اخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

اگر به یک تقسیم‌بندی کلّی و عمومی اکتفا کنیم به دو گونه روش اخلاقی بر می‌خوریم، <ref>محمدی گیلانی، اخلاق اسلامی، انتشارات سایه، 1378، ص 47 –29</ref> که عبارت‌اند از:

# روش انبیاء و پیامبران.

اخلاق از نظر فیلسوفان و حکما مبانی علمی خاص دارد و هدف آن تحسین و تقبیح مردم است. <ref>محمدی گیلانی، اخلاق اسلامی، انتشارات سایه، 1378،ص 44 –43</ref> می‌گویند: کار خوب بکن چون مردم می‌گویند خوب است و کار بد نکن چون مردم ملامت می‌کنند. آیا اخلاق به گونه‌ای فنی و به روش و طریقه‌ای که فیلسوفان و حکیمان اخلاقی هم‌چون [[ارسطو]]، [[فارابی]]، [[ابن مسکویه]] و... بیان کرده‌اند، می‌تواند ما را به سعادت و کمال حقیقی که هدف علم اخلاق است برساند؟ اصولاً سؤال مهم و اساسی این است که معنای سعادت و کمال چیست؟

اگر اخلاق و راه رسیدن به سعادت و کمال تنها همان راهی باشد که [[حکیم]] و [[فیلسوف]] با برهان و استقلال پیموده، راهی است بسیار مشکل. به‌ویژه آن‌که بسیاری از اصول و روش‌هایی که حکما برای رسیدن به سعادت و کمال معرفی کرده‌اند، فاقد استحکام کامل بوده و سُست و غیر قابل اطمینان است، چون اولاً از خطا و اشتباه مصون نیستند و ثانیاً مبتنی بر اصول و قواعد علمی است که برای همگان امکان‌پذیر نیست، افراد عادی نمی‌توانند اخلاق علمی را بیاموزند. پس نمی‌توان اصول و اخلاقی را که حکما تدوین کرده‌اند، اخلاق واقعی و زمینه‌ساز سعادت و کمال انسان دانست.

# چون منشأ آن وحی است. از اطمینان کامل برخوردار می‌باشد و خطابردار نیست، لذا می‌تواند انسان را به سعادت و کمال برساند.

# پیمودن آن برای همگان امکان‌پذیر است، هم یک استاد بزرگ، دانشمند علوم الهی و هم یک فرد عادی بی سواد، می‌توانند اصول اخلاقی [[اسلام]] را فرا بگیرند و به آن عمل نمایند. روش اخلاقی انبیاء، روش و راهی است که هم [[علی بن ابی طالب|علی(علیه‌السلام)]] می‌تواند آن را بپیماید و هم [[بلال حبشی]]، بهترین شاهد بر این‌که اخلاق اسلامی، اخلاق واقعی است و می‌تواند انسان را به سعادت و کمال برساند، مطالعة زندگی‌نامة بزرگان دینی و ره‌پویان راه شریعت محمّدی(صلی الله علیه) است، [[سلمان]] و [[ابوذر غفاری|اباذر]]، [[مقداد]] و [[بلال]] و... همین راه را رفتند و سر انجام به سعادت و کمال نایل شدند. در درون نظام و روش اخلاقی انبیاء، روش کامل‌تری نیز وجود دارد که همان روش اخلاقی اسلام است. <ref>تعریف اخلاق و اخلاق واقعی

# </ref>

چنان صفات عالی و مکارم اخلاقی در پیامبر(صلی الله علیه) جمع شده بود، که دشمان سر سخت را تحت تأثیرقرار می‌داد، و به تسلیم وادار می‌کرد، و دوستان را مجذوب می‌ساخت. از جمله پیروزی‌های پیامبر اسلام هر چند با تائید و امداد الهی بود، ولی عوامل زیادی از نظر ظاهری داشت، که یکی از مهم‌ترین آنها جاذبۀ اخلاقی پیامبر (صلی الله علیه) بود.

پس می‌توانیم برخورد اخلاقی پیامبر(صلی الله علیه) را معجزۀ اخلاقی او بنامیم، چنانچه نمونۀ از این [[معجزه|معجز]]<nowiki/>ه‌ای اخلاقی در فتح [[مکه مکرمه]] نمایان گردید: هنگامی که مشرکین سخت‌دل و خیانت پیشه سالیان دراز هرچه در توان داشتند برضد اسلام وشخص پیامبر (صلی الله علیه) به کار گرفتند، سر انجام به چنگال [[مسلمین]] گرفتارشدند، پیامبر(صلی الله علیه) برخلاف تمام برداشت‌ها و محاسبات دوستان و دشمنان فرمود: (شخصی که داخل [[بیت الله]] گردید در امان است، و شخصی که سلاح در زمین گذاشت و در خانه‌اش آرام نشست درامان است، و هر که به خانه‌ای [[ابوسفیان]] داخل گردید در امان است.

