ابن بزیزه

یکی از مهمترین تالیفات ابن بزیزه

نام	عبدالعزیز بن ابراهیم بن احمدالقرشی التمیمی تونسی مالکی
نام‎های دیگر	ابن بزیزة التونسی
درگذشت	673ق

ابن بزیزة التونسی (606 هـ - 662 هـ أو 673 هـ) او فقیه مالکی اشعری صوفی و تونسی بود. وی از بزرگان مذهب مالکی که نامش أبو محمد عبدالعزیز بن إبراهیم التیمی القرشی مشهور به ابن بزیزة التونسی و در علوم فقه، تفسیر، شعر و ادب مرجعیت داشت. از آثار او می‌توان به الإسعاد فی شرح الإرشاد و شرح الأحکام الصغری لعبدالحق الإشبیلی وتفسیری که جمع بین تفسیر زمخشری و ابن عطیة است. شرح التلقین و منهاج العارف که در آن مسائل مشکله را تبیین نموده است و مختصر إیضاح السبیل إلی مناهج التأویل اشاره کرد. او در سال 606 متولد و به سال673 در تونس در گذشت.

نام، نسب و تولد

عبدالعزیز بن ابراهیم بن احمد، القرشی، التمیمی، تونسی، مالکی معروف به ابن بزیزه، ابوفارس، ابومحمد هم گفته شده است. او در روز دوشنبه چهاردهم محرم سال 606 هجری قمری در تونس به دنیا آمد و در فقه و ادبیات سرآمد و از همتایان خود پیشی گرفت تا اینکه از ائمه مذهب مالکی به شمار آمد. او فقه را نزد اساتیدی همچون أبی عبدالله الرعینی السوسی، أبی محمد البرجینی، القاضی أبی القاسم ابن البراء و دیگرانی از این دست در دانشگاه زیتونیه فراگرفت تا به درجه اجتهاد نائل شد. جمعی از علمای بزرگ شاگردی او را کرده‌اند. وی در چهارم ربیع الاول سال ۶۶۲ هجری قمری یا ۶۷۳ هجری قمری درگذشت.

اساتید

أبوعبدالله محمد بن عبدالجبار الرعینی السوسی از قاضی ابی یحیی بن الحداد شاگرد امام المازری و دیگران و ابن بزیزه و دیگران شاگرد او بودند که در سال (567 هجری قمری) متولد شد و در ذی القعده (سال 662 هجری قمری) در تونس وفات یافت.

أبومحمد عبدالسلام البرجینی شاگرد المازری و دیگرانی از این دست و شاگردانی همچون این بزیزه را پرورش داده و در سال 606 زنده بوده است.

أبی عبدالله الکتانی أبو محمد عبدالله ابن الشیخ محمد بن أبی القاسم بن البراء التنوخی ذیل السمعانی و تاریخ الغرناطی را خلاصه نمود و تواریخ را به روش طبری تنظیم کرد و بر حسب سنوات از سال بعثت در شش سفر ترتیب داد در تونس در جمادی الاخیره سال 737 هَ درگذشت. وی از اساتید مدرسه الشماعیه بود.

أبوالحسن علی بن أحمد الحرالی التجیبی الصوفی المرسی در شرح حال مؤلفان تونسی آمده است: «از کتاب او الانوار فی فضل القرآن و الدعاء و الاستغفار معلوم می‌شود که یکی از شیوخ او اباالحسن علی بن احمد حرالی التجیبی الصوفی الکرسی الأصل المراکشی بوده متوفی۶۳۸ق برابر با ۱۲۴۱م».

شاگردان

أبوعبدالله محمد بن أحمد بن حیان الأنصاری ابن نصیرالدین دمشقی گفته است: ابن بزیزه مالکی از علمای مغرب در قرن هفتم است. ایشان کتابهای متعددی دارد که برای من تاج الدین فکهانی ذکر کرده است و گفت گفتم: او ابومحمد بن بزیزه است که در حدود شصت و ششصد سالگی اباعبدالله محمد بن احمد بن حیان الانصاری شاگرد او بوده .

محمد بن صالح بن أحمد بن رحیمة الکنانی الشاطبی اهل بجایه بوده و از این بزیزه صاحب اجازه شده است .

آثار

از او آثار فراوانی بر جای مانده که مهمترین آنها عبارتند از:

الإسعاد فی شرح الإرشاد: شرح کتاب الإرشاد إلی قواطع الأدلة فی أصول الاعتقاد در اصول دین و علم کلام که در سال 644 به اتمام رسید و در کتابخانه‌های ملی تونس (دونسخه) و دانشگاه القرویین شهر فاس (یک نسخه) موجود است.

شرح العقیدة البرهانیة: اکثر تراجم ابن بزیزه نوشته اند که وی شرحی بر العقیدة البرهانیة داشته است. .

شرح الأسماء الحسنی: در کتاب تراجم مولفان تونسی آمده: به نظر می‌رسد که قصد داشته با تالیفی مستقل در باب اسمای حسنی به این موضوع بپردازد؛ همانطور که در ابتدای کتاب الاسعاد آمده است: با اسم اعظم آغاز شده که قطب و جمع کننده معانی اسماء است که در کتابی مستقل به بحث در مورد آن می‌پردازیم و حقایق آن را جمع آوری می‌کنیم و انشاءالله به اسرار و حقایق اسماء اطلاع می‌یابیم.

منهاج العارف إلی روح المعارف: در آن به تاویل اکثر مباحث قامض پرداخته و در کتاب "إیضاح السبیل إلی مناهج التأویل وإیضاح السبیل" خلاصه آن وارد شده است کما اینکه در الاسعاد نیز بعد از بیان تاویلات جوینی صاحب کتاب الارشاد در توضیح آیات و روایات از آن یاد شده است.

التنبیه علی مواضع من "منهاج الأدلة": از آثار ابن رشد فیلسوف است که در کتاب الاسعاد از آن یاد شده است.

تفسیر القرآن: جمع بین تفسیر ابن عطیه و زمخشری است.

الأنوار فی فضل القرآن والدعاء والاستغفار: رساله کوچکی در 28 صفحه که در آن چهل حدیث در فضیلت قرائت و عمل به قرآن و فضیلت برخی از سوره‌ها ذکر کرده است و سپس فصلی در آنچه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در امر به یاد خدا و تشویق آن دارد آورده است. در پایان آن نیز فصلی در فضیلت دعا آمده است که در کتابخانه ملی تونس موجود است.

شرح الأحکام الصغری لعبدالحق الإشبیلی: در مجلدی با نام "مصالح الأفهام فی شرح کتاب الأحکام" با بیان ادله و ثقات آن آورده است.

شرح التلقین: در موضوع فقه است که متن آن از قاضی عبدالوهاب البغدادی المالکی بوده و ابن بزیزه آن را"روضة المستبین فی شرح کتاب التلقین" نامیده که عبداللطیف زکاغ آن را تحقیق کرده و در مرکز مطالعات و نشر التراث الجزایر، و انتشارات دار ابن حزم در بیروت در دو جلد در سال 1431ق / 2010م در اولین چاپ به زیور طبع آراسته شد.

غایة الأمل فی شرح الجمل للزجاجی: توسط دانشجوی سودانی «محمد غالب عبدالرحمن» مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و در دانشکده دارالعلوم دانشگاه قاهره در سال 1405ق / 1985م داوری شد.

شرح المفصل زمخشری در نحو .