حیدری نعمتی: تفاوت میان نسخه‌ها

در منابع مورد فرقه حیدری را به دو قطب و دو عارف منسوب کرده اند که یکی قطب الدین حیدر زاوه ای است که در سال 618 قمری در گذشت و دیگری منسوب به قطب الدین حیدر تونی در گذشته 830 هجری قمری است. این دو فرقه قلندریه معروف به حیدری است.<ref>زرین کوب عبد الحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، سال 1363 شمسی، ص 367-369</ref> به تایید این مطلب یکی از پژوهشگران (حسین میر جعفری اصفهانی) نیز منشأ این دو فرقه مربوط را مربوط به نیمه دوم قرن هشتم هجرى یعنى در زمان شاه نعمت الله ولى می داند و اضافه می کند که حیدرى منسوب به میر حیدر تونى (در گذشته در 830 ه) است كه در تبریز در مقابل شاه نعمت الله قد علم كرده و مكتبى در مقابل مكتب كرمان تشكیل داد. سلطان میر حیدر در بادکوبه (قفقاز) به دنیا آمد و مدفنش در تبریز است. بنابراین هیچ ربطى به قطب الدین حیدر فوق الذكر- كه در 618 در گذشته و در تربت حیدریه مدفون است، ندارد. <ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 172</ref>  

اگرچه خانقاه های این دو صوفی چندی پیش از تشکیل حکومت صفویه، یکی در کرمان و دیگری در تبریز ایجاد گردید، اما به نظر می‌رسد که مریدان هر دو شیخ نخست در شهر تبریز ــ نخستین پایتخت صفویان ــ با هم روبرو شدند و اختلاف اولیه آنان نیز احتمالاً نوعی اختلاف مذهبی، و بر سر تشیع و تسنن بود؛ اما این نزاع مذهبی نمی‌توانست چندان ادامه یابد، زیرا با به سلطنت رسیدن شاه اسماعیل صفوی و به‌کاربستن سیاست های گوناگون توسط او، جامعه ایران به‌تدریج رنگ شیعه به خود گرفت. از سوی دیگر، در این دوره سلسله‌های صوفیه مورد بی‌مهری قرارگرفتند و تضعیف شدند تا آنجا که نعمت‌اللٰهی‌ها رفته ‌رفته به سرزمین هند مهاجرت کردند. حیدریان نیز که مدت ها با مناقب‌خوانی و ترویج تعصب های مذهبی پیروانی یافته بودند، پس از روی کار آمدن صفویان به تدریج به عیاران و بعدها به لوطیان نزدیک شدند و از زندگی ساده و صلح‌جویانۀ قلندرانۀ کهن خود فاصله گرفتند و شاید از همین‌رو بود که شاه عباس فرمان بستن تکیۀ میرحیدر در تبریز را به اتهام آلایش به فسق وفجور داد.<ref>حشری تبریزی، محمدامین، روضه اطهار، به کوشش عزیز دولت‌آبادی، تبریز،  سال۱۳۷۱ شمسی، ص 38</ref> <ref>زرین کوب عبد الحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، سال 1363 شمسی، ص 369 </ref> از ایـن رو، آن چه بـا عنـوان درگیری های حیـدری ـ نعمتی در دورۀ صفویه و پس از آن در شهرهای مختلف ایران روی داد، ارتباطی با تصوف و جریان قلندری نداشت و از نوع نزاع های شهری بود که میان عیاران و جوان مردان محله‌های گوناگون هر شهر در می‌گرفت. <ref>زرین کوب عبد الحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، سال 1363 شمسی، ص 370</ref> <ref>میرجعفری، حسین، «حیدری و نعمتی»، آینده، تهران، ۱۳۶۲ ش، س ۹، شم‍ ۱۰ و ۱۱</ref> با این تفاوت که در این دوره دو گروه متخاصم نام حیدری و نعمتی را برای خود برگزیدند، بی‌آنکه هیچ کدام از خاستگاه و منشأ نام خود آگاه باشند. عضویت در هر یک از دو گروه نیز متضمن هیچ‌گونه وابستگی فرقه‌ای، اجتماعی و سیاسی نبود و غالباً تنها به محل اقامت هر فرد در محلۀ خاصی از شهر بستگی داشت. از اواخر سده نهم هجری قمری، تا دورۀ معاصر، بسیاری از شهرهای ایران به دو بخش مجاور هم تقسیم می‌شد که یکی حیدری‌خانه (یا حیدرخانه) و دیگری نعمتی‌خانه (نعمت‌خانه) نام داشت و در شهرهای بزرگ، هرکدام از چند محله تشکیل می‌شد. ساکنان این دو بخش در هر فرصتی، به‌ویژه در ماه محرم با یکدیگر درگیر می‌شدند که گاه به نزاعهای بزرگ و خون‌بار می‌انجامید. موقعیت حیدری‌خانه‌ها و نعمتی‌خانه‌ها (که گاهی تا روستاهای مجاور نیز ادامه می‌یافت) و همچنین ترکیب اعضای آنها در شهرهای گوناگون از قاعدۀ خاصی پیروی نمی‌کرد <ref>میرجعفری حسین، «حیدری و نعمتی»، نشریه آینده، چاپ تهران، سال ۱۳۶۲ ش، س ۹، شم‍ ۱۰ و ۱۱</ref> هر کدام از دسته های حیدری و نعمتی مربوط به مرشد و قطبی بودند.

نوشته‏اند كه منازعات بین دو دسته حیدرى و نعمتى غالبا در سه روز پیش از عاشورا شدت مى ‏یافته است. عَلَم حیدرى كه در ماه محرم با زینت و تجمل خاصى در جلوى دسته ‏هاى تعزیه حمل مى ‏شده، منصوب به همین دسته حیدرى بوده است.<ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 172 با ویرایش</ref> <ref>مجله آینده، سال نهم، آقاى حسین میر جعفرى، شماره 10 و 11.</ref> <ref>کرمانی میرزا آقاخان، هفتاد و دو ملت، با مقدمه و تعلیقات دکتر محمد جواد مشکور، چاپ تهران، ص 165.</ref> <ref>مصاحب عبد الحسین، دایره المعارف، ذیل عنوان حیدرى‏</ref>