confirmed، مدیران
۳۲٬۹۱۵
ویرایش
←جستارهای وابسته
| (۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
== مرابطه در کتاب‌های حدیثی و فقهی == | == مرابطه در کتاب‌های حدیثی و فقهی == | ||
در کتاب‌های فقهی بحثی دربارۀ "مرابطه" آمده است. [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در کتاب تهذیب الاحکام؛ عنوانی آورده است به نام "مرابطه در راه خدا"<ref>طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 6، ص 125، باب المرابطة فی سبیل الله، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق</ref>. که در آن روایاتی از [[ائمه|ائمه (علیه‌السلام)]] آورده است که مسلمانان را به حفظ مرزهای کشور اسلام تشویق کرده است<ref>طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 6، ص 125، باب المرابطة فی سبیل الله، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق</ref>. و از جایی که حفظ مرزها جنبۀ تهاجمی ندارد، شرکت در آن حتی برای [[مذهب شیعه|شیعیان]] که حکومت‌های وقت را قبول نداشته‌اند، از طرف امامان معصومعلیه‌السلام مجاز شمرده شده است. لذا فقها با توجه به این روایات مرزبانی از کشورهای اسلامی را حتی در زمان غیبت امام معصوم علیه‌السلام مستحب دانسته‌اند. | در کتاب‌های فقهی بحثی دربارۀ "مرابطه" آمده است. [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در کتاب تهذیب الاحکام؛ عنوانی آورده است به نام "مرابطه در راه خدا"<ref>طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 6، ص 125، باب المرابطة فی سبیل الله، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق</ref>. که در آن روایاتی از [[ائمه|ائمه (علیه‌السلام)]] آورده است که مسلمانان را به حفظ مرزهای کشور اسلام تشویق کرده است<ref>طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 6، ص 125، باب المرابطة فی سبیل الله، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق</ref>. و از جایی که حفظ مرزها جنبۀ تهاجمی ندارد، شرکت در آن حتی برای [[مذهب شیعه|شیعیان]] که حکومت‌های وقت را قبول نداشته‌اند، از طرف امامان معصومعلیه‌السلام مجاز شمرده شده است. لذا فقها با توجه به این روایات مرزبانی از کشورهای اسلامی را حتی در زمان غیبت امام معصوم علیه‌السلام مستحب دانسته‌اند. | ||
[[علامه حلی]] در‌این‌باره می‌فرماید: مرابطه (مرزداری) در زمان حضور امام (علیه‌السلام) [[مستحب مؤکد]] است و در زمان غیبت امام (علیه‌السلام) نیز [[مستحب]] است؛ زیرا معمولاً در حفظ مرزها، [[جنگ]] و درگیری نیست و فقط جهت مراقبت و نشان دادن نیروها به دشمن است<ref>علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج 14، ص 44، مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، چاپ اول، 1412ق</ref>. بله همان‌طور که در روایات اشاره شده است، اگر در حین مرزبانی؛ دشمنان به سرزمین اسلام حمله کنند، مرزبان می‌تواند جهت دفاع از خود و دفاع از اسلام و نه به خاطر دفاع از سلاطین و حاکمان ستمگر، وارد مبارزه شده و از اسلام محافظت نماید. | [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] در‌این‌باره می‌فرماید: مرابطه (مرزداری) در زمان حضور امام (علیه‌السلام) [[مستحب|مستحب مؤکد]] است و در زمان غیبت امام (علیه‌السلام) نیز [[مستحب]] است؛ زیرا معمولاً در حفظ مرزها، [[جنگ]] و درگیری نیست و فقط جهت مراقبت و نشان دادن نیروها به دشمن است<ref>علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج 14، ص 44، مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، چاپ اول، 1412ق</ref>. بله همان‌طور که در روایات اشاره شده است، اگر در حین مرزبانی؛ دشمنان به سرزمین اسلام حمله کنند، مرزبان می‌تواند جهت دفاع از خود و دفاع از اسلام و نه به خاطر دفاع از سلاطین و حاکمان ستمگر، وارد مبارزه شده و از اسلام محافظت نماید. | ||
