۸۵٬۸۲۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
| | | عنوان = خواجه نصیرالدین طوسی | ||
| | | تصویر = خواجه نصیرالدین طوسی.jpg | ||
| | | نام = خواجه نصیرالدین طوسی | ||
| | | نام‌های دیگر = استادالبشر، عقل حادی عشر | ||
| | | سال تولد = | ||
| | | تاریخ تولد = ۱۱ [[جمادی الاول|جمادی‌الاول]]، سال ۵۹۷ق. | ||
| | | محل تولد = طوس | ||
| | | سال درگذشت = | ||
| | | تاریخ درگذشت = ۱۸ [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]]، ۶۷۲ق. | ||
| | | محل درگذشت = | ||
| | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |نصیرالدین عبدالله بن حمزه |سراج‌الدین قمری |کمال الدین موصلی |سالم بن بدران مصری مازنی |... }} | ||
| | | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |[[علامه حلی]] |ابن میثم بحرانی |قطب الدین شیرازی |سید رکن‌الدین استرآبادی |... }} | ||
| | | دین = [[اسلام]] | ||
| | | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]] | ||
| | | آثار = {{فهرست جعبه افقی |اساس الاقتباس |تجرید الاعتقاد |شرح اشارات |قواعدالعقائد |تحریر اصول اقلیدس |اخلاق ناصری |زیج ایلخانی |و...}} | ||
| فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |فیلسوف |دانشمند |منطقدان |متکلم }} | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
'''خواجه نصیرالدین طوسی''' فیلسوف، متکلّم، و ریاضیدان بزرگ ایرانی در قرن هفتم هجری است که کتب و رساله‌های علمی متعددی در موضوعات گوناگون به رشته تحریر درآورد. خواجه نصیر طوسی را در علم همتای [[بوعلی سینا]] دانسته‌اند، چنانچه ابن سینا در طب سرآمد بود، خواجه نصیر نیز در ریاضیات سرآمد بوده است. | |||
او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. | |||
طوسی یکی از سرشناس‌ترین و با نفوذترین چهره‌های [[تاریخ اسلام]] است. علوم دینی و علوم عملی را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت را نزد خالویش، بابا افضل ایوبی کاشانی آموخت. تحصیلاتش را در [[نیشابور]] به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت. | |||
[[علامه حلی|علامه حلّی]] که یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی است درباره وی می‌گوید: خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت. او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده‌ایم. | |||
در تقویم رسمی کشور روز پنجم اسفندماه را به عنوان روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام‌گذاری نموده‌اند. | |||
== زادگاه و ولادت == | |||
سرزمین طوس ناحیه ای از [[خراسان]] بزرگ است که خاستگاه دانشورانی بزرگ و تاریخ‌ساز بوده است. در جغرافیای قدیم [[ایران]]، طوس از شهرهای مختلفی چون نوقان، طابران و اردکان تشکیل شده بود و قبر مطهر حضرت [[علی بن موسی (رضا)|علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام)]] در حوالی شهر نوقان و در روستایی به نام سناباد قرار داشت که پس از توسعه آن، امروزه یکی از محله‌های شهر [[مشهد]] به شمار می‌آید. | |||
او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از | گویند زمانی شیخ وجیه الدین محمد بن حسن که از بزرگان و دانشوران [[قم]] بوده و در روستای جهرود از توابع قم زندگی می‌کرد<ref>فوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، ص 603</ref>. به همراه خانواده و به شوق [[زیارت]] [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم]] [[مذهب شیعه|شیعیان]] به [[مشهد]] عازم شد و پس از زیارت، در هنگام بازگشت به علت بیماری همسرش، در یکی از محله‌های شهر طوس مسکن گزید. او پس از چندی به درخواست اهالی محل علاوه بر اقامه [[نماز]] جماعت در مسجد، به تدریس در مدرسه علمیه مشغول شد. در صبحگاه یازدهم جمادی الاول سال 597 ق به هنگام طلوع آفتاب، سپیده از خنده شکفته شد و درخشنده‌ترین چهره حکمت و ریاضی در قرن هفتم پا به عرصه وجود نهاد<ref>وی شخصیتی غیر از شیخ الطائفه طوسی و خواجه نظام الملک است</ref>. | ||
طوسی | |||
پدر با تفال به [[قرآن|قرآن کریم]] نوزاد را که سومین فرزندش بود محمد نامید. او بعدها کنیه‌اش، ابوجعفر گشته، به القابی چون ((نصیرالدین))، محقق طوسی، استاد البشر و خواجه شهرت یافت. | |||
