۶٬۵۷۰
ویرایش
←منابع
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
| آثار = | | آثار = | ||
}} | }} | ||
'''جمیل بن دراج''' ابومحمد نخعی، معروف به جمیل بن دراج کوفی از راویان و محدّثان مهم [[شیعه]] است وی از یاران [[امام کاظم|امام موسی کاظم]](علیه‌السلام) نیز بوده و از اصحاب اجماع است. | |||
== نسب و خاندان== | == نسب و خاندان== | ||
جمیل بن درّاج | جمیل بن درّاج کوفی ابومحمد (ابوعلی) نخعی است، ابن فضّال، کنیه وی را «ابومحمد» می‌داند<ref>ر.ک: رجال نجاشى، چاپ جامعه مدرسین، ص 126، ش 328.</ref>گفته ابن‌فضّال‌به دلیل نزدیکی زمانی درست‌تر دانسته شده است<ref>(تستری، ج2، ص714).</ref>. | ||
وی از راویان و محدّثان شیعه است و از اصحاب اجماع؛ بلکه افقه اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) به شمار آمده است<ref>رجال الکشى، شیخ طوسى، تصحیح حسن مصطفوى، ص 375، ش 705 و نیز بنگرید به شماره هاى 467 و 468.</ref> | وی از راویان و محدّثان شیعه است و از اصحاب اجماع؛ بلکه افقه اصحاب [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السلام)]] به شمار آمده است<ref>رجال الکشى، شیخ طوسى، تصحیح حسن مصطفوى، ص 375، ش 705 و نیز بنگرید به شماره هاى 467 و 468.</ref> وی از یاران [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام موسی کاظم(علیه‌السلام)]] نیز بوده است<ref>رجال الطوسى، چاپ جامعه مدرسین، ص 176، ش 2101 (از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و ص 333، ش 4964 (از اصحاب امام کاظم ـ ع ـ)؛ رجال النجاشى، ص 126؛خلاصة الأقوال، تحقیق نشر الفقاهة، ص 92، ش 209</ref>. | ||
تاریخ تولد جمیل بن درّاج معلوم نیست؛ اما چون از اصحاب امام صادق علیه‌السلام بوده، حداقل دو دهه قبل از شهادت امام صادق (۱۴۸ ق) متولد شده است. پدرش، ابوالصَبیح درّاج، بقال بود<ref>(کشّی، ص252)</ref> و برادر کوچک‌ترش [[نوح بن درّاج]]، از راویان ثقه و شیعیان موَجَّهِ کوفه و قاضی آن دیار و در برهه‌ای قاضی بخش شرقی بغداد بود<ref>(رجوع کنید به همان، ص251؛ خطیب بغدادی، ج15، ص432، 435).</ref>. | تاریخ تولد جمیل بن درّاج معلوم نیست؛ اما چون از اصحاب امام صادق علیه‌السلام بوده، حداقل دو دهه قبل از شهادت امام صادق (۱۴۸ ق) متولد شده است. پدرش، ابوالصَبیح درّاج، بقال بود<ref>(کشّی، ص252)</ref> و برادر کوچک‌ترش [[نوح بن دراج|نوح بن درّاج]]، از راویان ثقه و شیعیان موَجَّهِ کوفه و قاضی آن دیار و در برهه‌ای قاضی بخش شرقی بغداد بود<ref>(رجوع کنید به همان، ص251؛ خطیب بغدادی، ج15، ص432، 435).</ref>. | ||
ایشان در کوفه متولد شده‌اند؛ لذا مشهور به جمیل بن درّاج کوفی هستند. از آنجا که خاندانِ وی با قبیله نَخَع کوفه پیوند ولاء (= وابستگی حمایتی) داشتند،<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص126؛ سمعانی، ج5، ص473)،</ref> به همین سبب او را نَخَعی<ref>(نجاشی، همان جا)</ref> یا مَوْلی‌النَّخَع (<ref>طوسی، 1415، ص177)</ref> خوانده‌اند. | ایشان در کوفه متولد شده‌اند؛ لذا مشهور به جمیل بن درّاج کوفی هستند. از آنجا که خاندانِ وی با قبیله نَخَع کوفه پیوند ولاء (= وابستگی حمایتی) داشتند،<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص126؛ سمعانی، ج5، ص473)،</ref> به همین سبب او را نَخَعی<ref>(نجاشی، همان جا)</ref> یا مَوْلی‌النَّخَع (<ref>طوسی، 1415، ص177)</ref> خوانده‌اند. | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
