جنبش اسلامی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

<br>

ب. خارجی: تجاوز ارتش سرخ به افغانستان، تأثیر‌گذاری جنبش‌های اسلامی معاصر، پیروزی انقلاب اسلامی ایران.

=جنبش اسلامی افغانستان=

<br>

<br>

افغانستان به خاطر واقع شدن در مرکز آسیا، نه تنها گذرگاه و محل تلاقی و برخورد اقوام و فرهنگ‌های گوناگون در طول تاریخ بوده است، بلکه پیش از آنکه دریاها به راه‌های عمده بین‌المللی و تجاری تبدیل شوند، [[جاده ابریشم]] که غرب را به شرق پیوند می‌داد، از دشت‌های شمالی، جنوبی و گذرگاه‌های کوهستانی این سرزمین می‌گذشت. کاروان‌های بازرگانی که از جاده ابریشم عبور می‌کردند، معمولاً در [[بلخ]] چند روزی توقف می‌نمودند و از آن جا کالاهایی را که از چین آورده بودند از راه [[هندوکش]] به هندوستان و یا از غرب به بغداد انتقال می‌دادند. این موقعیت تاریخی در دوران کهن، افغانستان را به مرکز تمدن‌های اقوام و ادیان مختلف تبدیل کرده بود. متأسفانه آثار باستانی این کشور در اثر تهاجمات مداوم خارجیان به این سرزمین، جنگ‌های ویران‌گر و قتل و غارت شهرهای افغانستان، به کلی از بین رفته است.

[[اسلام]] در سال 18 یا 22 هجری، بعد از فتح [[هرات]] به دست سردار لشکر اسلام، «[[اخنف بن قیس تمیمی]]» وارد افغانستان شد و به سرعت در سراسر این کشور گسترش یافت. قبل از ورود اسلام به این سرزمین، دین [[بودایی]] در آنجا رواج داشت. از اوایل قرن اول هجری به این سو، دین بودایی کم کم از بین رفت و [[اسلام]] جای گزین آن شد.

در افغانستان، تا کنون سرشماری دقیقی صورت نگرفته است، اما بر اساس برآورد سال 1922، جمعیت این کشور بیش از 20 میلیون نفر گزارش شده است و از این تعداد 99 درصد مسلمان می‌باشند که [[شیعیان]] اثنی عشری 25 تا 30 درصد و بقیه مسلمان [[سنی]] و بیشتر پیرو مذهب [[حنفی]] هستند. بیشتر شیعیان در مناطق مرکزی افغانستان زندگی می‌کنند. تاریخ پیدایش تشیع، به عقیده برخی پژوهش‌گران، به دوره خلافت امیرالمؤمنین علی ‌علیه‌السلام و به دست خود آن حضرت برمی‌گردد.

== تاریخ مبارزات مردم مسلمان افغانستان ==

افغانستان تا قرن هجدهم میلادی، دولت مستقل نداشت و به صورت ملوک الطوایفی اداره می‌شد و بیشتر مناطق این کشور جزو قلمرو [[خراسان]] بزرگ به شمار می‌رفت. در سال 1757، این سرزمین بر اساس پیمان [[پاریس]]، از ایران جدا شد و «احمدخان ابدالی» اولین دولت مستقل افغانستان را تشکیل داد.

<br>

<br>

مبارزات رهایی بخش مردم افغانستان که بیش از یک دهه ادامه یافت، سرانجام ارتش سرخ را به زانو درآورد و آنها ذلیلانه در بهمن 1368 (15 فوریه 1989) خاک این کشور را ترک کردند. بعد از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، حکومت دست نشانده آنها به رهبری دکتر «نجیب اللّه» در سال 1371 ه. ش (1992 م) سقوط کرد و مجاهدین وارد کابل شدند.

== نهضت اهل سنت افغانستان ==

تاریخ پیدایش جنبش اسلامی در میان جامعه اهل سنت، به سال 1348 ه. ش (1969 م) برمی‌گردد. در این زمان، جنبش اسلام‌گرایی در محافل روشن فکری اهل سنت به رهبری «[[غلام محمد نیازی]]» با نام «[[نهضت جوانان مسلمان افغانستان]]» شروع به کار کرد. این حرکت، هسته اولیه نهضت اهل سنت را در افغانستان تشکیل می‌داد. «نیازی» که فارغ‌التحصیل دانشگاه [[الازهر]] بود، تحت تأثیر افکار «[[اخوان‌المسلمین]]» مصر قرار داشت و به همین دلیل «جوانان مسلمان» در کابل به اخوان معروف بودند.

