شراب: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شراب''' یا باده نوشیدنی مُسکِری است که از تخمیر مواد قندی و نشاسته‌ای موجود در انگور، خرما، برنج و غیره به دست می‌آید.

باده در زبان عربی به نام‌های متعدد خوانده شده که مشهورترین آنها خَمر (از انگور) و نبیذ (از غیر انگور) است.

داوود انطاکی<ref>داوودبن عمرانطاکی، تذکرة اولی الالباب، قاهره ۱۳۰۸ـ۱۳۰۹، ج۱، ص۲۸۵.</ref> نام‌های عربی برخی از انواع آن را آورده است، از جمله مِزْر (از برنج)، بِتْع (از ذرّت)، بُوزَه (از نان خشک یا ارزن، دُخن) غُبَیْراء، (از جو یا سُلْت (گونه‌ای جو یا ذرت)، و نَضوح (از انار).

انطاکی<ref>داوودبن عمرانطاکی، تذکرة اولی الالباب، قاهره ۱۳۰۸ـ۱۳۰۹، ج۱، ص۲۸۳.</ref> گونه‌ای از مَیْبُخْتَج موصوف به «مدبّر» را نیز ذکر کرده است.

در این قسمت از مقاله به تاریخچه شراب در بین اقوام مختلف پرداخته می‌گردد.

در مشرق زمین، باده را از قدیم‌ترین ایام می‌شناختند و از منشأ افسانه‌ای آن، بی‌آنکه جنبه شیطانیش بر طبق [[قرآن]]<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۱. </ref> از یاد برود، خاطرات مبهمی در متون و منابع اسلامی محفوظ مانده است.

صاحب کتاب الفلاحه (ترجمه ابن وحشیّه) اهمیّت تاک را در هلال خصیب نمایانده و به باده‌ها و انواع انگوری که در خورِ تهیه باده‌اند اشاره کرده است.<ref>کتاب الفلاحة، ترجمه ابن وحشیه، چاپ فواد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۵/۱۹۸۴، ج۵، ص۲۱۸ـ۴۶۵.</ref>

عرب‌هایی که در نواحی کشاورزی مستقر شدند در تاک پروری به معنای واقعی سابقه‌ای نداشتند؛ در واقع، در [[عربستان]] دوره جاهلی، تاکستان و خمخانه وجود داشت.

کیفیت باده متوسط بود و حتی بازرگانان [[یهودی]] و [[مسیحی]] ناگزیر مقادیری از آن را وارد می‌کردند (پس از ظهور [[اسلام]]، بر اثر تحریم شراب، [[تجارت]] باده مختص جماعات [[کلیمی]] و مسیحی بود) ولی، این نه بدان معنی است که اعراب بادیه‌نشین باده را نمی‌شناخته‌اند؛ (چنانکه شعوبیه القا می‌کنند)<ref>بشاربن برد، دیوان، قاهره ۱۹۵۰ـ۱۹۵۶، ج۱، ص۳۷۸، بیت ۲.</ref><ref>حسن بن هانی ابونواس، دیوان، قاهره ۱۸۹۸، ص۲۴۴ـ۲۴۵.</ref><ref>ابن قتیبه، عیون الاخبار، ج۳، ص۲۳۷.</ref><ref>ابن حمدون، تذکره، نسخه خطی کتابخانه راغب استانبول، ش ۱۰۸۳، ج۳، ص۲۸۷.</ref><ref>ابن غرسیه، نوادر المخطوطات، قاهره ۱۹۵۱، ص۲۵۰.</ref>و نه بدین معنی که در باده‌نوشی افراط کرده‌اند.<ref>ابن حاوی، فن الشعر الخمری، بیروت، ص۱۱.</ref>

تسخیر کشورهای غیر مسلمان طبعاً آشنایی با انواع جدید باده را میسّر ساخت.

