جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها

البته از جنگ، تعریف واحدى نشده است. اصولاً از هیچ واژه مربوط به حوزه [[علوم انسانى]]، مفهوم یکسانى وجود ندارد؛ از این رو، هرکس و هر اندیشه‌‏اى جنگ را به گونه‌‏اى تعریف میکند که با تعریف دیگرى ناسازگار است. تعدد در تعریف جنگ، تنوع در طبقه ‏بندى و انواع آن را نیز پدید می‌آورد. به همین نسبت، انگیزه جنگ نیز متفاوت است و بر سر انگیزه مشروعیت جنگ اتفاق نظر نیست.

درباره جنگ نیز، همانند سایر مفاهیم، تعریف‌هاى مختلفى بیان شده است که هر یک بیانگر نگرش خاصى، به جنگ است. به عنوان مثال، <big>هدلى بال</big> جنگ را خشونتى سازمان یافته میداند که دو یا چند کشور علیه همدیگر انجام میدهند. این تعریف، جنگهاى داخلى را در برنمی‌گیرد. <big>کلاو زوتیس</big> معتقد است جنگ، به کارگیرى حد اعلاى خشونت در راه خدمت به دولت یا کشور است. البته همه جنگها در راه خدمت به دولت و کشور صورت نمی‌گیرد. در مجموع، به نظر میرسد تعریفى که <big>کوئینى</big> از جنگ ارائه میدهد، جامعتر از تعریفهاى بالا باشد.  

وى میگوید:

«جنگ هنر سازمان دادن و به کارگرفتن نیروهاى مسلّح براى انجام مقصود است<ref>احمد نخجوان، جنگ، چاپخانه فردین و برادر، تهران، 1317، صص 35ـ19.</ref>.»

تعریف از جنگ، در این مقاله، ترکیبى از تعاریف فوق است؛ به‏ گونه‌‏اى که شامل عناصرى چون خشونت اعلا، به‏ کارگیرى از نیروهاى مسلح، خشونت سازمان یافته و وقوع آن بین دو یا چند کشور میگردد. مصداق عینى چنین تعریفى، در جنگ تحمیلى [[عراق]] علیه [[ایران]] به وضوح دیده میشود.  

=انواع جنگ و جایگاه جنگ تحمیلى=

جنگ بر اساس معیارهاى مختلف به چند قسم تقسیم میشود. به عنوان مثال  

* بر اساس هدف، جنگ به جنگ‌هاى عادلانه و غیرعادلانه<ref>هر کسى ممکن است براساس ارزشهایى که به آن اعتقاد دارد، جنگ عادلانه را به گونه‏اى خاص تعریف نماید که با تعریف دیگرى در تضاد باشد. به عنوان مثال، مسیحیان جنگهاى صلیبى را عادلانه و مسلمانان آن را ناعادلانه میدانند. </ref>؛

* بر مبناى مقیاسهاى جغرافیایى، به جنگهاى محلّى، منطقه‌‏اى، فرامنطقه‏‌اى و جهانى (عمومى)؛   

* با توجه به انضباط و تاکتیک، به جنگهاى منظم (کلاسیک) و نامنظم (چریکى)؛   

* بر اساس سطح جغرافیایى، به جنگهاى دریایى، هوایى و زمینى؛  

* بر اساس قلمرو، به جنگهاى داخلى و خارجى تقسیم میشوند<ref>تقسیمات دیگرى درباره جنگ وجود دارد که هر یک بر مبناى خاصى صورت گرفته است. مانند جنگ اردوگاهها، جنگ نفتکشها، جنگ شهرها، جنگ الکترونیکى، جنگهایى که نام امکنه دارند و نظایر آن.</ref>.

همچنین جنگها بر مبناى نوع ابزار، به جنگهاى هسته‌‏اى و غیر هسته‏‌اى قابل تقسیم است. این تقسیم یکى از جامعترین تقسیماتى است که براى جنگ بیان کرده‌‏اند<ref> جفرى ام الیوت و رابرت رجینالد، فرهنگ اصطلاحات سیاسى و استراتژیک، ترجمه میرحسین رئیس‏زاده، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى، تهران، 1378، ص421.</ref>. اهمیت این تقسیم به دو دلیل است:

الف) تا حد زیادى از ابهاماتى که تقسیمات دیگر دارند دور است. به عنوان مثال، تقسیم جنگ به عادلانه و غیر عادلانه این ابهام را به وجود می‌آورد که کدام جنگ عادلانه و کدام جنگ غیر عادلانه است؟

ب) این چارچوب شامل جنگهاى بیشترى میشود.  

