تعدد مذاهب (کتاب)
در حدود نيم قرن پيش، شيخ محمود شلتوت، كه در رأس روحانيت اهل سنت قرار داشت، در فتواي خويش جواز پيروي از فقه مذهب جعفري را عرضه كرد و خواستار همدلي بيش¬تر مسلمانان شد . از آن زمان حركت «تقريب مذاهب» شكل گرفته و امروزه به راهبردي تأثيرگذار بدل شده است. دانشمندان و عالمان مسلمان، پس از وضع مباني و تبيين ريشه¬هاي ديني و ضرورت رشد و ريشه¬دار كردن آن در وجدان مسلمانان، مقالات متعددي نوشتند. اينان معتقدند با ملاحظه¬ي برخي اصول از جمله ايمان به اصول اعتقادي اسلام، التزام كامل به تمامي ضروريات و اركان اسلامي و نيز قرآن و سنت مي¬توان مسلمانان را گرد هم آورد. اين کتاب در حقيقت مجموعه-اي است از فتاو اي علماء و صاحب نظران فقهي مذاهب گوناگون اسلامي در خصوص اين سؤال «اطلاق امت اسلامي بر اتباع مذاهب د يگر اسلامي اعم از شيعه، فرق چهارگانه اهل سنت، زيديه، ظاهريه، ابازيه ود يگران که اصول دين مبين را معتقدند چیست؟ و آيا تکفير فرق مذبور جايز است يا خير؟ و اصولا حدود تکف ير در عصر حاضر چگونه است؟» اين سوال را هشت نفر از علماي شيعه پاسخ گفته¬اند و سيزده نفر از علماي اهل سنت و سه نفر از علماي زيديه و يک نفر از علماي ابازيه، فتاوي در خصوص سوال فوق بالاجماع فرق اسلامي را از امت اسلامي دانسته¬اند و تکفير آنان را در هيچ شرايطي جايز ندانسته¬اند. اين کتاب داراي يک مقدمه و پنج فصل است. در مقدمه، مؤلف، صادرکنندگان فتاوي را از برجسته¬ترين فقها و مجتهدان مي¬دانند. فتاوي گردآوري شده نيز با مصلحت¬انديشي و ملاحظات سياسي و تحت تأثير منافع زودگذر صادر نشده است، هر چند که زمينه فتوا در شر ايط اجتماعي سياسي فراهم مي¬شود. فصل اول: تحت عنوان درآمدي بر تقر یب مذاهب اسلامی، شامل دو مقاله؛ «مذاهب اسلامي از اختلاف تا ائتلاف» نوشته حضرت آيت الله محمدعلي تسخيري، واقع¬گرايي اسلامي، مباني وحدت و نقش¬آفريني آن، اختلافات فکري و ضوابط آن، و اختلافات مذهبي را تجزيه و تحليل کرده¬اند. ايشان همچنين آسيب پيش¬فرض-هاي مجتهد بر روند اجتهاد و راه¬هاي جلوگيري از آن را متذکر شده¬اند. همچنين به مذاهب فراموش شده و ظهور مذاهب مختلف اسلامي پرداخته¬اند و اختلاف در مذاهب را باعث رشد فکري و تعالي تمدن اسلامي برشمرده¬اند منتها آنچه اين پديده را به شکلي منفي در مسير تارخي مسلمانان جلوه داده است، تغيير آن به سوي طايفه¬گرايي تنگ¬نظرانه بوده است. به اعتقاد وي تقر يب مذاهب ريشه در کهن¬ترين دوران¬هاي اسلامي دارد و سرزندگي خود را مديون اصول شريعت اسلامي است. در ادامه مباحث پا¬يه¬هاي تقريب اصول و ارزش¬هاي شايسته تقريب، نقش دانشمندان و انديشمندان را در روند تقريب مورد تحليل قرار داده¬اند. مقاله دوم، «پيش نويس سند تأسيسي جمعيت