ابن‌هبیره: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۱۹۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۱ فوریهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۵: خط ۴۵:
۱. الافصاح عن معانی الصحاح ، این اثر که [[ابن خلکان]]<ref>ابن خلکان، وفیات، ج۶، ص۲۳۳</ref>. آن را مشتمل بر ۱۹ بخش دانسته، در اصل شرح و تفسیری بر صحیح بخاری و [[صحیح مسلم]] بوده است. چنانکه از منابع متقدم و فهارس نسخ خطی برمی‌آید، مؤلف باتوجه به گسترۀ آگاهی و نیز علایقش، هنگام برخورد با موضوعات جالب توجه، از هدف اصلی تألیف کتاب عدول کرده و فصولی مجزا را به آن موضوعات فرعی اختصاص داده است، چنانکه بخشی از آن را تفسیر قرآن<ref>علیمی، عبدالرحمن بن محمد، المنهج الاحمد، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ج۲، ص۳۵۴، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م</ref> و علم قرائت تشکیل می‌دهد و از آن‌جا که احادیث صحاح را عمده‌ترین منبع استنباط فروع فقه می‌دانست، بخشی را هم به فقه تطبیقی مختص گردانید<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۲، ص۵۰۱، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref>.  
۱. الافصاح عن معانی الصحاح ، این اثر که [[ابن خلکان]]<ref>ابن خلکان، وفیات، ج۶، ص۲۳۳</ref>. آن را مشتمل بر ۱۹ بخش دانسته، در اصل شرح و تفسیری بر صحیح بخاری و [[صحیح مسلم]] بوده است. چنانکه از منابع متقدم و فهارس نسخ خطی برمی‌آید، مؤلف باتوجه به گسترۀ آگاهی و نیز علایقش، هنگام برخورد با موضوعات جالب توجه، از هدف اصلی تألیف کتاب عدول کرده و فصولی مجزا را به آن موضوعات فرعی اختصاص داده است، چنانکه بخشی از آن را تفسیر قرآن<ref>علیمی، عبدالرحمن بن محمد، المنهج الاحمد، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ج۲، ص۳۵۴، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م</ref> و علم قرائت تشکیل می‌دهد و از آن‌جا که احادیث صحاح را عمده‌ترین منبع استنباط فروع فقه می‌دانست، بخشی را هم به فقه تطبیقی مختص گردانید<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۲، ص۵۰۱، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref>.  
تألیف این کتاب ــ دست کم بخش مربوط به فقه تطبیقی آن ــ در زمان وزارت وی بوده است. <ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref> آن قسمت از الافصاح که بیش‌تر مورد توجه قرار گرفته، همین بخش اخیر است. دربارۀ جایگاه این بخش در مجموعۀ الافصاح باید گفت که ابن هبیره با رسیدن به حدیث «من یرد اللـه به خیراً یفقهه فی‌الدین» به ذکر مسائل فقهی مورد اتفاق و نیز مورد اختلاف در میان علما و فقهای مذاهب اربعه پرداخته است<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۴۸، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref><ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref>. او با هزینه‌ای هنگفت، بسیاری از علما را از شرق و غرب گردهم آورد و پس از ترتیب دادن مجالس بحث و گفت و گو به تألیف این کتاب دست یازید<ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref>.  شاید ابن هبیره برای برپا کردن اینگونه محافل، بجز انگیزۀ علمی ـ فرهنگی، انگیزۀ سیاسی نیز داشته است، ولی باید اذعان داشت که کاستی منابع دربارۀ هویّت کسانی که در آن نشست‌ها حضور داشته‌اند، راه تحقیق دربارۀ هدف برپایی این محافل را سد می‌کند و در این مورد تنها از نام چند تن از حاضران مجلس، چون ابن جوزی ، ابن شافع حنبلی ، ابن خشاب نحوی ، ابومحمد اشتری مالکی و احتمالاً ابن مارستانیه و ابوحامد احمد بن محمد حنبلی آگاهی داریم<ref>فخار، بن معد موسوی، ایمان ابی‌ طالب، به کوشش محمد بحرالعلوم، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶، قم، انتشارات سیدالشهرداء</ref>.