<br>

<br>

با شدت گرفتن مبارزات مردم افغانستان و احساس نیاز به همبستگی مبارزان اسلامی، گروه‌های اهل سنت در سال 1358 ه. ش ائتلاف هفت گانه را مرکب از هفت حزب عمده سیاسی (حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، جبهه نجات ملی، حرکت انقلاب اسلامی، حزب اسلامی یونسی خالصی، محاذ ملی و اتحاد اسلامی سیاف) در پاکستان به وجود آوردند و تا سال 1371 ه. ش با همین نام به فعالیت‌های سیاسی و نظامی خود ادامه دادند.

== نهضت شیعیان افغانستان ==

شهید «[[سید اسماعیل بلخی]]» از پیشگامان نهضت اسلامی در میان شیعیان افغانستان به شمار می‌آید. او در سال 1329 ه. ش طرح یک کودتای انقلابی را برای براندازی نظام سلطنتی پی ریزی نمود که در اثر خیانت یکی از همکارانش به نام «گل جان وردک»، قیام «بلخی» ناکام ماند و او به همراه همکارانش دستگیر و زندانی شد.

<br>

<br>

4. نقش فعال در آزادسازی شهر کابل و پیروزی مجاهدان در سال 1371 ه. ش و...

== عوامل پیدایش نهضت اسلامی در افغانستان ==

نهضت اسلامی در افغانستان که از دهه شصت میلادی اوج نمی‌گیرد و سرانجام به قیام‌های عمومی می‌انجامد، علل زیادی دارد که تحت دو عنوان به آن اشاره می‌کنیم:

<br>

<br>

3. پیروزی انقلاب اسلامی ایران. بدون تردید بسیاری از گروه‌های مجاهدان و از جمله احزاب شیعه این کشور، با اتکا به انقلاب اسلامی ایران مبارزات خود را شروع کردند.

== مواضع فکری و سیاسی گروه‌های اسلامی و روابط آنها با انقلاب اسلامی ==

قبل از کودتای کمونیستی در سال 1978، حرکت‌های اسلامی و مذهبی به خاطر نداشتن سازمان دهی قوی، تأثیری در حوادث و روی دادهای کشور نداشتند و یا فرصت اظهار وجود پیدا نکردند. برای نمونه؛ مخالفت با کشف حجاب در سال 1959 و نهضت «شهید بلخی» در سال 1329 و جنبش جوانان در سال 1975 به شدت توسط رژیم سلطنتی «ظاهرشاه» سرکوب شد. برخی بر این باورند که نبود یک تشکیلات متحد و یکپارچه قوی در آغاز نهضت اسلامی افغانستان نقش آنها را در جامعه کمرنگ جلوه داد؛ چنان که «ویلیام میلی» می‌نویسد: «از نظر تاریخی، نقش گروه‌های مذهبی سازمان یافته در سیاست افغانستان، به هیچ وجه نقشی مسلط نبوده است، اگرچه بی توجهی به منافع کلیدی نظام مذهبی می‌توانسته است برای حکام مسأله زا باشد.»

<br>

<br>

2. گروه‌های شیعی: این گروه‌ها، از نظر فکری، وابسته به حوزه نجف و قم بودند. زیرا نهضت‌های شیعی در افغانستان توسط «سیداسماعیل بلخی»، «میرعلی احمد شعاع»، «میرآقا» و «مبلغ» در دهه پنجاه هجری پایه‌گذاری شدند که همه اینها تحصیلکردگان [[قم]] و [[نجف]] بودند. اما بعد از کودتای کمونیست‌ها در افغانستان، روحانیت شیعه تحت تأثیر [[انقلاب اسلامی ایران]] دست به مبارزه و قیام مسلحانه زد. «اولیورروا» می‌نویسد: «تأثیر انقلاب اسلامی ایران از سال 1978 به وضوح نزد جوانان شیعه افغانی احساس می‌شود، خواه جوانانی که در ایران کار می‌کنند، خواه جوانانی که عضو جامعه روحانیتند.»