(در مورد [[بیروت]] رجوع کنید به گابریلی، ص۳۹؛ در مورد عانَه، در بین النهرین علیا رجوع کنید به اخْطَل، ص۱۱۷؛<ref>غیاث بن غوث اخطل، دیوان، بیروت ۱۸۹۱، ص۱۱۷.</ref> گابریلی، ص۵۱؛ ج. بن شیخ، ج۱۸، ص۱۸ـ۲۰؛ نیز رجوع کنید به ابن حوقل، ص۲۲۳؛ در مورد ایران رجوع کنید به گابریلی، ص۶۲؛ درباره سابقه تاک‌پروری که بیشتر منشأ ساسانی داشت رجوع کنید به نواحی شراب‌سازی که ثعالبی از آنها یاد کرده در اُونوالا، ص۴۵؛ بن شیخ، ج۱۸، ص۱۸ـ۲۰).

در چند آیه [[قرآن]] به باده با تعبیرات متعدّد («خمر» در شش آیه، سوره بقره، آیه ۲۱۹؛<ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref> سوره مائده، آیه ۹۱ـ۹۰؛<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۱. </ref> سوره محمد، آیه ۱۵؛<ref>محمد/سوره۴۷، آیه۱۵. </ref> سوره یوسف، آیه ۳۶ و ۴۱؛<ref>یوسف/سوره۱۲، آیه۳۶. </ref><ref>یوسف/سوره۱۲، آیه۴۱. </ref> «سَکَر» در سوره نحل، آیه ۶۷؛<ref>نحل/سوره۱۶، آیه۶۷. </ref> «رَحیق» در سوره مطففین، آیه ۲۵؛<ref>مطففین/سوره۸۳، آیه۲۵. </ref> «کَأس» در سوره طور، آیه ۲۳،<ref>طور/سوره۵۲، آیه۲۳. </ref> سوره انسان، آیه ۵ و ۱۷،<ref>انسان/سوره۷۶، آیه۵. </ref><ref>انسان/سوره۷۶، آیه۱۷. </ref> سوره نبأ، آیه ۳۴،<ref>نبأ/سوره۷۸، آیه۳۴. </ref> و «کأسٍ مِنْ معینٍ» در سوره صافات، آیه ۴۵ <ref>صافات/سوره۳۷، آیه۴۵. </ref>و سوره واقعه، آیه ۱۸<ref>واقعه/سوره۵۶، آیه۱۸. </ref>) و آثار نوشیدن آن اشاره شده است.

برخی از این آیات باده بهشت را وصف می‌کند که در نهرها جاری است (أنهارٌ مِنْ خَمْرٍ، سوره محمد، آیه ۱۵ <ref>محمد/سوره۴۷، آیه۱۵. </ref>) و لذّت بخش است <ref>محمد/سوره۴۷، آیه۱۵. </ref><ref>صافات/سوره۳۷، آیه۴۶. </ref>و از زیان‌های باده دنیا ـ چون مستی (ولاهم عنها یُنْرَفون، سوره صافات، آیه ۴۷ <ref>صافات/سوره۳۷، آیه۴۷. </ref>)، سردرد (ولا یُصَدَّعون، سوره واقعه، آیه ۱۹ <ref>واقعه/سوره۵۶، آیه۱۹. </ref>)، به گناه واداشتن (تأثیم، سوره طور، آیه ۲۳ <ref>طور/سوره۵۲، آیه۲۳. </ref>) و زایل کردن عقل (غَوْل، سوره صافات، آیه ۴۷ <ref>صافات/سوره۳۷، آیه۴۷. </ref>)ـ به دور است.

یک آیه از قرآن، به مناسبت یادآوری نعمت‌های [[خدا]] بر بندگان، اقسام بهره‌گیری انسان‌ها را از خرما و انگور با تعبیر «تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً و رِزْقاً حسناً» (از میوه درختان خرما و انگور باده و روزی نیکو بر می‌گیرید) بیان می‌کند.<ref>نحل/سوره۱۶، آیه۶۷. </ref>

مفسران در توضیح این آیه، از این نظر که آیا حلّیتِ ساختن باده را قبل از [[حرام|تحریم]] قطعی آن <ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۱. </ref>افاده می‌کرده یا فقط به آنچه عمل می‌شود نظر داشته است، چند قول دارند: همچنان‌که نسبت به زمان نزول آن و معنی مراد «سَکَراً» و تقابل آن با «رزقاً حسناً» و نیز نسبت آیه با آیات دالّ بر تحریم خمر بحث‌هایی کرده‌اند.