==جنگ هسته‌‏اى==

به عقیده نویسنده آمریکایى کتاب «دام سلاح هسته‏‌اى و راهى براى گریز از آن<ref>ذکر نظرات این نویسنده آمریکایى به معناى تأیید کامل آن نیست. به طور عمده نویسندگان و نظریه پردازان آمریکایى،گناه بسیارى از کارها را به گردن شوروى (سابق) میانداختند، در حالى که این بخشى از واقیت است.</ref>»، نظامیان و دولتمردان آمریکایى فکر میکردند [[شوروى]](سابق) با در اختیار داشتن هارتْلند(قلب زمین)، به راحتى میتواند به [[اروپاى غربى]](متحد [[آمریکا]]) حمله کند. بنابراین، تنها راهى که بتوان جلوى پیشروى شوروى(سابق) را سد کرد توسعه سلاح‌هاى هسته‏‌اى است؛ زیرا شوروى(سابق) را نمیتوان به علت دارا بودن سربازان بى شمار و عمق استراتژیک و مهمتر از آن، یخبندان همیشگى اقیانوس منجمد شمالى، از طریق زمین و دریا مورد حمله قرار داد<ref>رابرت والترز، دام سلاح هسته ‏اى و راهى براى گریز از آن، ترجمه محمد رضا فتاحى، دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى، تهران، 1363، صص 11ـ3.</ref>.

واقعیت آن است که سخن درباره ابعاد مختلف جنگ هسته‌اى، به کمک تصورات ذهنى صورت میگیرد. زیرا پس از بمباران اتمى [[ژاپن]]، در هیچ‏یک از میدانهاى جنگ از سلاحهاى اتمى استفاده نشده است؛ چون در کنار پیشرفت‌هاى کمى و کیفى سلاحهاى هسته‏‌اى، محدودیتهاى جدّى(مانند وحشت از طرف مقابل) در زمینه تولید، انبار سازى و به کارگیرى آن وضع شد. همچنین با فروپاشى شوروى(سابق) روند مسابقه تسلیحات(هسته‌‏اى) رو به کاهش گذاشته است؛ ولى کره زمین همچنان بر لبه پرتگاه هسته‏‌اى قرار دارد، زیرا هم اکنون مقادیر زیادى از تسلیحات هسته‌‏اى وجود دارند که تضمین صد در صد در عدم به کارگیرى آنها موجود نیست. بنابراین، هنوز ضرورت دارد که درباره جنگ هسته‏‌اى سخن گفته شود<ref>مجله سروش، شماره 500، 1368، ص 7.</ref>. به علاوه، اصرار آمریکا به افزایش قدرت اتمی‌اش و تلاش براى ممانعت از دسترسى دیگر کشورها به تسلیحات هسته‏‌اى، اهمیت پرداختن به جنگ و ابعاد آن را دو چندان میکند.

سؤال اصلى این است که، در صورت وقوع یک جنگ هسته‏‌اى چه اتفاق خواهد افتاد؟ پاسخ این است که آثار تخریبى چنین جنگى طبق بررسیهاى آمارى انجام شده و در مقایسه با آنچه در ژاپن اتفاق افتاده است بسیار زیاد خواهد بود. به عنوان مثال، در یک جنگ هسته‏‌اى میلیونها انسان میمیرند و به میلیونها نفر دیگر آسیب‌هاى جدّى<ref>جان فاستر دالس (وزیر امور خارجه اسبق آمریکا) در سال 1329ش. (1950 م) برآورد کرده بود که در روزهاى نخستین یک جنگ هسته ‏اى، 72 میلیون کشته و 20 میلیون مجروح خواهند شد. ر. ک: برتراند راسل، جنگ هسته ‏اى، ترجمه فریدون حاجتى، اکباتان، تهران، 1362، ص 32.</ref> و جبران ناپذیرى چون ابتلا به غدد سرطانى، ناراحتی‌هاى عصبى مانند نومیدى، اضطراب، ترس و «گروه ستیزى» وارد میشود<ref> براى اطلاعات بیشتر ر ک: روزنامه اطلاعات، 19 شهریور 1362، ص 11.</ref>.

