آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان = آستان قدس رضوی

| تصویر = آستان قدس رضوی.jpg

| نام = آستان قدس رضوی

'''آستان قدس رضوی''' در لغت به معنی بارگاه پاک و مطهر [[امام رضا (ع)]] است. ولی در اصطلاح و به طور عموم به مجموعه [[حرم مطهر]]، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، صنعتی، کشاورزی، درمانی و... گفته می‌شود که منتسب به [[حضرت رضا (ع)]] است. تولیت این سازمان توسط [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|رهبر جمهوری اسلامی]] منصوب می‌شود.

پس از شهادت حضرت علی بن موسی الرّضا (ع) پیکرش را در سمت بالاسرِ قبرِ هارون دفن کردند. پیش از دفن علی بن موسی الرّضا در سناباد بر مزار [[هارون]]، بقعه‌ای به دستور [[مأمون]] ساخته شده بود و آن منطقه به <big>قُبّهٔ هارونی</big> مشهور بود. <ref> سجادی، رضایی و پات، «آستان قدس رضوی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.</ref> پس از دفن حضرت علی بن موسی (ع) آبادانی آن‌جا شتاب گرفت و سامانیان اقدام به ساخت بناهایی در آن‌جا کردند. <ref>حسینی کازرونی، پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی</ref>

تا آنجا که در دورهٔ غَزنَویان ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد <ref>پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.</ref> و این ساخت و سازها تا دوره [[صفویه]] ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر افشاریان با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ قاجاریان ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران سلطنت پهلوی بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ [[ایران]]، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است. <ref>عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.</ref>

حرم حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه [[شیعیان]] است. این مکان مقدس با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب [[سادات]] رضوی و موسوی که اصطلاحاً <big>نقیب</big> شناخته می‌شدند، اداره می‌شد. <ref>محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.</ref>

در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به [[فقها]] محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و شیخ صفی‌الدین به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد. <ref>ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.</ref>

از دوره صفویه، این سِمَت به عنوان یکی از اختیارات شاهان درآمد و هر شاه، نائبی را برای آستان قدس معین می‌کرد. این رویه تا دوران حکومت پهلوی‌ها بر ایران، پابرجا ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و سقوط دودمان پهلوی، عبدالعظیم ولیان -آخرین نائب التولیه آستان قدس رضوی- به جهت اقناع افکار عمومی بازداشت شد و سید مهدی سراجی، جای وی را گرفت. در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۵۷، اولین تولیت آستان قدس رضوی در دوره انقلاب با حکم سید روح‌الله خمینی منصوب شد. بر طبق قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، حرم امام رضا و چند حرم دیگر در ایران، در صورتی که از جانب ولی فقیه برای آن اماکن، متولی تعیین نگردد، اداره آنها و موقوفات مربوط به آنها بر عهده سازمان اوقاف خواهد بود. <ref>محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.</ref>

آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای موقوفاتی [[اسلامی]] می‌باشد. <ref> «آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref> مدیریت کلیه [[نذورات]] و موقوفات امام هشتم [[شیعیان]] برعهده آستان قدس است. ادعاهای بسیاری بر این است که آستان قدس با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد ولی بنابر گفته تولیت این آستان، با اینکه این نهاد معافیت‌نامه‌ای از امام خمینی(ره) دارد. <ref>«حکم به نخست‌وزیر (معافیت مالیاتی آستان قدس رضوی و موسسات وابسته)</ref> مالیات تکلیفی، مالیات ارزش افزوده و مالیات عملیاتی، جمعی و خرجی را پرداخت کرده و علاوه بر پرداخت مالیات، چندین برابر در مناطق محرومی که رسیدگی به آنها وظایف دولت است، هزینه می‌کند. <ref>جزئیات پرداخت مالیات توسط آستان قدس رضوی +جدول». مشرق نیوز.</ref>  

بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت ۳۱ هزار هکتاری شهر [[مشهد]]، یعنی بیشتر از ۴٩ درصد از کل مساحت شهر، جزء موقوفات آستان قدس رضوی است. اما این موقوفات محدود به مشهد و [[خراسان]] نیست و آستان قدس در سرتاسر [[ایران]]، زمین باغ، چاه و قنات دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان تا تهران و سمنان و یزد وکرمان. ۳۰۰ هزار مستأجر در اراضی موقوفی خود دارد و برآوردهایی هست که ارزش تقریبی زمین‌های آستان را در حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند. سابقه تاریخی آستان قدس و تولیت آن که در ۳۵ سال گذشته با نام عباس واعظ طبسی گره خورده، به زمان صفوی‌ها برمی‌گردد. در آن زمان شاهان، تولیت آستان را برمی‌گزیدند، اکنون [[ولی فقیه]] عهده‌دار این کار است.  

اما با وجود سابقه چند صد ساله آستان، در دوران تولیت عباس واعظ طبسی بود که حریم آستان از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت. <ref>آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref> این بنیاد ظاهرا با استفاده از نذورات و [[موقوفات]] مردمی اهدا شده از تردد سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر حرم [[علی بن موسی الرضا]] <ref> آمار تشرف سالانه زوار حرم امام رضا</ref> و در آمدهای شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به سازمان اقتصادی رضوی، تأمین مالی می‌شود. <ref>لزوم تعاملات سازنده مدیران مشهد با آستان قدس رضوی در اجرای مدیریت شهری، پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی</ref> مساحت چشم‌گیری از زمین‌های قابل کشت در مشهد و اطراف آن و سایر شهرهای ایران نظیر تهران، قزوین، اصفهان، دامغان، سمنان، یزد و کرمان، متعلق به آستان ‌قدس‌ رضوی است. ارزش تقریبی این زمین‌ها تا حدود ١۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است.

[[رده:مراکز و موسسات اسلامی]]