== تحصیلات == | |||
خواجه نصیر به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت. وی در شهر طوس و در ایام کودکی، علوم دینی و علوم عملی ([[اخلاق]]، [[قرآن]]، [[صرف]] و [[نحو]] و [[فقه]]) را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت را نزد دایی خود آموخت<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تفکر اندیشه اجتماعی در اسلام، ص۱۳۹-۱۴۰، تهران، سمت، ۱۳۸۷، چاپ هفتم</ref>. | |||
و با راهنمایی پدر در محضر «کمال‌الدین محمد حاسب» که از دانشوران نامی در ریاضیات بود، به تحصیل پرداخت. او در شهر طوس و به دست استادش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» لباس عالمان دین را بر تن کرد و از طرف استادش به «نصیرالدین» لقب گرفت. | |||
او سپس با راهنمایی دایی پدرش نصیرالدین عبدالله بن حمزه به نیشابور مهاجرت کرد و از محضر اساتید بزرگی مثل "فریدالدین داماد نیشابوری"، "اشارات بوعلی" و از "قطب‌الدین مصری" شاگرد [[فخر رازی]]، قانون ابن سینا را فراگرفت. وی علاوه بر کتاب‌های فوق از محضر عارف معروف آن دیار «عطار نیشابوری» (متوفی ۶۲۷ق) نیز بهره‌مند شد<ref>خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۵۸۲</ref>. | |||
تحصیلاتش را در نیشابور به‌مدت هشت سال به اتمام رساند و در آنجا به‌عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت. بعد از آن، قصد عزیمیت به [[عراق]] نمود و در سال ۶۱۹ هجری یعنی در سن ۲۲ سالگی، موفق به دریافت اجازه‌نامه روایت گردید<ref>مدرسی زنجانی، محمد، سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، ص۲۸، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳</ref>. | |||
آن‌گونه که نوشته‌اند خواجه مدت زمانی از «علامه حلی» فقه و علامه نیز در مقابل، درس حکمت نزد خواجه آموخته است. «کمال‌الدین موصلی» ساکن شهر موصل (عراق) از دیگر دانشمندانی بود که علم نجوم و ریاضی به خواجه آموخت و بدین‌ترتیب محقق طوسی دوران تحصیل را پشت سر نهاده، پس از سال‌ها دوری از وطن و خانواده، به طوس بازگشت<ref>سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات فقها، ج۷، ص۲۴۳</ref>. | |||
== شاگردان مشهور == | |||
# [[علامه حلی]] فقیه و متکلم بزرگ شیعی (متوفی ۷۲۶ق)، حکمت را نزد خواجه طوسی فراگرفت<ref> مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۳۸</ref>. و شرح کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیر را با عنوان کشف المراد نوشت. این کتاب از مشهورترین شرح‌های تجرید است<ref>صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵</ref>. | |||
# [[ابن میثم بحرانی]]، نویسنده کتاب شرحی بر نهج‌البلاغه، حکیم، ریاضیدان، متکلم و فقیه که در حکمت، شاگرد خواجه نصیر و در فقه استاد وی بود<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۰۲</ref>. | |||
# [[قطب الدین شیرازی]] (متوفی ۷۱۰ق)، زمانی که خواجه به‌همراه هلاکو به [[قزوین]] رفت، با خواجه همراه شد، با او به [[مراغه]] رفت و شاگرد خواجه نصیر در علم هیئت، ریاضی، فلسفه و طب شد. خواجه او را قطب فلک الوجود می‌خواند<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۱و۲۴۲</ref>. | |||
# سید رکن الدین (حسن بن محمد بن شرفشاه علوی)، از شاگردان خواجه بوده و برخی از آثار او را شرح داده است<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۹</ref>. | |||
# کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی (۶۴۲ـ۷۲۳ ق) معروف به ابن الفُوَطی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم است و کتاب‌های «معجم الآداب» و «الحوادث الجامعه» از آثار اوست. او کتابداری کتابخانه رصدخانه مراغه و در اواخر عمر، کتابخانه مستنصریه را بر عهده داشت<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۲تا۲۵۷</ref>. | |||
# عمادالدین حربوی معروف به ابن الخوّام (۶۴۳ـ۷۲۸ ق)، در حساب و طب سرآمد زمان خود بوده و کتاب‌های «فوائد بهائیه فی قواعد حسابیه» و «مقدمه‌ای در طب» از او بر جای مانده است<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۷تا۲۶۱</ref>. | |||
== آثار == | |||