(از جمله رجوع کنید به طبری، طبرسی، بیضاوی، فخر رازی، آلوسی و طباطبایی ذیل سوره نحل آیه ۶۷؛<ref>نحل/سوره۱۶، آیه۶۷. </ref><ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل سوره نحل، آیه ۶۷.</ref><ref>مجمع البیان، ج۶، ص۱۷۵. </ref><ref>تفسیر بیضاوی، ج۱، ص۵۰۳. </ref><ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ذیل سوره نحل، آیه ۶۷.</ref><ref>تفسیر الآلوسی، ج۱۴، ص۱۷۹. </ref><ref>تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۸۹. </ref>سوره بقره، آیه ۲۱۹ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref><ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل سوره بقره، آیه ۲۱۹.</ref><ref>تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۱. </ref><ref>تفسیر بیضاوی، ج۱، ص۵۰۳. </ref><ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ذیل سوره بقره، آیه ۲۱۹.</ref><ref>تفسیر الألوسی، ج۲، ص۱۲۶. </ref><ref>تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۹۱. </ref>و آیه تحریم خمر<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref><ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل سوره مائده، آیه ۹۰.</ref><ref>مجمع البیان، ج۳، ص۴۰۹. </ref><ref>تفسیر بیضاوی، ج۲، ص۳۶۲. </ref><ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ذیل سوره مائده، آیه ۹۰.</ref><ref>تفسیر الآلوسی، ج۷، ص۱۵. </ref><ref>تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۱۶. </ref>).

به‌جز دو آیه دیگر، که درباره داستان رؤیای زندانیِ همراه حضرت یوسف ‌علیه‌السلام است و نکته خاصی از این نظر ندارد، سایر آیات بر نکوهش باده و بیان پلیدی، (رجس، سوره مائده، آیه ۹۰)<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref>شیطانی بودن (مِنْ عَمَلِ الشّیطانِ، سوره مائده، آیه ۹۰ <ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref>) برانگیختن دشمنی و کینه میان انسان‌ها (العداوَة و البغضاءَ)، بازداشتن از یاد خدا و نماز<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۱. </ref> و پرگناه یا گناه آفرین بودن آن<ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref>دلالت دارد.

گفتنی است که آیات راجع به باده بهشتی نیز از نظر مفهوم و نه منطوق، آثار منفی باده را ذکر کرده است.

تصریح قرآن بر لزوم اجتناب از باده‌نوشی<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref> سبب شده است که حرمت آن نزد مسلمانان از احکام ضروری دین تلقی شود و کسی که آن را حلال بداند کافر به شمار آید؛<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۷.</ref><ref>محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، بیروت ۱۹۸۱، ج۳، ص۳۷۳.</ref> امّا نسبت به زمان و مراحل این تحریم و نیز مصداق‌های باده حرام میان مفسّران و مورخان، همچنان‌که در میان فقیهان، اختلاف است.

آیه ۹۰ مائده،<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref> آیه تحریم، قطعاً آخرین آیه درباره باده است و در مدینه در ربیع الاول سال چهارم<ref>محمدابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، چاپ ابوالقاسم گرجی، تهران ۱۳۶۱ ش، ص۳۴۷</ref> یا اواخر سال پنجم بعد از غزوه احزاب (طبری، ذیل بقره: ۲۱۹ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref>) یا سال فتح مکه بنابر استنباط ابن حجر عسقلانی<ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت ۱۴۰۲، ج۸، ص۲۲۴ـ۲۲۵.</ref> نازل شده است.

بنابر روایات،<ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۴، باب ۶۶۲، ص۴۱۶.</ref><ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۶، باب ۳۱۳، ص۳۸۷ـ۳۸۸.</ref><ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۷، باب ۳۱۲، ص۱۹۸ـ۱۹۹.</ref><ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، چاپ محمد فواد عبدالباقی، استانبول ۱۹۷۳، ج۲، ص۱۵۶۸ـ۱۵۷۲.</ref>مسلمانان تا زمان نزول آیه ۹۰ مائده <ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۱. </ref> (رجوع کنید به تفاسیر ذیل آیه تحریم<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰. </ref><ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل سوره مائده، آیه ۹۰.</ref><ref>مجمع البیان، ج۳، ص۴۰۹. </ref><ref>تفسیر بیضاوی، ج۲، ص۳۶۲. </ref><ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ذیل سوره مائده، آیه ۹۰.</ref><ref>تفسیر الآلوسی، ج۷، ص۱۵. </ref><ref>تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۱۶. </ref>) از باده اجتناب کامل نداشتند و حتّی در روایتی به باده‌نوشی عده‌ای از یاران رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم قبل از جنگ احد اشاره شده است.