جنگ هسته‌‏اى به دو بخش تقسیم میشود:

'''الف) جنگ عمومى''':

طبق یکى از تعریف‌ها، جنگ عمومى<ref>جنگ عمومى در معناى غیر هسته ‏اى آن عبارت است از: جنگ مسلحانه بین اکثر کشورهاى جهان که در آن تمام منابع طرفهاى درگیر براى حفظ بقاء و یا پیروزى در جنگ به کار گرفته میشود.</ref> جنگى است که شامل حمله آمریکا و شوروى(سابق)، علیه یکدیگر میشود. در چنین جنگى از سلاحهاى اتمى استفاده خواهد شد و در زمانى کوتاه، جنگ به اکثر کشورهاى جهان گسترش می‌یابد و همه امکانات مادى و معنوى آنان درگیر جنگ خواهند شد. این احتمال وجود دارد که برترى سلاحهاى اتمى یکى از طرفین درگیرى و یا مهارت در استفاده فورى از آن، باعث شود قبل از آن که جنگ عمومى (هسته‌‏اى) گسترش یابد پایان پذیرد. یا ممکن است تهدید به جنگ عمومى هسته‌‏اى(بازدارندگى) که توأم به توانایى لازم و تصمیم جدى در به کارگیرى آن است، مانع از وقوع آن گردد<ref> جان ام. کالینز، استراتژى بزرگ اصول و رویه‏ها، ترجمه کورش بایندر، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى، تهران، 1370، صص 87ـ79.</ref>. هرگاه بازدارندگى، اثر خود را از دست بدهد ممکن است به دوران «جمود هسته‌‏اى»<ref>جمود هسته ‏اى یعنى این که در دوران موازنه وحشت با این که سلاحهاى اتمى در دسترس است؛ اما مورد استفاده قرار نمیگیرند. </ref> پایان یابد و از «سلاحهاى گرما هسته‏‌اى» نیز استفاده گردد. در چنین حالتى یک جنگ هسته‏‌اى عمومى واقع خواهد شد<ref>سلاحهاى گرما هسته ‏اى سلاحهایى هستند که در آن از مهمات هیدروژنى استفاده شده است.</ref>. در هر صورت، این مشکل در تعریف جنگ عمومى هسته‌‏اى وجود دارد که گرچه این جنگ کل جهان را در بر میگیرد؛ ولى جنگى است که بر کشورهاى فاقد قدرت هسته‌‏اى هم تحمیل میشود و خساراتى جبران ‏ناپذیر بر آنها وارد می‌سازد.

بازدارندگى، وقوع جنگ را به کلى منتفى نمیکند. به بیان دیگر، خطر جنگ همواره وجود دارد و در صورت بروز یک جنگ هسته‏‌اى، موجودیت کشور به کار گیرنده و درگیر جنگ هسته‏‌اى در معرض خطر جدى قرار میگیرد. بنابراین براى آماده بودن به منظور جنگ و پرهیز از انهدام کامل، جنگ محدود میتواند یک راه حل مناسب باشد. در واقع جنگ محدود، راهى بین «انهدام و تسلیم» است<ref>جان بلیس و دیگران، استراتژى معاصر نظریات و خط مشیها، ترجمه هوشمند فخرایى، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى، تهران، 1369، ص 153.</ref>. جنگ محدود همانند جنگ عمومى، داراى تعریف‌هاى متعددى است.

یکى از تعریفهاى جنگ محدود، مفهوم هسته‏‌اى آن است. در این مفهوم، جنگ محدود(هسته‏‌اى) یک جنگ اتمى است که شامل خاک آمریکا و شوروى(سابق) نگردد. در چنین جنگى آمریکا و شوروى(سابق)، فقط به حمایت همه جانبه از یکى از طرفهاى درگیر در جنگ می‌پردازند و از درگیرى مستقیم علیه یکدیگر اجتناب میکنند<ref>چنین جنگهایى را جنگ نیابتى یا وکالتى گویند که طى آن آمریکا و شوروى (سابق) از مقابله مستقیم نظامى با یکدیگر خوددارى میکردند؛ ولى براى دستیابى به منافع خود از طریق ایجاد جنگ بین کشورهایى که وابسته به آنها بودند، حرکت میکردند. جنگ محدود هسته ‏اى بر افکار هرمان کان آمریکایى استوار است؛ وى جنگ هسته ‏اى را باعث انهدام بشر نمیداند. </ref>؛ اما هیچ‏گونه تضمینى وجود ندارد که در صورت وقوع یک جنگ محدود هسته‌‏اى، دیگر کشورهاى دارنده سلاحهاى هسته‌‏اى از خود خویشتن‏دارى نشان دهند و از هرگونه اقدامى که منجر به «تصاعد جنگى<ref>افزایش وسعت یا شدت یک جنگ را تصاعد در جنگ مینامند.</ref>» شود، خوددارى نمایند<ref>جان ام.کالینز، پیشین، ص 73.</ref>. در جنگ محدود هسته‌‏اى هم، بیش از آن‏که خطر هسته‌‏اى متوجه ابرقدرتها و اعضاى باشگاه هسته‌‏اى(کلوپ هسته‏‌اى) باشد، متوجه کشورهاى فاقد چنین سلاح‏هایى است.  

