بیعت: تفاوت میان نسخه‌ها

معنای شایع و مصطلح بیعت در [[قرآن]]، [[سنت]]، تاریخ، [[کلام]] و [[فقه سیاسی اسلام]]، عقد و پیمانی است که فرد بیعت کننده با امام، حاکم یا شخصی دیگر می‌بندد تا در موضوعی خاص یا به طور عام مطیع و فرمانبردار وی بوده به مفاد تعهّد خود ملتزم و وفادار بماند<ref>مکارم، انوار الفقاهة: کتاب البیع، ج۱، ص۵۱۷ </ref>.  

پیش از اسلام، رسم بیعت برای پذیرش مهتری رئیس قبیله یا انتصاب یک فرد به منصبی مهم متداول بوده است<ref>مجلسی، بحار ج۶۵، ص۳۹۲ ۳۹۳</ref>. به بیعت قریش و بنی کنانه با قُصَی بن کِلاب، جدّ اعلای [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه)]])، به هنگام تصمیمِ وی به اخراج خُزاعَه از مکه در پیش از اسلام می‌توان اشاره کرد.

 

نخستین بیعت در سیره نبوی، بیعتِ امام علی (علیه السلام) و خدیجه (سلام الله علیها) با آن حضرت پس از قبول اسلام است<ref> مجلسی، بحار ج۶۵، ص۳۹۲ ۳۹۳</ref>. با وجود این، ابن شهرآشوب<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۱، ۲۴</ref> نخستین بیعت را در تاریخ اسلام [[بیعت عشیره]] دانسته که در سال سوم بعثت در [[یوم الدّار]] صورت گرفت. در این روز، پیامبر اکرم (صلی الله علیه) به فرمان الهی خواستار پذیرش اسلام و بیعت از سوی [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] شد و به موجب احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، تنها حضرت امام علی(علیه السلام)، که کم سن‌ترین فرد خاندان بود، با پیامبر (صلی الله علیه) بیعت کرد<ref> ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۹۳۲۱</ref>.

آخرین بیعت زمان پیامبر (صلی الله علیه)، بنابر برخی منابع<ref>مجلسی، بحار، ج۳۷، ص۱۳۳، ۱۳۸، ۱۴۲، ۲۰۲۲۰۳، ۲۱۷</ref>، بیعت [[مسلمانان]] با حضرت امام علی (علیه السلام)در روز هجدهم سال دهم هجرت (حدود ۲۹ اسفند سال دهم خورشیدی) در محلّی به نام [[غدیر|غدیر خم]] بود؛ موضوع این بیعت، [[ولایت]] و جانشینی حضرت علی (علیه السلام) بعد از پیامبر (صلی الله علیه) بود.  

هم‌چنانکه از معنای لغوی بیعت برمی‌آید، این عمل معمولاً به شکل دست دادن یا دست فشردن با دست راست بوده؛ به گفته برخی اهل لغت، در مورد [[قسَم]] ([[حَلف]]) و تعاقُد نیز همین شیوه متداول بوده و قسم را به همین سبب «یمین» گفته‌اند. وجه تسمیه بیعت به «صَفقَه» نیز همین امر بوده است<ref>مجلسی، بحار، ج۲، ص۲۶۶، ج۲۷، ص۶۸</ref>. در سیره پیامبر اکرم نیز بیعتِ مردان همین گونه گزارش شده است<ref> نهج‌البلاغه، خطبه ۸، ۱۳۷، ۱۷۰، ۲۲۹</ref>.

برخی مفسّران تعبیر <big>یداللّه فوق ایدیهم</big> را در آیه ۱۰ سوره فتح اشاره به تحقّقِ بیعت با دست دادن دانسته‌اند<ref> طباطبائی، المیزان، ذیل آیه</ref>. با این همه، شکل‌های دیگری نیز برای بیعت در احادیث آمده است<ref>مجلسی، بحار، مجلسی، ج۴۹، ص۱۴۴، ۱۴۶، ج۶۴، ص۱۸۴۱۸۶</ref>. همچنین‌گاه بیعت صرفاً با اعلام رضایت بیعت کننده و بدون دست دادن تحقّق می‌یافته است<ref>شهیدی، «بیعت و چگونگی آن در تاریخ اسلام، ص۱۲۷</ref>.

گاه بیعت به گونه مشروط بوده، یعنی در آن تعهدی به نفع بیعت کننده شرط می‌شده است. البته گاهی از موضوع اصلی بیعت نیز تعبیر به شرط می‌شود<ref>کتانی، نظام الحکومة النبّویة جلد۱، ص۲۲۲</ref>. ظاهراً در سیره پیامبر (صلی الله علیه) تنها بیعت عشیره، که در آن خلافت و وصایت بیعت کننده شرط شده بود، بیعت مشروط بوده است<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۵</ref>. در بیعت برخی خلفا نیز‌گاه شروطی مانند شرط عمل به [[کتاب خدا]] و سنت پیامبر(صلی الله علیه ) دیده می‌شود<ref>بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۸، ص۱۲۲</ref>.