تألیف این کتاب ــ دست کم بخش مربوط به فقه تطبیقی آن ــ در زمان وزارت وی بوده است. <ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref> آن قسمت از الافصاح که بیش‌تر مورد توجه قرار گرفته، همین بخش اخیر است. دربارۀ جایگاه این بخش در مجموعۀ الافصاح باید گفت که ابن هبیره با رسیدن به حدیث «من یرد اللـه به خیراً یفقهه فی‌الدین» به ذکر مسائل فقهی مورد اتفاق و نیز مورد اختلاف در میان علما و فقهای مذاهب اربعه پرداخته است<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۴۸، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref><ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref>. او با هزینه‌ای هنگفت، بسیاری از علما را از شرق و غرب گردهم آورد و پس از ترتیب دادن مجالس بحث و گفت و گو به تألیف این کتاب دست یازید<ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref>.  شاید ابن هبیره برای برپا کردن اینگونه محافل، بجز انگیزۀ علمی ـ فرهنگی، انگیزۀ سیاسی نیز داشته است، ولی باید اذعان داشت که کاستی منابع دربارۀ هویّت کسانی که در آن نشست‌ها حضور داشته‌اند، راه تحقیق دربارۀ هدف برپایی این محافل را سد می‌کند و در این مورد تنها از نام چند تن از حاضران مجلس، چون ابن جوزی ، ابن شافع حنبلی ، ابن خشاب نحوی ، ابومحمد اشتری مالکی و احتمالاً ابن مارستانیه و ابوحامد احمد بن محمد حنبلی آگاهی داریم<ref>فخار، بن معد موسوی، ایمان ابی‌ طالب، به کوشش محمد بحرالعلوم، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶، قم، انتشارات سیدالشهرداء</ref>.
مؤلف در تبویب کتاب تقریباً سنت مؤلفان پیشین را در ترتیب بخش‌های عبادات و معاملات و غیره رعایت کرده است. وی در برخی موارد به آراء فقیهانی که خود صاحب مذهب بوده‌اند، همچون ابن منذر و ابوعبید قاسم بن سلام نیز نظر داشته است [۷۶][۷۷] و در پاره‌ای مسائل آراء خود را هم مطرح کرده است. با یک نگاه به نظرهای شخصی مؤلف در کتاب الافصاح، چنین بر می‌آید که ابن هبیره بیش‌تر در مباحث عبادات اظهارنظر می‌کرده است. او در دیدگاه‌های خود در مسائل مورد اختلاف فقهی، به جانب احتیاط می‌رفته است. [۷۸] و گاه خلاف اجماع عامه و خلاف نظر پیشوایش [[احمد بن حنبل]] حکم کرده است. چنانکه در مورد صلوات بر پیامبر (ص) در تشهد اول نماز ، وی به نظر جدید شافعی نزدیک شده و صلوات را اولی دانسته است. [۷۹] همچنین در مواردی حکم غیرمشهور بین حنبلیان را مبنا قرار داده است. برای مثال وی روایتی از احمد بن حنبل را که در آن مُنشِئ سفر (نه کسی که عبوری به جایی رسیده باشد) را که از موارد ابن سبیل دانسته شده است، صحیح می‌داند، حال آن‌که مشهور بین حنبلیان، عدم الحاق آن به مصادیق ابن سبیل است. [۸۰]
مؤلف در تبویب کتاب تقریباً سنت مؤلفان پیشین را در ترتیب بخش‌های عبادات و معاملات و غیره رعایت کرده است. وی در برخی موارد به آراء فقیهانی که خود صاحب مذهب بوده‌اند، همچون ابن منذر و ابوعبید قاسم بن سلام نیز نظر داشته است<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۸۳، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref><ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۱۳۳، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref>. و در پاره‌ای مسائل آراء خود را هم مطرح کرده است. با یک نگاه به نظرهای شخصی مؤلف در کتاب