کتاب‌ها و رساله‌های علمی خواجه نصیرالدین طوسی در موضوعات گوناگون را بیش از ۱۸۴ عنوان دانسته‌اند<ref> فرحات، اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۳۸۹ش، ص۷۱</ref>. برخی محققان معتقدند که با توجه به زندگی اجباری وی در قلعه‌های [[اسماعیلیان]]، بسیاری از کتاب‌های او در وضعیت بد معیشتی نوشته شده است. خواجه نصیر، در مقدمه شرح اشارات، از رنج فراوان و غم روزافزونش هنگام تألیف کتاب نوشته است<ref>نصیرالدین طوسی، شرح اشارات، ج۲، ص۱۴۶</ref>. | |||
=== برخی از آثار او === | |||
# تجرید الاعتقاد: این کتاب از زمان تألیف تاکنون از کتاب‌هایی است که در [[حوزه‌های علمیه]] شیعه در حوزه کلام تدریس می‌شود<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵</ref>. خواجه نصیر در این کتاب کلام را با [[فلسفه]] آمیخته و مسائل کلامی را به‌روش فلسفی حل کرده است<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، مقدمه محقق، ص۷۱</ref>. | |||
# اساس الاقتباس:این کتاب در موضوع منطق و به‌زبان فارسی است<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰</ref>. برخی این کتاب را پس از بخش منطق کتاب شفای بوعلی سینا، مهمترین کتابی دانسته‌اند که در این موضوع نگاشته شده است<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰</ref>. | |||
# شرح الاشارات و التنبیهاتِ ابوعلی سینا: این کتاب از متون درسی حکمت مَشّاء است<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵</ref>. | |||
# اخلاق ناصری: ترجمه کتاب طهاره الاعراقِ ابن مسکویه به‌همراه اضافات<ref> مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹</ref>. | |||
# آغاز و انجام: این کتاب درباره مبدأ و [[معاد]] است که در آن مباحث مربوط به احوال قیامت، [[بهشت]] و [[جهنم]] به روش عرفانی مطرح شده است<ref>بخش فلسفه و کلام دایره المعارف بزرگ اسلامی، «آغاز وانجام»، ص۴۴۰</ref>. | |||
# تحریر اصول اقلیدس: کتاب «اصول الهندسه و الحساب» کتابی است که قریب سیصد سال قبل از میلاد توسط اقلیدس، ریاضیدان و منجم شهیر یونانی تصنیف شده است و یکی از متون درسی ریاضی‌دانان بوده است<ref>رمضانی، مروری بر آثار و تألیفات علامه حسن زاده آملی، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷</ref>. خواجه طوسی بر پایه ترجمه‌های پیش از خود از این کتاب و مقایسه بین آنها، این اثر را تحریر و شرح نموده و اَشکال و گزاره‌های دیگری نیز بدان افزوده است<ref>متقی، حسین، «کتابشناسی اصول هندسه اقلیدس، با تأکید بر تحریر خواجه نصیرالدین طوسی» </ref>. | |||
# زیج ایلخانی: کتابی که احوال و حرکات ستارگان و مانند آن را که بوسیله رصد کردن آنها معلوم می‌شود، در آن ثبت می‌کنند. | |||
# التذکرة فی علم الهیئة: این کتاب به‌گفته حاجی خلیفه خلاصه‌‌ای از مسائل این فن و براهین مربوط به آن است<ref>ویدهمان، آیلهارد، «خواجه نصیرالدین طوسی» ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲</ref>. | |||
[[ | == درگذشت == | ||
در | خواجه نصیر در حالی در ۱۸ [[ذی الحجه]] سال ۶۷۲ ق درگذشت که برای سامان دادن به امور اوقاف و دانشمندان، در [[بغداد]] به سر می‌برد. او بنا به [[وصیت]] خود در حرم [[کاظمین]] دفن شد<ref> نعمة، فلاسفة الشیعة: حیاتهم و آراؤهم، ۱۹۸۷م، ص۵۳۱؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۸؛ البته ابن کثیر در البدایة و النهایة روز وفات او را دوازدهم ذی الحجه نوشته است (البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۷، ص۵۱۴)</ref>. | ||
او هم‌چنین وصیت کرده بود که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی‌های علمی‌اش نشود و فقط عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» و سگ‌شان بر آستانه [غار] دو دست خود را دراز کرده [بود]<ref>سوره کهف، آیه ۱۸</ref>. بر روی سنگ قبرش نوشته شود<ref>عزیزی، فضائل و سیره چهارده معصوم(ع) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۲</ref>. | |||
=پانویس= | =پانویس= | ||
{{پانویس| | {{پانویس|3}} | ||
[[رده:]] | [[رده:شخصیت‌ها]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | |||
[[رده:ایران]] | |||