اما به محض اعلام حرمت، مسلمانان آنچه باده در خانه داشتند دور ریختند.

همچنین طبق برخی از نقل‌ها، در آن زمان، در میان مردم مدینه فقط شرابِ خرما رایج بود؛ ولی در چند حدیث نبوی که به مناسبت تحریم باده صادر شده «خمر» به پنج قسم باده اطلاق شده است.<ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۷، باب ۳۱۲، ص۱۹۸ـ۱۹۹.</ref><ref>مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، چاپ محمد فواد عبدالباقی، استانبول ۱۹۷۳، ج۲، ص۱۵۷۰ـ۱۵۷۲.</ref><ref>الاصول من الکافی، ج۶، ص۳۹۲. </ref>

پیش از این آیه، در یک آیه مدنی دیگر <ref>نساء/سوره۴، آیه۴۳. </ref> به صراحت از خواندن نماز یا رفتن به مساجد در حال مستی نهی شده بود.

(برای قول دیگر در تفسیر این آیه و مراد از کلمه «سُکاری» رجوع کنید به طبری، طبرسی و حویزی، ذیل آیه؛<ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل آیه.</ref><ref>مجمع البیان، ج۳، ص۹۲. </ref><ref>تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۴۸۳. </ref> و نیز اصول کافی <ref>اصول کافی، ج۳، ص۳۷۱، حدیث ۱۵. </ref> و وسائل الشیعه <ref>وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۲۸۳. </ref>).

صدور این حکم در مدینه و اخباری که در شأن نزول آیه نقل شده است نیز تداول باده‌نوشی را در آن زمان نشان می‌دهد.

آیه ۲۱۹ بقره <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref>نیز، که مدنی است، از گناه بزرگ بودن (یا سبب گناه شدنِ) باده‌نوشی، به سبب زوال عقل، هر چند ممکن است نفعی اندک داشته باشد، سخن می‌گوید.

نظر مشهور مفسّران و نیز برخی روایات بر آن است که آیه اخیر پیش از دو آیه قبلی نازل شده و، بدون افاده تحریم، زمینه اعلام حکم قطعی را، همچنان‌که آیه ۴۳ نساء،<ref>نساء/سوره۴، آیه۴۳. </ref> فراهم می‌کرده است. (طبری، ذیل سوره بقره، آیه ۲۱۹ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref><ref>تفسیر طبری، ذیل آیه.</ref>).

به اعتقاد فخر رازی و طباطبایی،<ref>تفسیر المیزان، ج۲، ص۱۹۴. </ref><ref>فخر رازی، تفسیر الکبیر، ذیل آیه.</ref>آیه مذکور با تعبیر «وَ إِثْمُهُا اکبرُ مِنْ نَفْعِهِما» بر حرمت باده‌نوشی دلالت داشته است، هر چند عده‌ای از مسلمانان حکم را تا نزول آیه تحریم کاملاً رعایت نمی‌کرده‌اند.

دلیل بر این ادّعا آیه ۳۳ اعراف <ref>اعراف/سوره۷، آیه۳۳. </ref>است که در آن «إثم» به صراحت و قاطعانه تحریم شده است.

همچنان‌که برخی از تعبیرات آیات ۹۰ـ۹۳ مائده<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۳. </ref> (مثلاً، فَهَلْ اَنْتُمْ مُنْتَهونَ، لَیْسَ... جَناحٌ فیما' طَعِمُوا إذا مَا اتَّقَوا و ا'مَنُوا) و نیز نقل رازی از ابن عباس حاکی از نزول این آیه در تحریم باده قراینی بر همین معناست.

