اسلام در روسیه
اسلام و مسلمانان در قلمرو پهناور روسیه از زمان پیدایش آن تا کنون فرازونشیب‌ها و گاهی حوادث خونین را تجربه کرده‌اند. اسلام در سال ۹۸۶ میلادی در بلغار سواحل دریای والگای تاتارستان توسط خان الموش، دین رسمی اعلام گردید. بعد از آن، او سفرای خود را به دربار ولادیمیر اول؛ شهزاده کیف «۹۰۸ تا ۱۰۱۵» فرستاد و پیشنهاد پذیریش اسلام را نمود. در آن زمان مذهب ابتدایی روسیه و اسلاوهای شرقی، پرستش ارواح نیاکان و نیروهای طبیعت بود. ولادیمیر اول به فکر دستیابی به یک دین بود. او نمایندگان خود را جهت تحقیق و معلومات درباره اسلام و سایر ادیان در نقاط مختلف می‌گمارد. پادشاه روسیه به دلیل منع شراب در اسلام، آیین مسیحیت را اختیار می‌کند و در سال ۹۸۸ مسیحیت را در روسیه رسمیت می‌بخشد. از سال ۱۲۳۸ در اثر استیلای تاتارها که دو قرن ادامه یافت، روسیه از بقیه دنیا جدا و از رنسانس و اصلاحات دینی که در اروپای غربی آغاز گردیده بود، دور می‌ماند. پطر کبیر در سال ۱۶۸۲ درهای روسیه را به روی غرب می‌گشاید و مشوق تمدن غرب به‌خصوص فرانسه و آلمان می‌گردد. دانشجویان روسیه به غرب فرستاده می‌شوند. از استادان خارجی به روسیه دعوت می‌گردد. سیاست غرب‌سازی تا زمان ایکاترینای کبیر ادامه می‌یابد. در عهد ایکاترینا «۱۷۶۲- ۱۷۹۶» به مسلمانان رسما اجازه داده می‌شود مراسم و فرایض دینی خود را انجام دهند. قرآن برای اولین بار در سال ۱۸۰۱ میلادی در قازان مرکز تاتارستان چاپ و پخش می‌گردد. با سقوط تزارها و پیروزی انقلاب اکتبر عصر الحاد در روسیه آغاز می‌گردد. دولت شوروی در ماه نوامبر۱۹۱۷ اعلامیه‌ای برای مسلمانان زحمت‌کش روسیه و شرق منتشر کرد که بر اساس آن اعتقادها و ادای مراسم دینی مسلمانان آزاد اعلام شد. البته هدف اصلی این اعلامیه به‌خاطر آن بود تا از کمک و پشتیبانی مسلمانان در صورت مقابله با آلمان استفاده گردد و جلو شورش مسلمانان را بگیرد، اما در عمل مساجد تعطیل و یا ویران می‌گردیدند و حتی دانشمندان و نویسندگان ناراضی که علاقمند به ایدئولوژی ملحدانه شوروی نبودند، مردود، تعقیب و یا حاشیه‌نشین می‌شدند. در سال ۱۹۲۷ سی هزار مسجد در شوروی به ۴۱۶ مسجد کاهش می‌یابد و الحادپرستی جزو مضامین درسی در مدارس و نهادهای علمی می‌گردد، اما با وجود ممانعت، مسلمانان مخفیانه فرایض دینی خود را انجام می‌دادند. بعد از سقوط شوروی و زوال کمونیسم، آزادی ادیان مختلف رسما اعلام گردید. در روسیه که بیشتر از ۱۱۰ قوم و نژاد مختلف به سر می‌برند، ادیان مسیحی، اسلام، کلیمی و بودایی از ادیان رسمی محسوب می‌گردند. دین اسلام بعد از مسیحیت بزرگترین دین در روسیه است. جمعیت مسلمانان روسیه بیشتر از بیست میلیون نفر است. مسلمانان روسیه متشکل از چهل قومیت‌اند که مهم‌ترین آن‌ها مسلمانان جمهوری‌های تاتارستان، باشقیرستان، چچن، انگوش، کاباردینا