== تاریخچه و پیشینه == | == تاریخچه و پیشینه == | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
ساختمان آنها در ساده‌ترین شکل نـقشه‌ای مـستطیل داشـت و شامل یک دیوار بر اطراف اطاق‌هایی برای اقامت، انبارهای اسلحه و تدارکات و برج‌های دیده‌بانی و علامت دادن بـود که غالبا با شتاب بنیان گرفته بود<ref>مـقدمه‌ای بـر شناخت رباط در ایران، ص508؛ دایـرة المـعارف الاسلامیه، ج10، ص19، ماده ربط</ref>. | ساختمان آنها در ساده‌ترین شکل نـقشه‌ای مـستطیل داشـت و شامل یک دیوار بر اطراف اطاق‌هایی برای اقامت، انبارهای اسلحه و تدارکات و برج‌های دیده‌بانی و علامت دادن بـود که غالبا با شتاب بنیان گرفته بود<ref>مـقدمه‌ای بـر شناخت رباط در ایران، ص508؛ دایـرة المـعارف الاسلامیه، ج10، ص19، ماده ربط</ref>. | ||
رباط‌ها گـاه بـه صورت پایـگاه‌های بـزرگ نـظامی برای تدارک حمله مـسلمانان به سرزمین‌های کفار نیز ساخته و مورد استفاده قرار می‌گرفت. این‌گونه رباط‌ها را معمولا حکام می‌ساختند. مـثل «ربـاط المنستیر» در [[تونس]] که بانی آن '''زیادةالله''' بـود و در سـال 206 ه. ق بـنیان گـرفت<ref>مـقدمه‌ای بـر شناخت رباط در ایران، ص509</ref>. | رباط‌ها گـاه بـه صورت پایـگاه‌های بـزرگ نـظامی برای تدارک حمله مـسلمانان به سرزمین‌های [[کافر|کفار]] نیز ساخته و مورد استفاده قرار می‌گرفت. این‌گونه رباط‌ها را معمولا حکام می‌ساختند. مـثل «ربـاط المنستیر» در [[تونس]] که بانی آن '''زیادةالله''' بـود و در سـال 206 ه. ق بـنیان گـرفت<ref>مـقدمه‌ای بـر شناخت رباط در ایران، ص509</ref>. | ||
بنابراین رباط‌ها ابتدا به منزله پادگان‌های نظامی و مـحل نـگهداری اسـب و آذوقه مجاهدان اسلام بوده و آنها در سده‌های نخستین اسلامی به مرزهای سرزمین‌های مسلمان هجرت کـرده و بـا احـداث رباط‌ها در مرزهایی که مورد تهدید [[شرک|مشرکان]] بود به پاسداری از دین مبین اسلام می‌پرداختند. | بنابراین رباط‌ها ابتدا به منزله پادگان‌های نظامی و مـحل نـگهداری اسـب و آذوقه مجاهدان اسلام بوده و آنها در سده‌های نخستین اسلامی به مرزهای سرزمین‌های مسلمان هجرت کـرده و بـا احـداث رباط‌ها در مرزهایی که مورد تهدید [[شرک|مشرکان]] بود به پاسداری از دین مبین اسلام می‌پرداختند. | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
== دیدگاه صاحب مجمع‌البیان درباره آیه صابروا ورابطوا == | == دیدگاه صاحب مجمع‌البیان درباره آیه صابروا ورابطوا == | ||
صاحب تفسیر [[مجمع‌البیان]] در ذیل آیه اول می‌نویسد این آیه شریفه جمیع آنچه را برای مکلف لازم است دربر دارد؛ زیرا «اصبرُوا» شامل انجام عبادات و ترک [[گناه|گناهان]] می‌شود. «صابروا» شامل چیزهایی است که در برابر دیگران باید انجام دهد، مثل جهاد با دشمن و مهمتر از آن [[جهاد]] با نفس و «رابطوا» شامل دفاع از مسلمانان و دین می‌شود و «واتقواالله» شامل پرهیز از همه گناهان و محرمات و عمل به همه اوامر و واجبات است<ref> طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۴۸۲</ref>. | صاحب تفسیر [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع‌البیان]] در ذیل آیه اول می‌نویسد این آیه شریفه جمیع آنچه را برای مکلف لازم است دربر دارد؛ زیرا «اصبرُوا» شامل انجام عبادات و ترک [[گناه|گناهان]] می‌شود. «صابروا» شامل چیزهایی است که در برابر دیگران باید انجام دهد، مثل جهاد با دشمن و مهمتر از آن [[جهاد]] با نفس و «رابطوا» شامل دفاع از مسلمانان و دین می‌شود و «واتقواالله» شامل پرهیز از همه گناهان و محرمات و عمل به همه اوامر و واجبات است<ref> طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۴۸۲</ref>. | ||
