سیدهاشم بحرانی
| نام | سید هاشم بحرانی |
|---|---|
| القاب | حسینی بحرانی؛
هاشم بن سلیمان؛ علامه بحرانی. |
| زادروز | سال ۱۰۵۰ قمری/ سال 1019 شمسی؛ |
| زادگاه | روستاى كتكتان از توابع شهر توبلى بحرين |
| تاریخ وفات | سال ۱۱۰۷ یا ۱۱۰۹ قمری / سال ۱۰۷۴ یا ۱۰۷۶ شمسی؛ |
| محل وفات | توبِل بحرین |
| مدفن | توبل بحرین - قبرستان ماتینی |
| ملیّت | بحرینی |
| برخی از استادان | شيخ فخرالدين طريحى نجفى؛ سيد عبدالعظيم بن عباس استر آبادى. |
| برخی از شاگردان | شیخ حر عاملی؛ محمود بن عبدالسلام مَعنی بحرانی؛ |
| برخی از آثار | البرهان فی تفسیر القرآن؛
ترتیب التهذیب؛ حلیه الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار؛ معالم الزلفى فى معارف النشأه الاولى و الاخری؛ بهجه النظر و... |
| دین | اسلام - تشیع |
سيد هاشم بحرانى (متولد 1050 قمری و متوفای 1107 قمری)، از فقها و مفسرین بزرگ شیعه در دوران صفویه(قرن دوازدهم قمری) و اهل بحرین می‌باشد. کتاب تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن از آثار برجستۀ به جای مانده از ایشان است.
زندگی‌نامه
ولادت و خاندان
سید هاشم در خانواده‌ای روحانی و اهل علم در نیمۀ اول قرن یازدهم هجری در قریۀ «کتکتان» (قریه‌ای از توابع «توبلی»، محلی است فوق العاده خرّم و سرسبز، دارای آب‌های فراوان و محصولات زیاد، فاصله آن تا شهر توبلی حدود چهار کیلومتر است) که پایتخت و قطب علمی و سیاسی آن زمان بحرین بود، چشم به جهان گشود. تاریخ تولد سید به طور دقیق در دست نیست. می‌توان با مقایسه سن او با معاصرانش، تاریخ تقریبی تولد وی را به دست آورد. بنا به قرائن موجود می‌توان ولادت ایشان را بین سال های ١٠٣٠ تا ١٠٤٠ دانست، چنان که تاریخ تولّد معاصران ایشان، مانند علاّمه مجلسی ١٠٣٧ و شیخ حر عاملی ١٠٣٣ نیز بین سال های ١٠٣٠ تا ١٠٤٠ واقع شده است. این ابهام شاید به موجب شدّت پارسایی سیّد به وجود آمده باشد که از نوشتن شرح حال خود بسیار پرهیز می کرد و دیگران را نیز از نوشتن در این باره باز می داشت.
علّامه بحرانی از خانواده علم، شرافت، بزرگی و از فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها است. نامش سیّد هاشم، فرزند سید سلیمان حسینی بحرانی و معروف به علّامه است. سیّد بحرانی از نوادگان سیّد مرتضی علم الهدی است که نسب سید مرتضی با پنج واسطه به امام کاظم علیه السّلام می رسد. همسرش، دختر شیخ علی فرزند شیخ عبدالله بن شیخ حسین بن علی کنیار بود.
تحصیلات
او عشق به علم و معرفت را از اجداد طاهرینش به ارث برده بود. زادگاهش اگر چه یکی از پایگاه های مهم علمی تشیّع محسوب می شد، امّا عطش او را برای فرا گرفتن معارف الهی فرو نمی نشاند، از این رو پس از مدتی تحصیل و تدریس در بحرین، برای کسب مدارج علمی و استفاده از فیض قدسی بارگاه ملکوتی جد بزرگوارش، راهی نجف اشرف شد، و سال‌ها در محضر استادان بزرگوار آن دیار مقدّس، همچون فقیه محدث و لغوی معروف «طُریحی» و دیگر رادمردان آن سامان کسب فیض نمود و به رتبۀ عالی اجتهاد نایل گردید و خود زعیم و مرجع دینی و گشایش گر مشکلات و معضلات مردم گردید، اما قلب مشتاق و بی قرارش وی را از فراگیری علم در کتاب ها به گردش های علمی روانه می ساخت و رنج سفرهای تحقیقی را بر وی هموار می کرد.