در خطبۀ که پیامبر (صلی الله علیه) بعد از فتح مکۀ مکرمه ایراد نمود فرمود: (یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ «مَا تَرَوْنَ أَنِّی فَاعِلٌ فیِکُمْ؟» قَالُوا: خَیْرًا، أَخٌ کَرِیمٌ، وَابْنُ أَخٍ کَرِیمٍ قَالَ: «اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ»). <ref>[البدایه و النهایه، ازحافظ ابن کثیر] طبع دار ابن حزم، ج/ 1، تهذیب سیرة ابن هشام، ازعبدالسلام هارون، ص:237، طبع:1990م مؤسسة الرسالة، بیروت]</ref>

ای! جماعۀ [[قریش]]، چه فکر می‌کنید که من با شما چه معامله خواهیم نمود؟ همه گفتند: خیر، برادر کریم و برادر زادۀ نیک [ما هستی] پیامبر(صلی الله علیه) فرمود: بروید پس شما آزاد کرده شدگان هستید). سرانجام فرمان عفو عمومی را صادر نموده فرمود: (لَا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ) یعنی: امروزهیچ گونه سرزنش و توبیخی به شما نیست، [[خداوند]] شما را می‌بخشد، چرا که او مهربانترین مهربانان است.

با صدوراین فرمان تمام جنایات [[مشرکین]] را بدست فراموشی سپرد، وهمین اخلاق عالی سبب گردید که به مصداق آیۀ: {{متن قرآن |یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا |سوره = نصر |آیه = 2 }} فوج فوج قبایل مختلف [[جزیرة العرب|جَزِیرَةُ العرب]] به [[دین اسلام]] داخل شوند.

راجع به حُسن خلق پیامبر (صلی الله علیه) وعفو، گذشت، مهربانی، ایثار وفدا کاری او (صلی الله علیه) واقعات وداستان‌های زیادی در منابع اسلامی ([[تفسیر]]و[[حدیث]]) وسیرت وتاریخ ذکرگردیده که [[ترمذی|امام ترمذی]] راجع به شمایل پیامبر (صلی الله علیه) روایات را جمع‌آوری نموده که معروف به شمایل ترمذی است.

ای کاش! این تعلیمات و اخلاق والا گهر نبوی و هدایات اسلامی، امروز در [[امت اسلامی]] زنده وبه تأسی از خوی واخلاق پیامبر (صلی الله علیه) درمعرض تطبیق وعمل گذاشته شود.

احادیث نبوی در این زمینه، چه در بارۀ شخص پیامبر (صلی الله علیه) و چه در بارۀ اخلاق و وظایف مسلمان‌ها فراوان است که ذیلاً بعضی از آنها ذکر می‌گردد:

(«کَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ») <ref> مسلم به روایت عایشه (رضی الله عنها) نمبر حدیث (139ـ 746)</ref> سایلی از[[عایشه]] راجع به اخلاق پیامبر (صلی الله علیه) سوال کرد که چگونه اخلاق داشت؟ درجواب فرمود: آیا [[قرآن]] را نخوانده اید (اخلاق پیامبرکاملاً موافق قرآن بود به همین خاطرعلامه [[ابن قیم]] در[[مدارج السالکین]] می‌نویسد که (دین اسلام تماماً اخلاق نیکواست).

(“إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُدْرِکُ بِحُسنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ”). <ref> ابوداود، نمبر(4798) صححه الألبانی فی الجامع الصغیر برقم (1620)</ref>

بی گمان مومن بخاطراخلاق نیک بدرجۀ نمازگزار وروزه‌دار می‌رسد. راجع به تعلیمات اخلاقی مسلمان‌ها اسلام بحدی اهتمام کرده که پیامبر (صلی الله علیه) در این حدیث مومن ِ را که مُتخلِق به اخلاق اسلامی است دراجروثواب مرادف بدرجۀ صَایمُ الدَّهرو قایمُ اللیل قرار داده است.

(“أکْمَلُ الْمُؤْمِنِینَ إیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً) <ref> ابوداود حدیث نمبر (4682) سنن ترمذی نمبر حدیث (11662)</ref>

کامل‌ترین مومنین از روی ایمان، با اخلاق‌ترین شان است. پیامبر (صلی الله علیه) در روایت فوق اخلاق نیکو را مکمل و مرادف ایمان کامل قرار داده است.