و «رابطوا» یعنی در مرزها اقامت گزینید، اسبان را آماده نگهدارید و مترصد و مستعد ّ برای نبرد با دشمن باشید. | و «رابطوا» یعنی در مرزها اقامت گزینید، اسبان را آماده نگهدارید و مترصد و مستعد ّ برای نبرد با دشمن باشید. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
بنابراین برخلاف مرزهای غربی قلمرو اسلام، رباط‌های مشرق‌زمین از قرن چهارم به بعد دچار تغییرات اساسی شدند. از آن زمان به بعد، یک رباط، نهادی عام‌المنفعه بود که توسط انسانی خیّر ساخته شده بود تا وسایل آسایش و راحتی را برای مسافران مسلمان، فقرا و در راه ماندگانی فراهم کند که عموماً [[تصوف|صوفی]] بودند. | بنابراین برخلاف مرزهای غربی قلمرو اسلام، رباط‌های مشرق‌زمین از قرن چهارم به بعد دچار تغییرات اساسی شدند. از آن زمان به بعد، یک رباط، نهادی عام‌المنفعه بود که توسط انسانی خیّر ساخته شده بود تا وسایل آسایش و راحتی را برای مسافران مسلمان، فقرا و در راه ماندگانی فراهم کند که عموماً [[تصوف|صوفی]] بودند. | ||
چنین تفاوت‌هایی در [[مصر]] و عصر ممالیک تقویت شد؛ چراکه در اثر رواج [[تصوف]]، [[خانقاه]] و رباط به نهاد عام‌المنفعه مشابهی تبدیل شد. در واقع به نظر می‌رسد خانقاه مسجدی محسوب می‌شده که میزبان صوفیان بی‌خانمان بوده و رباط، سرپناهی برای عموم فقرا و مفلسان بوده که خرقه طریقتی خاص از صوفیان را به تن نداشته‌اند<ref> الاوقا‌ف و الحیا‌ة الاجتما‌عیة فی مصر، صص205-201</ref>. | چنین تفاوت‌هایی در [[جمهوری عربی مصر|مصر]] و عصر ممالیک تقویت شد؛ چراکه در اثر رواج [[تصوف]]، [[خانقاه]] و رباط به نهاد عام‌المنفعه مشابهی تبدیل شد. در واقع به نظر می‌رسد خانقاه مسجدی محسوب می‌شده که میزبان صوفیان بی‌خانمان بوده و رباط، سرپناهی برای عموم فقرا و مفلسان بوده که خرقه طریقتی خاص از صوفیان را به تن نداشته‌اند<ref> الاوقا‌ف و الحیا‌ة الاجتما‌عیة فی مصر، صص205-201</ref>. | ||
ذکر این نکته حایز اهمیت است که با وجود تاثیرات فرهنگی ممالیک بر شبه جزیره و [[حرمین شریفین]]، هیچ سند و مدرک روشنی دال بر وجود خانقاه پیش از تسلط دولت [[عثمانی]] در مکه وجود ندارد. حال آنکه رباط‌هایی همچون رباط "رامشت" از سال 529، همزمان با [[فاطمیان|حکومت فاطمیان]]، با هدف سکونت [[صوفیان]] در مکه تاسیس شده است. | ذکر این نکته حایز اهمیت است که با وجود تاثیرات فرهنگی ممالیک بر شبه جزیره و [[حرمین شریفین]]، هیچ سند و مدرک روشنی دال بر وجود خانقاه پیش از تسلط دولت [[عثمانی]] در مکه وجود ندارد. حال آنکه رباط‌هایی همچون رباط "رامشت" از سال 529، همزمان با [[فاطمیان|حکومت فاطمیان]]، با هدف سکونت [[تصوف|صوفیان]] در مکه تاسیس شده است. | ||
== رباط‌های مکه == | == رباط‌های مکه == | ||
از آن جهت که رباط، مسکن عابدان و [[صوفیان]] و زاهدان بوده است، دور از ذهن نیست که نزدیک‌ترین نقاط به [[کعبه|خانه خدا]] در شهر مکه در اولویت ساخت رباط‌ها قرار داشته باشند. اما با توجه به وضعیت جغرافیایی شهر مکه و کمبود اراضی خالی در اطراف [[خانه خدا]]، احداث رباط‌ها با فاصله قابل توجهی از خانه خدا انجام شده است. | از آن جهت که رباط، مسکن عابدان و [[تصوف|صوفیان]] و زاهدان بوده است، دور از ذهن نیست که نزدیک‌ترین نقاط به [[کعبه|خانه خدا]] در شهر مکه در اولویت ساخت رباط‌ها قرار داشته باشند. اما با توجه به وضعیت جغرافیایی شهر مکه و کمبود اراضی خالی در اطراف [[کعبه|خانه خدا]]، احداث رباط‌ها با فاصله قابل توجهی از خانه خدا انجام شده است. | ||