==جنگ غیر هسته‏‌اى==

جنگ‌هاى غیر هست‌ه‏اى برخلاف جنگهاى هسته‏‌اى به دفعات مورد استفاده انسان قرار گرفته است؛ زیرا انسان آشنایى و تجربه بیشترى در به کارگیرى جنگ‌هاى غیر هسته‌‏اى داشته و همچنین آثار مرگبار و تخریبى آن در مقایسه با جنگهاى هسته‌‏اى بسیار کمتر است.  

=جنگهاى غیر هسته‌‏اى=

جنگ محدود علاوه بر مفهوم هسته‏‌اى، معناى غیر هسته ‏اى هم دارد. جنگ محدود غیر هسته ‏اى در معانى مختلفى به کار رفته است که در اینجا به مهمترین آنها اشاره میکنیم:

# جنگ محدود از لحاظ جغرافیایى<ref>به جنگ محدود جغرافیایى، جنگ محلى نیز گفته مى‏شود.</ref>: در چنین جنگى، دامنه و وسعت میدان جنگ محدود به یک منطقه جغرافیایى کوچک است. بر این اساس در جنگ محدود، در مقایسه با جنگ عمومى، به علت کوچک بودن محل درگیرى آزادى عمل کمترى وجود دارد. البته در آن هیچ‏گونه محدودیتى در استفاده از سلاحهاى مختلف(به استثناى جنگ افزارهاى هسته‌‏اى) وجود ندارد. در این صورت، چنین جنگى یک جنگ محدود غیر هسته‌‏اى است.  

# تعریف جنگ محدود جغرافیایى(جنگ محلى) حداقل داراى یک نقص است، زیرا این تعریف، جنگهایى را که از لحاظ جغرافیایى بین جنگهاى محدود و عمومى(غیر هسته‌‏اى) قرار میگیرند را شامل نمیشود. به بیان دیگر، جایگاه جنگهاى منطقه‌‏اى و فرامنطقه‌‏اى(قاره‏اى) در چنین تعریفى نامشخص است.  

# جنگ محدود از لحاظ هدف: در این جنگ، طرفین درگیرى داراى هدف محدودى هستند؛ امّا اگر یکى از طرفین درگیر داراى هدف نامحدود در جنگ باشد، طبقه بندى چنین جنگى در جنگهاى محدود خالى از اِشکال نیست. افزون بر این، در چنین جنگى معلوم نیست که هدف چه معنایى دارد. همچنین دایره و معیارى که محدود بودن هدف را مشخص نماید، به درستى معنا نشده است.  

# جنگ محدود از لحاظ ابزار: در چنین جنگى، طرفهاى متخاصم از ابزارهاى غیر هسته ‏اى استفاده میکنند. هرگاه در این نوع از جنگ، طرفین و یا یکى از طرفهاى درگیر، از سلاحهاى اتمى استفاده کند، نمیتوان آن را یک جنگ محدود از لحاظ ابزار، محسوب کرد. جنگى را جنگ محدود مینامند که در آن از نفرات محدود استفاده گردد و یا اینکه دامنه تخریب آن اندک باشد. ممکن است یک جنگى که با تخریب اندک و یا نفرات محدود آغاز میشود، منجر به یک جنگ عمومى غیر هسته ‏اى گردد؛ زیرا غولى که آزاد میشود، هرچند با طنابهاى محکم او را بسته باشند، باز تضمینى در کنترل صد در صد آن وجود ندارد.