احادیثی که در کتب حدیثی شیعه در توضیح آیات راجع به باده نقل شده نیز همین نظر را افاده می‌کند و در عین حال از اعلام تدریجی تحریم به دلیل عدم آمادگی مردم خبر می‌دهد.<ref>الاصول من الکافی، ج۶، ص۳۹۵. </ref><ref>الاصول من الکافی، ج۶، ص۴۰۶۴۰۷. </ref>

ذکر نام برخی از صحابه، که از همان آغاز ظهور اسلام باده را بر خود حرام کرده بودند، خود قرینه‌ای است بر نکوهش و نهی از باده در تعالیم اسلام پیش از اعلام قطعی (یا تأکید) حرمت آن.

امّا شاهد دیگر طباطبایی بر تحریم پیشین باده، بر اساس روایت ابن هشام<ref>محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی اکبر غفّاری، بیروت ۱۴۰۱، ج۲، ص۲۵ـ۲۸.</ref> درباره اعشی میمون بن قیس که به دلیل شنیدن منع اسلام از باده‌گساری از نزدیک مکّه بازگشت تا یک سال بعد اسلام بیاورد ولی مرگ او فرارسید، نمی‌تواند درست باشد.

مرگ اعشی را به سال هفتم ثبت کرده‌اند و بنابر نقل ابن قتیبه<ref>ابن قتیبه، عیون الاخبار، حسن بن هانی ابونواس، دیوان، قاهره ۱۸۹۸، ص۱۵۴.</ref>آن واقعه بعد از پیمان حدیبیه در راهِ رفتن اعشی به مدینه روی داد.

سهیلی<ref>عبدالرحمن بن عبدالله سهیلی، الروض الاُنُف، چاپ عبدالرحمن وکیل، ج۳، ص۳۷۸ـ۳۸۰.</ref> نیز اشتباه ابن هشام را نسبت به زمان واقعه، خصوصاً با استناد به نزول آیه تحریم در مدینه و مضمون قصیده اعشی در مدح پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلّم، یادآوری کرده است.

طباطبایی همچنین احتمال می‌دهد که آیه ۴۳ نساء<ref>نساء/سوره۴، آیه۴۳. </ref> پیش از آیه ۲۱۹ بقره <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref>نازل شده باشد که در این صورت ابتدا از خواندن نماز در حال مستی نهی و سپس حرمت عمومی باده در دو مرحله اعلام شده است.

قول دیگری هم که طبری<ref>طبری، تفسیر طبری، ذیل آیه.</ref> ذیل سوره بقره، آیه ۲۱۹ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۱۹. </ref> بدان اشاره کرده در خور ذکر است:

با نزول این آیه، مسلمانان باده‌نوشی را رها کردند؛ سپس با نزول آیه ۶۷ نحل<ref>نحل/سوره۱۶، آیه۶۷. </ref> به آن رو آوردند؛ و با نزول آیات ۹۰ و ۹۱ مائده<ref>مائده/سوره۵، آیه۹۰۹۱. </ref> کاملاً از آن دست کشیدند.

ابن حجر عسقلانی،<ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت ۱۴۰۲، ج۱۰، ص۳۲.</ref> پس از نقل قول نووی در شرح صحیح مسلم<ref>محیی الدین نَوَوی، شرح صحیح المسلم، بیروت ۱۴۰۷، ج۱۳، ص۱۵۵، ضمن توضیح حدیث ۱۹۷۹.</ref> مبنی بر انکار قاطعانه حرمت خمر از آغاز ظهور اسلام و همچنین پس از اشاره به اختلاف علما بر سر اباحه اصلی یا شرعیِ نوشیدن باده پیش از تحریم، قول به اباحه اصلی را، از جهت عدم اعلام حرمت باده‌نوشی، ترجیح می‌دهد.

در حدیث، گذشته از نکات تفسیری و فقهی، به مطالب تاریخی و اخلاقی اشاره شده است؛<ref>اصول کافی، ج۶، ص۳۹۵. </ref><ref>اصول کافی، ج۶، ص۴۰۶۴۰۷. </ref> از جمله:

۱. تحریم باده در دین همه پیامبران.<ref>اصول کافی، ج۶، ص۳۹۵. </ref>

۱۰. سلام نکردن به او، نرفتن به عیادت او و حاضر نشدن در تشییع جنازه او، به زنی ندادن دختر به او، نپذیرفتن شهادت باده‌گسار و اعتماد نکردن به او در امور مالی<ref>اصول کافی، ج۶، ص۳۹۶۳۹۸. </ref> نیز از توصیه‌های حدیث است.