بر مبنای تک‌نگاری‌های دو تاریخ‌نگار؛ تقی‌الدین محمد بن احمد فاسی و نجم‌الدین عمر بن فهد که هر دو متعلق به قرن نهم هجری هستند؛ می‌توان به تعداد قابل توجهی از رباط‌های مهم شهر [[مکه]] دست یافت. فاسی بسیاری از اسناد [[وقف|وقفیه]] را عیناً در کتابش نقل کرده و بدین ترتیب تنها اثر برجای مانده از آن رباط‌ها را برای ما برجا گذاشته است. چه تمامی این ابنیه و آثار آن، توسط [[وهابیت|وهابیان]] نابود شده است<ref>مصادر تاریخ الجزیرة العربیة، ریاض، صص67 ـ 61</ref>. | بر مبنای تک‌نگاری‌های دو تاریخ‌نگار؛ تقی‌الدین محمد بن احمد فاسی و نجم‌الدین عمر بن فهد که هر دو متعلق به قرن نهم هجری هستند؛ می‌توان به تعداد قابل توجهی از رباط‌های مهم شهر [[مکه]] دست یافت. فاسی بسیاری از اسناد [[وقف|وقفیه]] را عیناً در کتابش نقل کرده و بدین ترتیب تنها اثر برجای مانده از آن رباط‌ها را برای ما برجا گذاشته است. چه تمامی این ابنیه و آثار آن، توسط [[وهابیت|وهابیان]] نابود شده است<ref>مصادر تاریخ الجزیرة العربیة، ریاض، صص67 ـ 61</ref>. | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
کاروانسرا یا رباط قره‌بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری می‌رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در [[دورۀ تیموری]] و زمانی که شاهراه کهن [[گرگان]] - [[نیشابور]] برای دسترسی به [[مشهد]] احیا می‌شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علی‌شیر نوایی، رباط‌هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط های قدیمی مرمت می‌شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش‌هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار می‌گیرد. این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و کوچک دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه های متعددی احداث شده که پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با کاربندی‌های زیبای گچی تزئین شده است<ref>صفحه اصلی - شهرستان گرمه | کاروانسرا یا رباط قره‌بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری می‌رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در [[دورۀ تیموری]] و زمانی که شاهراه کهن [[گرگان]] - [[نیشابور]] برای دسترسی به [[مشهد]] احیا می‌شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علی‌شیر نوایی، رباط‌هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط های قدیمی مرمت می‌شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش‌هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار می‌گیرد. این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و کوچک دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه های متعددی احداث شده که پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با کاربندی‌های زیبای گچی تزئین شده است<ref>صفحه اصلی - شهرستان گرمه | ||
https://mporg.ir › Pages</ref>. | https://mporg.ir › Pages</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] | |||
* [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] | |||
* [[فاطمیان]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||