تعدد مذاهب و مسأله تقریب و وحدت اسلامی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

'''تعدد مذاهب و مسأله تقریب و وحدت اسلامی''' عنوان مدخلی است از مرحوم [[آیت الله تسخیری]] درباره رابطه مذاهب با تقریب و برخی از چالشها و راه حلهای پیش روی [[تقریب بین مذاهب اسلامی]] که در نشریه [[اندیشه تقریب]] به چاپ رسیده است <ref>اندیشه تقریب (1389ش)، شماره 25، ص11</ref>

از آن¬جا كه ما پذیرفته¬ایم وجود مذاهب مختلف اسلامی نتیجه اجتهادهایی است كه اسلام روا داشته است، باید آنها را راه¬هایی برای دست¬یابی به رضای خداوند بدانیم و وقتی اختلافی میان آنها مطرح می‌شود طبیعی است كه انسان مسلمان این مذاهب را مورد پژوهش و مطالعه قرار دهد و بهترین را ـ طبق معیارهایی كه بدان¬ها ایمان دارد و معتقد است كه با چنان معیارهایی وظیفه خود را در برابر خدا به انجام رسانده و امانت و عهد خود را بجای آورده است ـ برگزیند و در این صورت كسی نباید او را برای گزینشی كه به عمل آورده ـ هر چند او را خوش نیاید ـ مورد نكوهش قرار دهد. هم¬چنان كه معنا ندارد كه كسی را وادار به انتخاب مذهب معینی كرد، زیرا این انتخاب، در پیوند با باورهای ایمانی است و جز با دلیل و برهان، نمی‌توان بدان دست یافت.

در این¬جا تأكید می‌كنیم كه هر مذهبی بدون آسیب رساندن به حقوق دیگران و بی¬آن¬كه متوسل به جار و جنجال و توهین گردد حق دارد نظرات و دیدگاه¬های خود را توضیح دهد. ما نمی‌گوییم باید باب بحث‌های سالم منطقی در اعتقادات، فقه یا تاریخ بسته شود بلكه با سوءاستفاده، جدال¬های بیهوده و تحمیل نظر خود بر دیگران و حق¬كشی مخالفیم.

ما معتقدیم تجاوزهایی كه در طول تاریخ صورت گرفته ناشی از عدم پای¬بندی به اصول و قواعد گفت¬وگوی سازنده و به فراموشی سپردن این حقیقت است كه همه مذاهب در راه اعتلای كلمه اسلام ـ البته طبق تصوّری كه خود از آن دارند ـ گام برمی‌دارند.

تردیدی نیست كه بیشترین مسئولیت‌ها در عرصه فعالیت¬های «تقریبی» بر دوش این گروه از مسلمانان است، زیرا آنها از یك سو وارثان پیامبران، حاملان رسالت تبلیغ و سازندگان نسل فردا هستند و از سوی دیگر، نسبت به هر كس دیگری با پایه‌ها و شالوده‌های تقریب آشنا هستند و بیشترین تأثیر را در وحدت بخشیدن به صف امت و تحقق ویژگی‌های آن، دارند.

آن¬چه كه آنها می‌توانند در راستای ایفای نقش خود بدان بپردازند، از این قرار است:

1ـ تعمق و تأمل در پایه‌ها و ارزش‌های حركت تقریب و درك عمیق و انعكاس آنها در مباحث، بررسی‌ها و نوشته‌های خود و از آن مهم¬تر، توجه به آنها در استنباط¬های فقهی و فكری خود و در نظر گرفتن آنها به عنوان یك اصل راهنما و مصلحت مرسلی (مطلقی) كه بر اساس قاعده معروف تزاحم در اصول فقه، باید بر همه احكام با اهمیت كمتر، ترجیح داده شود. از این¬رو ما در برخی گردهمایی‌های بین¬المللی تقریب، به حمایت از حركت «تقریب فقهی» فراخواندیم و سعی كردیم نظریات فقهی را به یک‌دیگر نزدیك سازیم.

پس از تأمل در برخی نزاع¬های فقهی، متوجه می‌شویم كه آنها در واقع اختلاف¬های لفظی ناشی از اختلاف دیدگاه¬ها یا اختلاف در اصطلاح¬هاست. در برخی مباحث اصولی، از جمله در مورد «قیاس»، «استحسان» و «ممانعت از مفسده جویی» (سد الذرائع) و امثال آن نیز مسئله از همین قرار است. توجه به این نكته، گرایشی است كه در برخی كتاب¬های اصولی از جمله «اصول فقه» مرحوم علامه شیخ محمدرضا مظفر و مرحوم علامه سید محمدتقی حكیم كه افتخار شاگردی آنها را داشته¬ایم، دیده می‌شود.

در این¬جا ناگزیر باید به نوشته‌ها و كتاب¬های فراوانی اشاره نماییم كه آن¬چنان اختلاف¬ها را بزرگ كرده و عمق بخشیده‌اند كه این برداشت در خواننده آنها قوت می‌گیرد كه هم¬گرایی و تفاهم، ناممكن است و همه عرصه‌ها را فراگرفته و تصور هرگونه تقریب و تفاهمی، بی¬معناست. این نوشته‌ها، به حقیقت جفا نموده و وحدت منابع و وحدت شیوه‌ها و معیارها و هدف را كاملاً نادیده می‌گیرند.

2ـ فعالیت هماهنگ برای روشنگری و گستراندن فرهنگ تقریب به میان توده‌های مسلمان به طوریكه مسلمانان به رغم اختلاف در مذهب جز با احساس صادقانه برادری و همكاری، با یک¬دیگر برخورد نكنند و همگان پذیرای فعالیت¬های چندمذهبی باشند و درگیری‌های احساسی برخاسته از رسوبات تاریخی و موروثی كه صحنه‌های دردناكی را بجای گذاشته‌، منتفی گردد. اختلاف در یك حكم شرعی، تفاوت در برداشت از یك اتفاق تاریخی و چندگونگی در رفتارهای اجتماعی را ـ تا وقتی كه در چارچوب كلی اسلام قرار داشته و برخاسته از اختلاف در اجتهاد می¬باشد ـ می‌توان توجیه و در عین حال تحمّل كرد. البته اگر رفتاری را همه مجتهدان خارج از چارچوب تلقی كنند باید به بهترین روش، با آن برخورد كرد.

3ـ كوشش مشترك و پی¬گیر برای در پیش گرفتن مواضع یكسان و سمبلیك در همه مسایل سرنوشت¬ساز، از جمله در خصوص:

الف ـ باشگاه¬های اجتماعی مشترك میان پیروان مذاهب گوناگون؛

ب ـ اردوگاه¬های «تقریبی» در مسایل مختلف؛

5ـ ایجاد گروه¬های «تقریب» در جاهایی كه مسلمانان حضور دارند.

مراكز و دولت¬های اسلامی نیز می‌توانند نقش مهمی در این مورد ایفا كنند. آنها می‌توانند حركت تقریب را تشویق نمایند، كنفرانس‌ها و گردهمایی‌هایی در این خصوص برگزار كنند و طرح¬هایی را اجرا نموده و تبلیغات مسئولانه‌ای را در پیش گیرند و مظاهر و نمودهای تفرقه را نفی کرده، فرهنگ تسامح و تساهل مذهبی را گسترش دهند.