علاوه بر این‌ها، در حدیث به سه نکته نیز توجه داده شده است:

۳. عدم جواز نوشیدن باده حتی در حالت تقیه.<ref>بحارالانوار، ج۶۳، ص۴۹۵. </ref>

در فقه، گذشته از تصریح بر حرمت نوشیدن باده، مباحث دیگری ـ مانند مصادیق و اقسام باده از نظر احکام شرعی، نوشیدن باده در ضرورت یا در حالت تشنگی شدید و دسترسی نداشتن به آب، استفاده از باده برای درمان بیماری‌ها، خرید و فروش باده یا مواد اولیّه آن برای تهیه باده، همکاری در ساختن باده، حد شرعی باده‌گساری و یا باده‌نوشی، پاکی و ناپاکی باده و مالیّت آن ـ مطرح شده است.

هر چند در قرآن فقط بر حرمت خمر (به معنای شراب انگور بنابر مشهور) تصریح شده است، فقها ـ به دلیل چند حدیث (مثلاً حدیثی که در آن، علاوه بر شراب انگور، شراب خرما و گندم و جو و عسل نیز خمر نامیده شده است؛ یا حدیثی که خمر را نه به دلیل نام به جهت اثر آن حرام می‌داند<ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۷، ص۱۹۸.</ref><ref>محمدبن اسماعیل بخاری، الجامع الصحیح، بیروت ۱۴۰۷، ج۷، ص۲۰۱.</ref><ref>اصول کافی، ج۶، ص۴۱۲. </ref> و یک قرینه<ref>ابن حجر عسقلانی، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت ۱۴۰۲، ج۸، ص۲۲۳.</ref>ـ این حکم را به تمام اقسام باده تعمیم داده‌اند.

همچنین، براساس حدیث «ما اَسْکَرَ کَثیرُهُ فَقَلیلُهُ حَرامٌ» (هر چیزی که مقدار زیاد آن مست می‌کند اندکش نیز حرام است)،<ref>اصول کافی، ج۶، ص۴۰۸۴۱۱. </ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۶۶.</ref> نوشیدن باده را، حتی اگر به مستی نینجامد، همچنان‌که به کار بردن آن را به صورت‌های دیگر، (مثلاً برای احتقان و بستن زخم رجوع کنید به جواهر الکلام<ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۵۰ </ref>)، حرام دانسته‌اند.

البته ابوحنیفه و شاگردش ابو یوسف میان خمر و سایر مسکرات از چند نظر، از جمله جواز نوشیدن برخی از آنها بدون قصد لهو و لعب، فرق گذاشته‌اند، هر چند فتوای مقبول نزد حنفیان نیز همان فتوای مشهور است.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۴۸ـ۱۶۶.</ref>

ابوحنیفه در تعریف «خمر» نیز، بر خلاف دیگران، علاوه بر گیرایی (اشتداد) و تولید مستی (اِسکار)، کف کردن (اِزْباد) را شرط کرده است.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۲.</ref><ref>الخلاف، ج۲، ص۴۷۴. </ref>

در تعریف «اِسکار» نیز فقها به عوارضی چون زوال عقل و هذیان گویی اشاره کرده‌اند؛<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶ ص۱۴۹.</ref><ref>ابن اخوه، معالم القربه فی احکام الحسبه، مصر ۱۹۷۶، ص۸۸.</ref>اما به اعتقاد نجفی<ref>جواهر الکلام، ج۶، ص۱۳. </ref><ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۴۹. </ref> تشخیص این امر مبتنی بر عرف است، همچنان‌که ملاک در تولید مستی مزاج‌های معتدل است نه مزاج‌های سریع الانفعال یا برعکس.<ref>جواهر الکلام، ج۶، ص۱۲. </ref>

اکثر فقها بر نجاست باده فتوا داده‌اند و حتی، بنابر ادّعای برخی، میان حرمت و نجاست باده ملازمه هست.