از پاره‌ای روایات و گفتگوهای اصحاب امامیه با او برمی‌آید که به نیک محضری و پرفایدگی مجلس اشتهار داشته و از عالمان اهل عبادت و ورع و ادب اسلامی محسوب می‌شده است<ref>(رجوع کنید به کشّی، ص134).</ref>. | از پاره‌ای روایات و گفتگوهای اصحاب امامیه با او برمی‌آید که به نیک محضری و پرفایدگی مجلس اشتهار داشته و از عالمان اهل عبادت و ورع و ادب اسلامی محسوب می‌شده است<ref>(رجوع کنید به کشّی، ص134).</ref>. | ||
تواضع | تواضع وی ستودنی است. این حقیقت، از گفتگوی ابن ابی عمیر با او معلوم می‌گردد. ابن ابی عمیر می‌گوید: | ||
به جمیل گفتم: محضر درس تو چه باشکوه برقرار است! گفت: | به جمیل گفتم: محضر درس تو چه باشکوه برقرار است! گفت: آری؛ به خدا سوگند، ما نزد زرارة بن اعین، جز به منزله کودکان مکتبی که اطراف معلّمشان باشند، نبودیم<ref>رجال الکشى، ص 134، ش 213 و نیز رجوع شود به: ص 154، ش 252و ش 154.</ref>. | ||
جمیل در میدان عبادت و تقوا نیز مقامی منیع داشته و سجده‌های طولانی او زبانزد خاص و عام بوده <ref>همان، ص 252، ش 469 و نیز ص 211، ش 373</ref>و در علوم زمان خود، تبحّر و نزد محدّثان، منزلتی رفیع داشته است. وی با اینکه از نظر مالی وضع چندان خوبی نداشت، از همکاری با جائران سخت پرهیز می‌کرد. | |||
== جمیل در کلام رجالیون و | == جمیل در کلام رجالیون و راوی‌شناسان == | ||
* | * نجاشی او را این گونه ستوده است: شیخنا و وجه الطائفة، ثقة، روی عن أبی عبداللّه وأبی الحسن ـ علیهما السلام<ref>رجال النجاشى، ص 126، ش 328</ref>. | ||
* شیخ | * شیخ طوسی، درباره وی می‌گوید: له أصل و هو ثقة<ref>الفهرست، ص 94، ش 154</ref>. | ||
* | * کشّی، او را از اصحاب اجماع دانسته و روایاتی در مدح و منزلت والا و وثاقتش نقل کرده است<ref>رجال الکشى، شماره هاى 213، 252، 373، 467، 469 و 705</ref>و از ثعلبة بن میمون (ابواسحاق فقیه) نقل می‌کند که او فقاهت جمیل بن درّاج را بر عبداللّه بن مسکان، عبداللّه بن بکیر، حمّاد بن عیسی، حمّاد بن عثمان وابان بن عثمان، ترجیح می‌دهد<ref>همان، ص 375، ش 705</ref>. | ||
* در «الفائق» آمده است: … من ثقات | * در «الفائق» آمده است: … من ثقات محدّثی و فقهاء و وجوه الامامیة وله کتاب<ref>الفائق، ج 1، ص 209</ref>. | ||
* محدّث | * محدّث قمی درباره او گفته است: ثقه جلیل القدر ووجه الطائفه، از اصحاب حضرت صادق(علیه‌السلام) و موسی(علیه‌السلام) و از اصحاب اجماع است<ref>تحفة الأحباب فى نوادر آثار الأصحاب، شیخ عباس قمى، دارالکتب الاسلامیة، ص 73</ref>. | ||
== جایگاه علمی جمیل بن دراج == | == جایگاه علمی جمیل بن دراج == | ||
جمیل‌بن درّاج از مشهورترین و موثق‌ترین راویان شیعه است که تمامی رجالیان وی را توثیق و تمجید کرده<ref>(برای نمونه رجوع کنید به کشّی، ص251؛ تستری، ج2، ص712ـ 715؛ خوئی، ج4، ص149ـ 150)</ref> و او را با عناوینی چون ثقه، شیخ و وجه‌الطائفة ستوده‌اند<ref>(رجوع کنید به نجاشی، همان جا؛ طوسی، 1420، ص114)</ref> که هر کدام از این عناوین، به تنهایی، بر اعتبار روایات او نزد نقادان حدیث دلالت می‌کند<ref>(رجوع کنید به حرّ عاملی، ج30، ص288ـ 289؛ صدر، ص386ـ 394، 398ـ 399).</ref> | جمیل‌بن درّاج از مشهورترین و موثق‌ترین راویان شیعه است که تمامی رجالیان وی را توثیق و تمجید کرده<ref>(برای نمونه رجوع کنید به کشّی، ص251؛ تستری، ج2، ص712ـ 715؛ خوئی، ج4، ص149ـ 150)</ref> و او را با عناوینی چون ثقه، شیخ و وجه‌الطائفة ستوده‌اند<ref>(رجوع کنید به نجاشی، همان جا؛ طوسی، 1420، ص114)</ref> که هر کدام از این عناوین، به تنهایی، بر اعتبار روایات او نزد نقادان حدیث دلالت می‌کند<ref>(رجوع کنید به حرّ عاملی، ج30، ص288ـ 289؛ صدر، ص386ـ 394، 398ـ 399).</ref> | ||