او به دنبال گمشده خود زمانی در مشهد رضوی یافت شده و گاهی در شیراز و دورانی را در سرزمین مقدّس نجف گذرانده است. سال ورود سیّد بحرانی به نجف اشرف و همچنین مدت اقامت او در آن جا به طور مشخص معلوم نیست، اما به یقین در سال ١٠٦٣ در نجف اشرف به محضر شیخ طُریحی وارد گشته و از او کسب علم و اخذ اجازه نموده است. همچنین سال خروج وی از نجف و این که آیا در مراکز علمی دیگر تشیع نیز به تحصیل اشتغال داشته، معلوم نیست، اگر چه به مشهد رضوی و شیراز و احتمالاً بعضی از شهرهای دیگر سفرها کرده‌است، ولی به هر دلیل سید پس از نیل به مراتب عالی اجتهاد و تبحر کامل در علوم زمان خویش به زادگاهش بحرین بازگشته و به تبلیغ و ارشاد و ترویج علوم اهل بیت پرداخته است و سپس در مقام مرجعیت تمامی نواحی بحرین، ریاست دینی آن جا را به عهده داشته و از نظر علم و عمل به مرتبه‌ای می‌رسد که وقتی کسی در آن زمان می‌گفت: علاّمه یا علاّمه بحرین، شخصی غیر از سیّد هاشم بحرانی به ذهن نمی‌‌آمد.
استادان
سيد‌هاشم بحرانى، از محضر استادان گرانقدرى کسب فیض تمود كه مهمترین آنها عبارتند از:
شيخ فخرالدين طريحى نجفى؛
سيد عبدالعظيم بن عباس استر آبادى.
شاگردان
ایشان شاگردان بسیاری داشتند، برخی از شاگردان ایشان عبارتند از:
شیخ حر عاملی؛
محمود بن عبدالسلام مَعنی بحرانی؛
علی بن عبدالله بن راشد مَقابی بحرانی؛
سلیمان بن عبدالله ستراوی ماحوزی؛
محمدعطار بغدادی؛
هیکل بن عبدعلی اسدی جزایری؛
شیخ حسن بحرانی را نام برده‌اند.
آثار
از تألیفات سیدهاشم بحرانی، آنچه از سوی علما ثبت گردیده، حدود ٧٥ عنوان است که بسیاری از آنها خود بیش از چند مجلّد است. البته تعدادی از آثار نیز در زمان خود ایشان از بین رفته است. برخی از تألیفات با برکت علّامه بزرگوار سیّد هاشم بحرانی از قرار زیر است:
١- البرهان فی تفسیر القرآن؛
٢- اللوامع النورانیة فی اسماء علی و اهل بیته القرآنیة؛
٣- الحجة فیما نزل فی القائم الحجة؛
٤- نورالانوار فی تفسیر قرآن؛
٥- الهادی و مصباح النادی؛
٦- الهدایة القرآنیة الی الولایة و الامامیة؛
٧- اصول و اعتقادات؛
٨- حقیقة الایمان المبثوت علی الجوارح و احادیث التوحید و النبوة و الامامة؛
٩- نهایة الاکمال فیما یتم به تقبل الاعمال؛
١٠- مصباح الانوار و انوار الابصار فی بیان معجزات نبی المختار؛
١١- اثبات الوصیة؛
١٢- احتجاج المخالفین علی امامة علی بن ابی طالب امیر المومنین علیه السلام؛
١٣- الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی عشر من آل محمد الاشرف؛
١٤- ایضاح المسترشدین و ... .
وفات
او دد روزهای واپسین حیات به درخواست تنی چند از عالمان بحرین و شاگردانش تألیف کتابی در فضایل امیرمؤمنان (علیه السّلام) را آغاز کرد. وی کتاب «تفضیل علی (علیه‌السلام) علی الأنبیاء اولی العزم» را همان گونه که در بستر مریضی آرمیده بود و به علّت ضعف، قدرت حرکت و نوشتن نداشت، با حافظه قوی، فزونی اندوخته‌ها و تسلّط بر اخبار و احادیث، مطالب را املا می‌کرد و شاگردان می‌نوشتند. چهارده روز بدین صورت گذشت و او املا می‌فرمود و طلاب و شاگردان می‌نوشتند، تا این که کتاب به پایان رسید و یکی دو روز بعد از اتمام کتاب بیشتر حیات نداشت. سرانجام، این عالم برجستۀ تاریخ تشیّع و مجاهد خستگی ناپذیر دفاع از حریم قرآن و عترت، در سال ١١٠٧ در بحرین، در قریه نعیم، چشم از جهان فروبست. جسد مبارکش را با تجلیل تمام به قریۀ توبلی منتقل و در مقبره ماتینی در مجاور مسجد معروف محل، دفن کردند. آرامگاه او در آنجا به یک زیارتگاه مشهور بدل شده‌است.