وحدت و تقر يب» از علامه محمدمهدي شمس¬الدين. در اين مقاله مرحوم شمس-الدين نوع اختلافاتي که مانع وحدت و تضعيف انسجام است را بررسي مي¬کند و گفتمان وحدت را در اعتقادات و احکام مي¬جويد. به نظر وي بايد در اختلافات شيوه¬اي پيش گرفت که در فرهنگ¬سازي عمومي، وقايع تاريخي و پيامدهاي سياسي آن، وحدت امت مراعات شود و از هر امري که به جدايي و پراکندگي بيانجامد، پرهيز شود. سپس وي براي به رسميت شناختن مذاهب اسلامي از طرف د يگر مسلمانان، راه¬کارهايي ارائه مي¬دهد و مشکلات تبشير را در داخل جوامع اسلامي بر مي¬شمرد. به نظر ايشان در همه موسساتي که بر پايه انديشه تبشيري و تبليغات مذهبي به وجود آمده¬اند بايد تجديد نظر کرد، زيرا بسياري از شعارهاي آنان سدّ راه تقريب و وحدت است . علامه شمس¬الدين تشکيل جمعيت وحدت و تقريب بين مذاهب اسلامي را به منظور ارتباط با مراکز فقهي و فکري در جوامع اسلامي سوق مي¬دهد و معتقد است که جامعه الازهر از همه راه¬ها مستقيم¬تر است تا اين جمعيت بتواند اقدامات خود را به ظهور برساند بر مبناي اين سند تأسيسي جمعيت وحدت و تقر يب بايد مجله¬اي جهاني به زبان¬هاي زنده دنيا به ويژه زبان¬هاي اسلامي انتشار دهد و کنفرانس¬هاي علمي تحقيقاتي و سمينارهاي وحدت اسلامي برپا نمايد و بر اي گشايش باب فقهي بين مذاهب اسلامي تلاش کند و مراکز آموزشي و دانشکده¬هاي الهيات تأسيس نمايد و از اختلافات سياسي که ريشه¬هاي طائفه¬اي مذهبي دارند پرهيز نمود. علم کلام جديد با موضوع وحدت که ر يشه در قرآن و سنت دارد ترويج يابد به نظر وي همچنين وحدت اسلامي شامل وحدت با غ ير مسلمانان (گفتگوي اديان و تمدن¬ها) نيز مي¬شود. در اين مقاله سپس مبا ني سند تأسيسي جمعيت وحدت وتقريب مورد بررسي قرار مي¬گيرد. فصل دوم: بیانیه¬هاي گروهی علما و اندیشمندان مسلمان پیرامون تعدد مذاهب: شامل بخش¬هاي زير است: «استراتژي مجمع جهاني تقر يب مذاهب اسلامي» که داراي طرحي جامع و برنامه¬ريزي شده جهت رسيدن به آرمان¬ها و اهداف اين مجمع است و به تأييد اعضاي مجمع رسيده است؛ «پيش¬نويس منشور وحدت اسلامي» که به پيشنهاد مقام معظم رهبري و توسط کميته¬اي از صاحب نظران در امر تقريب و وحدت اسلامي و با بهره-گيري از تجربيات آماده گرديد تا مبناي حرکت و تعامل پيروان مذاهب اسلامي باشد؛ متن «بيانيه کنفرانس بين المللي حقيقت اسلام و نقش آن در جامعه معاصر» که در امّان، پايتخت اردن هاشمي برگزار شد به همراه اسامي شخصيت¬ها و علماي تأييد کننده آن، «مجمع علما و انديشمندان مسلمان» گزارش اجلاس مقدماتي نشست فوق¬العاده سران سازمان کنفرانس اسلامي در مکه مکرمه به همراه اسامي شرکت¬کنندگان؛ «اولين کنفرانس بين المللي مذاهب اسلامي و چالش¬هاي معاصر» که توسط دانشگاه آل¬ البيت