و داغستان می‌باشند. تاتارها بزرگترین جمعیت مسلمان روسیه را تشکیل می‌دهند. در روسیه معاصر بخصوص در سال‌های ۱۹۹۰ مردم روسیه و تمام پیروان ادیان آسمانی که نو از زیر یوغ الحاد آزاد شده بودند با علاقمندی زایدالوصف، از احیای وقایع تاریخی، علمی و فرهنگی خود استقبال نمودند. تاتارستان یکی از جمهوری‌های موفق روسیه است و قازان مرکز آن از نظر قدمت و جایگاه شهری در کنار مسکو و سن پترزبورگ جا دارد. جمهوری تاتارستان در قلب روسیه موقعیت دارد و بزرگترین جمهوری مسلمان‌نشین روسیه است. در این جمهوری با داشتن چهار میلون جمعیت بیش از ۱۰۱ قوم زندگی می‌کنند. در تاتارستان بیش از یک‌هزار مسجد و دویست کلیسا وجود دارد. تنوع ادیان و فرهنگ‌های مختلف و زندگی مسالمت‌آمیز آن‌ها در کنار هم، شهر قازان را به‌نام شهر تلرانس و دیپلماسی آشتی ادیان و فرهنگ‌ها معروف گردانیده است. تاتارها احیای مجدد مسجد عظیم و زیبای گلشریف (یا قلشیرف،گلشیرف) را در سال ۲۰۰۵ میلادی در کنار«کریملین قازان» که کاخ محل ریاست جمهوری است به‌گونه پیروزی معنویت بر جهالت جشن گرفتند. منتیمیرشای مییف؛ رییس‌جمهور آن زمان تاتارستان افتتاح این مسجد را بعد از ۴۶۰ سال چرخش قاطع در احیای معنویت و تاریخ پرافتخار گذشتگان خود نامید. در قانون اساسی روسیه، دین از دولت تفکیک گردیده، اما هر نوع تفرقه‌افکنی‌های مذهبی، قومی و زبانی و هر نوع تبلیغ‌های مغرضانه به نام آزادی مطبوعات به مقدسات اسلامی ممنوع است. دولت از عمق فلسفه انسان‌دوستانه ادیان و مذاهب رسمی چون مهم‌ترین عامل وحدت ملی حمایت می‌نماید. ولادیمیر پوتین درباره مسلمانان روسیه گفته که مسلمانان روسیه مهاجر نیستند. آنان شهروندان روسیه هستند و وطن دیگری ندارند. بعد از فروپاشی شوروی هفت‌هزار مسجد به تازگی در روسیه بنا گردیده است و تعداد مساجد در شهرهای بزرگ در حد کفایت نیست. برای اینکه مسلمانان در اجرای فرایض دینی خود دچار مشکل نگردند، در آینده تاسیس مساجد جدید توسعه خواهد یافت. در شهر مسکو بیشتر از یک میلیون مسلمان به سر می‌برند. در این شهر در کنار چهار مسجد جامع، صدها مسجد کوچک در جوار بازارهای محل کار مسلمانان فعال می‌باشند. بزرگترین مسجد جامع و تاریخی مسکو که یک قرن قبل تاسیس گردیده بود در خیابان میر مرکز این شهر قرار دارد. در اعیاد، تعداد بیشتر از صدهزار مسلمان در سرمای سرد زمستان به روی خیابان‌های چهار اطراف مسجد نماز را ادا می‌نمایند. به تاریخ ۲۳ سپتامبر۲۰۱۵ بعد از ده سال، کار ساختمان این مسجد با معماری شگفت‌انگیز و حفظ آثار تاریخی آن با سخنرانی راویل عین‌الدین؛ رییس اداره روحانیون روسیه، ولادیمیر پوتین؛ رییس‌جمهور روسیه، اردوغان؛ رییس‌جمهور ترکیه و محمود عباس؛ رییس‌جمهور فلسطین با اشتراک سایر مهمانان کشورهای اسلامی افتتاح گردید.