زاویه در جنبش سنوسیه
جنبش سنوسیه بدلیل حمایتی که وهابیت از زاویههای سنوسی در حجاز میکردند با آنها مرتبط بود و از سوی دیگر نزدیکی ایدئولوژیکی روشنی هم میان آنها پیدا شد و «سلفیۀ سنوسیه» ایجاد شد. این در حالی بود که سنوسیه نزدیکی خود با جنبش مهدیه در سودان را نفی میکرد بلکه در غرب سودان درگیریهایی نیز میان دو جنبش رخ داد.
زاویه چند نقش را در جنبش سنوسی ایفا میکرد؛ مرکز حکومت و قضاوت و حل و فصل اختلافات در قبیله بود. مرکز آموزشی، مدرسه قرآنی، مسجد بود. مرکز اقتصادی که در آن بازار دایر میشد و مرکز دفاعی برای محدوده اطراف زاویه بود.
محمد شکری در کتاب «السنوسیه دین و دوله» ذکر میکند که سنوسیه از یک نظام دقیقی در ایجاد زاویهها تبعیت میکردند بهگونهای که هر کدام از آنها به مثابه یک دولت با یک حاکم مقتدر برای منطقه خود در صحرای لیبی و صحرای آفریقا بود.
اینکه لفظ «اخوان» برای اتباع طریقت سنوسی باب شد از این جهت بود که جنبش هویت خود را از دین اخذ کرده بود و این موجب برادری میان لیبیایی و مصری و مراکشی و حجازی و آفریقایی شده بود.
سنوسیه برخی بذرهای سیاسی را با خود داشت که بعدها بهطور گستردهای به کارگرفته شد. این جنبش از همان ابتدا یک برنامه اتحاد بخش برای جهان اسلام بود و همه طرق صوفیه را به وحدت دعوت میکرد. (شربینی) دیدگاه سیاسی امام محمد سنوسی این بود که زوایا باید در مکانهای مستحکم بنا میشدند تا مانند قلعه باشند و اخوان به ساکنان زاویه آموزش نظامی میدادند. این امر به دلیل خطر حمله اروپاییان بود. او در جنگ کشورش الجزایر با فرانسه در سال1830 حاضر بود و این جنگ را تا زمانی که اروپا تمام کشورهای اسلامی را بلعید، ادامه داد. در رأس جنبش سنوسیه، «امام» و سپس «مجلس اعلی» قرار داشت که از بزرگان اخوان و رؤسای زاویهها تشکیل میشد. سپس زاویهها بودند و هر ساله اجتماعی برای اشراف به مسائل علمی و دینی و دنیوی در آن منعقد میشد. زاویه چند نقش را در جنبش سنوسی ایفا میکرد؛ مرکز حکومت و قضاوت و حل و فصل اختلافات در قبیله بود. مرکز آموزشی، مدرسه قرآنی، مسجد بود. مرکز اقتصادی که در آن بازار دایر میشد و مرکز دفاعی برای محدوده اطراف زاویه بود.