علاوه بر این، کَشّی<ref>(ص375)</ref> وی را در زمره هجده تن فقیهی ذکر کرده است که اصحاب امامیه (العِصابة) بر صحت روایات، تصدیق اقوال و فقاهت آنها اتفاق نظر و اجماع دارند<ref>کشّی (ص238، 375، 556)</ref> این هجده تن در اصطلاح حدیثی شیعه، به [[اصحاب اجماع]] معروف‌اند<ref>(رجوع کنید به نوری، ج7، ص7ـ 68؛ سبحانی، ص163ـ 202)</ref> و بالاترین درجات اعتماد و وثاقت را در فقه و حدیث شیعه دارند. | علاوه بر این، کَشّی<ref>(ص375)</ref> وی را در زمره هجده تن فقیهی ذکر کرده است که اصحاب امامیه (العِصابة) بر صحت روایات، تصدیق اقوال و فقاهت آنها اتفاق نظر و اجماع دارند<ref>کشّی (ص238، 375، 556)</ref> این هجده تن در اصطلاح حدیثی شیعه، به [[اصحاب اجماع]] معروف‌اند<ref>(رجوع کنید به نوری، ج7، ص7ـ 68؛ سبحانی، ص163ـ 202)</ref> و بالاترین درجات اعتماد و وثاقت را در فقه و حدیث شیعه دارند. | ||
جمیل‌بن درّاج موثق‌ترین و فقیه‌ترین فرد از گروه دوم<ref>(به تعبیر کشّی، ص375:</ref> اصحاب جوان امام صادق علیه‌السلام) به شمار آمده است<ref>(ابن‌داوود حلّی، ص66).</ref> | جمیل‌بن درّاج موثق‌ترین و فقیه‌ترین فرد از گروه دوم<ref>(به تعبیر کشّی، ص375:</ref> اصحاب جوان امام صادق علیه‌السلام) به شمار آمده است<ref>(ابن‌داوود حلّی، ص66).</ref> | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
* تألیف مشترک با محمدبن حُمران<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص127).</ref>. | * تألیف مشترک با محمدبن حُمران<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص127).</ref>. | ||
از تألیف مستقل او گاهی با تعبیر اصل ـ که حاکی از اعتبار آن در مجموعه احادیث شیعه است‌ـ و گاهی با نام کتاب یاد شده است<ref>(رجوع کنید به همان جا؛ طوسی، 1420، ص114).</ref> این اختلاف تعبیر نباید موجب تصور دو تا بودن آنها شود<ref>(رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج2، ص145، ج6، ص319).</ref> طرق نقل اصل جمیل بسیار متعدد است که از آن میان، محمدبن ابی‌عمیر در طریق نجاشی و شیخ طوسی و ابوغالب زراری‌اند؛ علی‌بن حدید در طریق ابوغالب زراری است، جعفربن محمدبن حکیم در طریق ابوغالب زراری است و صفوان‌بن یحیی در طریق شیخ طوسی<ref>(رجوع کنید به زراری، ص165، 173؛ نجاشی؛ طوسی، 1420، همانجاها).</ref> بخش کوتاهی از اصل این کتاب را ابن‌ادریس حلّی در پایان کتاب‌السرائر<ref>(ج3، ص567ـ 568)</ref> آورده و دیگر بخش‌های آن به تفاریق در آثار مختلف امامی آمده است<ref>(رجوع کنید به مدرسی طباطبائی، دفتر 1، ص369).</ref>. | از تألیف مستقل او گاهی با تعبیر اصل ـ که حاکی از اعتبار آن در مجموعه احادیث شیعه است‌ـ و گاهی با نام کتاب یاد شده است<ref>(رجوع کنید به همان جا؛ طوسی، 1420، ص114).</ref> این اختلاف تعبیر نباید موجب تصور دو تا بودن آنها شود<ref>(رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج2، ص145، ج6، ص319).</ref> طرق نقل اصل جمیل بسیار متعدد است که از آن میان، محمدبن ابی‌عمیر در طریق نجاشی و شیخ طوسی و ابوغالب زراری‌اند؛ علی‌بن حدید در طریق ابوغالب زراری است، جعفربن محمدبن حکیم در طریق ابوغالب زراری است و صفوان‌بن یحیی در طریق شیخ طوسی<ref>(رجوع کنید به زراری، ص165، 173؛ نجاشی؛ طوسی، 1420، همانجاها).</ref> بخش کوتاهی از اصل این کتاب را ابن‌ادریس حلّی در پایان کتاب‌السرائر<ref>(ج3، ص567ـ 568)</ref> آورده و دیگر بخش‌های آن به تفاریق در آثار مختلف امامی آمده است<ref>(رجوع کنید به مدرسی طباطبائی، دفتر 1، ص369).</ref>. | ||
