل دینی را تشکیل داده است. وی معتقد بود که خداشناسی منوط به فهم عقل و نظر نیست، بلکه وابسته به تعلیم امام است، زیرا که بیشتر مردم جهان عاقل اند و هر یک از آن ها در دین و مسائل آن دارای نظر و عقیده خاصی هستند و اگر در خداشناسی نظر عقل و خرد کافی بود، هیچ مذهب و عقیده‌ای حق نداشت بر غیر خود اعتراض کند، بلکه همگان در این باره مساوی بودند، زیرا هر کسی مطابق با فهم خود متدین شمرده می‌شد. اما این که می‌بینیم راه اعتراض و انکار عقائد دیگران و ردّ و اثبات آن ها باز است و بعضی محتاج تقلید از دیگری هستند، ثابت می کند که خداشناسی تنها به وسیله‌ی امام معصوم ممکن است. این همان اساس مذهب تعلیم است که امام باید در هر زمان مردم را به تعلیم خود متعلم و متدین گرداند. 6

عقاید

محور عقاید مذهبی تعلیمیه مبتنی بر «اصل تعلیم» است. معتقدند که فهم عقلی نمی تواند حجت باشد و حقايق را می بایستی از راه تعليم از «امام معصوم» آموخت. در هر عصرى بايد امامى معصوم و غير جايز الخطایی باشد كه دچار لغزش نشود تا آن چه را كه از علم به او مى‏ رسد، به ديگران تعلیم دهد. دیگر عقاید تعلیمیه عبارت است از: وجوب تقلید در عقاید اصولی مانند وجود صانع، توحید، نبوت، عدل و غیر آن. معنای جنابت نزد آنان عبارت از مبادرت کردن مستجیب به افشاء سرّ است. غسل عبارت است از تجدید عهد مستجیب. زنا از نظر آنان القای نطفه‌ی علوم باطنی در نفوس افرادی است که مسبوق به عقد عهد و پیمان نیستند. روزه عبارت است از امساک از کشف اسرار.