== گروه‌های خط امامی ==

گروه‌های شیعه از ابتدا وابسته به انقلاب اسلامی ایران بودند و از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران پیروی می‌کردند. این گروه‌ها سرانجام با تلاش‌های مقامات ایران، حزب وحدت را به وجود آوردند که هم اکنون در صحنه سیاسی افغانستان نقش فعال دارد.

<br>

<br>

اما رابطه گروه‌های اسلامی افغانستان (چه شیعه و چه سنی) در کل با انقلاب اسلامی ایران خوب بوده است؛ زیرا ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هیچ یک از کودتاهای کمونیستی افغانستان را به رسمیت نشناخت و با آنان مذاکره نیز نکرد. ایران، نخستین کشوری بود که تجاوز شوروی به افغانستان را محکوم کرد و با وجود جنگ تحمیلی [[عراق]]، از نهضت مقاومت پشتیبانی و به آنها کمک‌های مالی نمود. پس از پیروزی مجاهدان در کابل، باز هم جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که حکومت مجاهدان را در سال 1371 (1992 م) به رسمیت شناخت و در صدد کمک و پشتیبانی از آن برآمد. ارتباط نزدیک ایران با دولت مجاهدان در کابل و گروه‌های اسلامی افغانستان سبب شد که دولت [[آمریکا|آمریکا]] با همکاری پاکستان، [[عربستان سعودی]] و انگلستان، برای به محاصره درآوردن جمهوری اسلامی ایران و جلوگیری از نفوذ انقلاب اسلامی در کشورهای آسیای میانه، گروهک قشری «طالبان» را به وجود آورد.

<br>

«احمد رشید»، خبرنگار پاکستانی با انتقاد از سیاست آمریکا، در‌این‌باره می‌نویسد: «هدف واشنگتن از به کارگیری طالبان برای محاصره کردن ایران، کاملاً کوته‌بینانه بود؛ زیرا برای این هدف لازم بود ایران را علیه پاکستان، سنی را علیه شیعه و پشتون را علیه غیرپشتون برانگیزد.... ایران که از قبل نسبت به توطئه سیا علیه خود مظنون بود، از یک سو به تلاش‌هایش برای افشای حمایت سیا از طالبان شدت بخشید و از سوی دیگر حمایت‌های تسلیحاتی‌اش را از اتحاد ضد طالبان افزایش داد.»

== نقد و بررسی وضعیت فعلی جنبش اسلامی افغانستان ==

یکی از ویژگی‌های جنبش اسلامی افغانستان، ماهیت اسلامی آن است و مردم این کشور بر اساس وظایف دینی و اسلامی خود، در مقابل خطراتی که از ناحیه کمونیسم، ارزش‌های اسلامی جامعه افغانستان را تهدید می‌کرد، دست به قیام و مبارزه زدند. بدون شک، انگیزه‌های اسلامی و کمک‌های الهی بود که مجاهدان افغانستان توانستند بزرگ‌ترین قدرت شرق (شوروی) را شکست دهند. شکستی که تا قبل از نهضت اسلامی افغانستان، برای ارتش سرخ به قدری بی سابقه بود که باعث فروپاشی نظام کمونیستی در جهان شد.

<br>

هم اکنون بحران خونین جنبش اسلامی افغانستان، با سرنگونی حکومت طالبان و کمک جامعه جهانی و کشورهای همسایه در حال حل شدن است. به ویژه پس از امضای موافقت‌نامه بن که در 14/9/1380 بین گروه‌های افغانستانی صورت گرفت، زمینه‌های تشکیل حکومت فراگیر ملی در حال شکل‌گیری است. ولی مشکل اصلی در حال حاضر، حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان است که اگر این نیروها از افغانستان خارج نشوند، احتمال اینکه مردم در برابر آنان دست به مبارزه بزنند، وجود دارد و در این صورت بحران ادامه پیدا خواهد کرد.

== پانویس ==

{{پانویس}}