الافصاح، چنین بر می‌آید که ابن هبیره بیش‌تر در مباحث عبادات اظهارنظر می‌کرده است. او در دیدگاه‌های خود در مسائل مورد اختلاف فقهی، به جانب احتیاط می‌رفته است<ref>ابن رجب، عبدالرحمن بن شهاب‌الدین، الذیل علی طبقات الحنابله، به کوشش حامد الفقی، ج۱، ص۲۵۹، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م</ref>. و گاه خلاف اجماع عامه و خلاف نظر پیشوایش [[احمد بن حنبل]] حکم کرده است. چنانکه در مورد صلوات بر [[پیامبر]] (ص) در تشهد اول [[نماز]] ، وی به نظر جدید شافعی نزدیک شده و صلوات را اولی دانسته است<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۹۵، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref>.همچنین در مواردی حکم غیرمشهور بین حنبلیان را مبنا قرار داده است. برای مثال وی روایتی از احمد بن حنبل را که در آن مُنشِئ سفر (نه کسی که عبوری به جایی رسیده باشد) را که از موارد ابن سبیل دانسته شده است، صحیح می‌داند، حال آن‌که مشهور بین حنبلیان، عدم الحاق آن به مصادیق ابن سبیل است<ref>ابن هبیره، یحیی بن محمد، الافصاح عن معانی الصحاح، به کوشش احمد راغب طباخ، ج۱، ص۱۵۳، حلب، ۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م</ref>.  
باری این اثر به عنوان منبعی کهن و پرمایه در فقه تطبیقی بسیار حایز اهمیت است. این بخش از الافصاح که در نسخ خطی با نام‌های الاشراف علی مذاهب الاشراف و اختلاف الائمه العلماء از آن یاد شده، [۸۱] در حلب (۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م) توسط محمد راغب طباخ انتشار یافته است. بخش‌های دیگر آن به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های مختلف جهان موجود است. قسمت‌های اصلی آن‌که منحصراً شرح بر احادیث صحاح است، در کتابخانه‌های محمودیه، [۸۲] توپکاپی، انستیتوی خاورشناسی لنینگراد و کتابخانۀ برلین نگهداری می‌شود. همچنین نسخه‌ای از بخشی که در علم قرائت است و با سوره نساء آغاز و به سوره الرحمن ختم شده است، در کتابخانۀ ملی [[پاریس]] یافت می‌شود. همچنین در فهرست کتابخانۀ مرکزی [[دانشگاه تهران]] نسخه‌ای با عنوان القوافی، در ضمن مجموعۀ شمارۀ ۱۶۱۲ به نام وی ثبت شده است [۸۳]
باری این اثر به عنوان منبعی کهن و پرمایه در فقه تطبیقی بسیار حایز اهمیت است. این بخش از الافصاح که در نسخ خطی با نام‌های الاشراف علی مذاهب الاشراف و اختلاف الائمه العلماء از آن یاد شده<ref>سید، خطی، ج۱، ص۲۷</ref> در حلب (۱۳۶۶ق/۱۹۴۷م) توسط محمد راغب طباخ انتشار یافته است. بخش‌های دیگر آن به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های مختلف جهان موجود است. قسمت‌های اصلی آن‌که منحصراً شرح بر احادیث صحاح است، در کتابخانه‌های محمودیه<ref>کحاله، عمررضا، المنتخب من مخطوطات المدینه المنوره، ج۱، ص۱۲۷، دمشق، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م</ref>توپکاپی، انستیتوی خاورشناسی لنینگراد و کتابخانۀ برلین نگهداری می‌شود. همچنین نسخه‌ای از بخشی که در علم قرائت است و با سوره نساء آغاز و به سوره الرحمن ختم شده است، در کتابخانۀ ملی [[پاریس]] یافت می‌شود. همچنین در فهرست کتابخانۀ مرکزی [[دانشگاه تهران]] نسخه‌ای با عنوان القوافی، در ضمن مجموعۀ شمارۀ ۱۶۱۲ به نام وی ثبت شده است<ref>مرکزی، میکروفیلم‌ها، ج۱، ص۶۲۰</ref>.


===یافت نشده===
===یافت نشده===
confirmed
۳٬۸۸۵

ویرایش