دو کتاب دیگر او نیز دارای راویان بسیارند که از آن جمله علی‌بن حدید است که نجاشی، کتاب مشترک‌التألیف جمیل‌بن درّاج و مُرازم بن حکیم را، با چند واسطه از علی‌بن حدید، نقل کرده است<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص127، 424).</ref>. | دو کتاب دیگر او نیز دارای راویان بسیارند که از آن جمله علی‌بن حدید است که نجاشی، کتاب مشترک‌التألیف جمیل‌بن درّاج و مُرازم بن حکیم را، با چند واسطه از علی‌بن حدید، نقل کرده است<ref>(رجوع کنید به نجاشی، ص127، 424).</ref>. | ||
== لغزش جمیل بن دراج: == | == لغزش جمیل بن دراج: == | ||
پس از شهادت امام کاظم [[ | پس از شهادت امام کاظم فتنه [[واقفیه]] پیش آمد و جمیل هم اندک‌مدتی در امامت امام رضا علیه‌السلام شک داشت و ازاین‌رو جزو واقفیه به شمار آمد، اما پس از ملاحظه شواهد دالّ بر امامت امام رضا، به همراه جمعی از اصحاب بزرگ امام کاظم علیه‌السلام، همچون احمدبن محمد بَزَنْطی و یونس‌بن یعقوب، از این نظر عدول کرد و از وفاداران امام رضا شد<ref>(رجوع کنید به طوسی، 1411، ص71).</ref>. | ||
== مشایخ و راویان == | == مشایخ و راویان == | ||
جمیل بن درّاج از یاران و راویان امام صادق، امام کاظم و امام رضا (علیهم‌السلام) بوده است. صاحب «معجم رجال الحدیث»، | جمیل بن درّاج از یاران و راویان امام صادق، امام کاظم و امام رضا (علیهم‌السلام) بوده است. صاحب «معجم رجال الحدیث»، روایاتی را که وی از معصوم (امامان باقر، صادق، موسی، رضا ـ علیهم السلام ـ) نقل کرده است، به 239 مورد می‌رساند<ref>معجم رجال الحدیث، ج 5، ص 125.</ref>. جمیل از حاملان احادیث خاص امامان محسوب می‌شد و حتی امام صادق علیه‌السلام او را از نقل برخی احادیث برحذر می‌داشت، زیرا موجب تکذیب جمیل می‌شد<ref>(کشّی، ص251).</ref>. | ||
جمیل دراج از بیش از چهل راوی، اخذ حدیث کرده است که بیشتر آنان، از اصحاب امام صادق (علیه السلام) بوده اند، از جمله: | جمیل دراج از بیش از چهل راوی، اخذ حدیث کرده است که بیشتر آنان، از اصحاب امام صادق (علیه السلام) بوده اند، از جمله: | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۹: | ||
* و… . | * و… . | ||
ظاهراً جمیل در بسیاری از | ظاهراً جمیل در بسیاری از نقلهای یک واسطه‌ای از معصوم علیه‌السلام، طرق متعدد داشته، به همین دلیل در افزون بر پنجاه روایت او در کتب حدیثی، واسطه وی تا امام با این عبارات یاد شده است: عن بعض اصحابنا، عن جماعه من اصحابنا، و عن بعض اصحابه<ref>(رجوع کنید به همان، ج4، ص455ـ 456)</ref>. | ||
=== راویان === | === راویان === | ||
بیش از چهل تن از جمیل روایت کرده‌اند<ref>(رجوع کنید به همان، ج4، ص153)</ref> که، به ترتیب فراوانی روایات منقول، عبارت‌اند از: | بیش از چهل تن از جمیل روایت کرده‌اند<ref>(رجوع کنید به همان، ج4، ص153)</ref> که، به ترتیب فراوانی روایات منقول، عبارت‌اند از: | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۹: | ||
* اصحاب اجماع، ناصر باقری بیدهندی، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۹ (بازیابی: ۲ دیماه ۱۳۹۱). | * اصحاب اجماع، ناصر باقری بیدهندی، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۹ (بازیابی: ۲ دیماه ۱۳۹۱). | ||
{{علمای اسلام}} | |||
{{اصحاب اجماع}} | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | [[رده:عالمان شیعه]] | ||
[[رده:اصحاب اجماع]] | [[رده:اصحاب اجماع]] | ||