اردن برگزار گرديد به همراه اسامي شرکت¬کنندگان «برنامه ده ساله رويارويي با چالش¬هاي امت اسلامي در قرن بيست ويکم» که در سومين دوره فوق العاده کنفرانس سران اسلامي در مکه مکرمه به تصو يب رسيد؛ متن «قطعنامه شماره 28/34 وزراي خارجه کشورهاي عضو سازمان کنفرانس اسلامي» که در سی و چهارمين اجلاس وزراي خارجه کشورهاي عضو سازمان کنفرانس اسلامي (اجلاس صلح، پيشرفت و هم¬نوايي) در اسلام¬آباد پايتخت پاکستان برگزار شد. فصل سوم؛ فتاواي فقهاي مذاهب اسلامی پیرامون ملاك¬هاي مسلمانی و شر ایط افتاء: که شامل: «فتاواي فقهاي عظام و مراجع ش يعه پيرامون ملاک¬هاي اسلام و شرايط فتوا» که برخي از آنها عبارت¬اند از: فتواي حضرت آيت الله خامنه¬اي (مدظله العالي)؛ فتو اي حضرت آيت الله العظمي سيستاني (مدظله العالي)؛ فتواي حضرت آيت الله فاضل لنکراني (رحمة الله عليه)؛ فتواي حضرت آيت الله محمدعلي تسخيري (رحمة الله عليه) و...؛ «فتاواي علماي اهل سنت، پيرامون ملاک¬هاي مسلمان بودن و شر ايط فتوا دادن» که برخي از آنها عبارت-اند از: فتواي شيخ محمود شلتوت ـ فتو اي شيخ جادالحق علي جادالحق ـ دکتر شيخ محمد سيد طنطاوي، فتواي دکتر شيخ يوسف قرضاوي ـ فتواي شيخ احمد کفتارو ـ فتو اي شوراي عالي امور ديني ترکيه ـ ...، «فتاواي علماي زيديه درباره ملاک¬هاي مسلماني و شرايط افتاء» از قبيل: فتو اي شيخ ابراهيم بن محمد الوز ير ـ فتواي شيخ محمد بن محمد بن اسماعيل المنصور ـ فتواي شيخ حمود بن عباس بن عبدالله المؤ يد؛ فتواي شيخ احمد بن حمد خليلي، مفتي کل سلطنت نشيني عمان و اباضيه جهان که مؤسسه آل البيت اردن، پيش از برگزاري کنفرانس بين المللي اسلامي و صدور بيانيه پاياني آن، درباره اصول و ضوابط مسلمان بودن و شرايط افتاء از برخي از فضلاي بزرگ مذاهب مختلف اسلامي سؤال کرده بود و اساس و مبناي بيانيه امّان، پاسخ¬هايي است که رهبران بزرگ مذهبي فرق اسلامي به پرسش¬ها داده¬اند. فصل چهارم؛ پاسخ به کج¬اندیشان: که شامل دو بخش زير است: پاسخ آيت الله مکارم شيرازي به فتواي ۳۸ تن از علماي وهابي مبني بر تکفير شيعيان و جواز قتل آنان؛ و متن نامه آيت الله تسخيري به جمعي از علما و انديشمندان جهان اسلام جهت نظرخواهي در خصوص فتواي فوق الذکر و پاسخ علماي جهان اسلام به نامه ايشان و محکوم کرن فتواي تکفيري عبدالله الجبرين. فصل پنجم؛ پیوست¬ها، شامل: متن منشور مکه معظمه، پيرامون اوضاع جاري عراق و اسامي امضاکنندگان اين منشور؛ و بيانيه جمعي از فضلاي حوزه علميه قم، پيرامون اوضاع جاري عراق و مسائل منطقه و اسامي امضاکنندگان آن است . يادآور مي¬گردد: کتاب حاضر ترجمه فارسي کتاب «التعدديه المذهبيه في الاسلام و آراء العلماء فيها» و افزودن برخي بيانيهها، اسناد و مقالات است.