با این‌همه، رجالی از امامیه، چون محقق اردبیلی و فاضل سبزواری و صاحب مدارک،<ref>الحدائق الناظرة، ج۵، ص۱۰۵. </ref><ref>احمدبن محمد مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، ج۱، ص۳۰۸ـ۳۱۱.</ref>و برخی از فقهای عامه این ملازمه را نپذیرفته‌اند.<ref>جواهر الکلام، ج۶، ص۳. </ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۱، ص۱۵۱</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۸.</ref>

بر مالیّت نداشتن باده و در نتیجه، [۹۹] خرید و فروش و عدم ضَمان نسبت به اتلاف آن، (جز درباره اهل ذمه و نیز نسبت به باده‌ای که به قصد تهیه سرکه فراهم شده باشد.)<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۵، ص۷۱۴.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۵، ص۷۴۵.</ref><ref>ابن اخوه، معالم القربه فی احکام الحسبه، مصر ۱۹۷۶، ص۸۴.</ref> نیز اکثر فقها فتوا داده‌اند. <ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۳، ص۲۵۲۲.</ref><ref>، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۳۰. </ref>

همچنین فروش انگور و خرما و غیر آن به قصد تهیه باده، چنان‌که اشاره رفت، حرام و معامله باطل است؛ ولی در حرمت یا کراهیت فروش آن به کسی که باده می‌سازد، همچنان‌که در صحت و فساد معامله بر فرض تحریم، نظر فقها یکسان نیست.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۴، ص۳۴.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۴، ص۱۸۶.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۴، ص۴۷۰ـ۴۷۱.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۴، ص۵۱۲.</ref><ref>جواهر الکلام، ج۲۲، ص۳۰۳۳. </ref><ref>المکاسب، ج۱، ص۱۲۳. </ref>

کاربرد باده برای درمان، چه به صورت نوشیدن و چه به صورت‌های دیگر، مگر در وقت ضرورت، بنابر اکثر مذاهب، جایز نیست.

(حدیث نبوی:اِنَّ اللّهَ لَمْ یَجْعَلْ شِفاءَکُمْ فیما' حَرَّم عَلَیْکُم؛ و مشابهات آن رجوع کنید به اصول کافی؛<ref>اصول کافی، ج۶، ص۴۱۳۴۱۵. </ref> الفقه الاسلامی و ادلّته زحیلی؛<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۶، ۱۶۲</ref> جواهر الکلام<ref>جواهر الکلام، ج۳۶، ص۴۴۴۴۴۷. </ref>).

ابوحنیفه این حکم را بر برخی از اقسام باده، از جمله شراب مثلّث (طلاء) و شراب جمهوری، جاری نمی‌داند.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۴ـ۱۵۵.</ref><ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۶۵.</ref>

مخالفت ابوحنیفه و فقهای حنفی در این باب نیز جالب است: نوشیدن خمر (شراب انگور) به کمترین مقدار موجب حدّ است (حدّ الشّرب)، ولی نوشیدن اقسام دیگر باده فقط در صورت مستی سبب حد می‌شود (حدّ السّکر).

درباره حدِ نوشیدن باده نیز، به‌جز شافعی که به چهل ضربه تازیانه فتوا داده، فقها هشتاد ضربه را بعد از بازگشت حالت عادی لازم دانسته‌اند.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۵۹.</ref><ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۵۶۴۶۴. </ref><ref>الخلاف، ج۵، ص۴۹۰. </ref>

درباره راه‌های اثبات ‌باده‌نوشی نیز فقها بحث کرده‌اند.<ref>وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۴، ج۶، ص۱۶۷ـ۱۶۸.</ref><ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۵۵ </ref><ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص۴۶۲۴۶۳. </ref><ref>محمدبن حسن طوسی، الخلاف فی الفقه، تهران ۱۳۸۲، ج۲، ص۴۹۱ـ۴۹۲.</ref>

همچنان‌که وظایف محتسب را در برخورد با باده‌نوشان و کسانی که آشکارا باده را عرضه می‌کنند تعیین کرده‌اند.<ref>ابن اخوه، معالم القربه فی احکام الحسبه، مصر ۱۹۷۶، ص۸۴ـ۸۸.</ref><ref>محمدبن محمد غزالی، احیاءِ علوم الدین، بیروت ۱۴۰۶، ج۲، ص۳۶۶.</ref>

• ابن بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق ۱۲۹۱.

• احمدبن اسحاق یعقوبی، تاریخ، بیروت ۱۹۶۰.

[http://lib.eshia.ir/23019/1/122/%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D8%A9 دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باده»، شماره۱۲۲.]