فضائل امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به نقل از عمر بن خطاب

فضائل امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام)

امام علی بن ابی‌طالب(علیهماالسلام) فضایل بسیاری دارد و هم در آیات مبارکه قرآن و هم در کلام نبی اکرم(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) اسلام از فضایل و مناقب آن حضرت نقل شده است. ابن ابی الحدید در مقدمه شرح نهج البلاغه می‌‌گوید: چه بگویم درباره مرد بزرگى که دشمنانش اعتراف به فضیلت او داشته اند و هرگز نتوانسته اند مناقب و فضایل او را کتمان کنند و از طرفى مى دانیم بنى امیّه بر تمام جهان اسلام تسلّط یافتند و با تمام قدرت و با هر حیله‌اى سعى در خاموش کردن نور او و تشویق بر جعل اخبار در معایب او داشتند و او را بر فراز تمام منابر سبّ و دشنام دادند و ستایش‌کنندگان او را تهدید به مرگ کرده بلکه زندانى کرده و کشتند و حتّى اجازه ندادند یک حدیث در فضیلت او نقل شود و نامى از او برده شود، یا کسى را به نام او بنامند؛ ولى با این حال جز بر بلندى مقام او افزوده نشد... و هرچه بیشتر کتمان مى کردند عطر فضایل او بیشتر منتشر مى شد و همچون آفتاب بود که هرگز نور آن با کف دست پوشانده نمى شود و همانند روشنایى روز که اگر یک چشم از آن محجوب بماند چشمهاى فراوانى آن را مى بینند.
همین معنا به صورت فشرده تر و گویاتر در بعضى از کتب، از شافعى نقل شده است که مى گوید: در شگفتم از مردى که دشمنانش فضایل او را از روى حسد کتمان کردند و دوستانش از ترس، ولى با این حال شرق و غرب جهان را پر کرده است. و نیز شبیه همین مضمون از عامر بن عبدالله بن زبیر نقل شده است.
با وجود نهی و زجر در مورد بیان مناقب و حتی الزام به هتک و سب ایشان حتی در منابر و خطبه‌ها، نقل های بسیاری از این مناقب و فضایل به دست ما رسیده است که تعدادی از فضایلی را که از خلیفه دوم نقل شده را تقدیم می‌کنیم.

عقد اخوت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) و علی (علیه‌السلام) و تبریک عمر به ایشان

جمال‌الدین محمّد موصلی حنفی مشهور به ابن حسنویه (متوفای 680) روایتی با ذکر سند آورده است که انس بن مالک گوید: چون پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله وسلم) مراسم اخوّت بین مهاجران و انصار برقرار کرد، علی (علیه‌السلام) در مجلس حاضر بود که بین او و دیگری مراسم اخوت را انجام نداد. پس علی ناراحت شد و به خانه رفت و حتّی به گریه افتاد که مبادا مورد بی‌اعتنایی پیامبر واقع شده، اما فاطمه گفت: غمگین مباش، شاید مراسم اخوت تو را به‌خاطر خودش به تأخیر انداخته. در این موقع بلال از طرف پیامبر به سراغ علی آمد، چون علی به خدمت آن حضرت رسید پیامبر از علّت ناراحتی و گریه‌اش سؤال فرمود، علی جواب داد: به‌خاطر برقراری عقد اخوّت بین افراد مهاجر و انصار و ترک آن نسبت به من. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: من تو را به فرمان پروردگارم برای خود انتخاب و کار اخوّتت را به تأخیر انداختم. آنگاه فرمود: برخیز ای ابوالحسن. پس دست او را گرفت و بر فراز منبر رفت و فرمود: اللّهمّ إنّ هذا منّی و أنا منه، اِلاّ أنّه بمنزلة هارون من موسی، أیّها النّاس ألست اولی بکم من أنفسکم؟ قالوا بلی. قال: من کنت مولاه فعلیّ مولاه، و من کنت ولیّه فعلیّ ولیُّه، اللّهمّ إنّی قد بلّغت ما أمرتنی به، ثم نزل و قد سرّ علی (علیه‌السلام) فجعل النّاس یبایعونه، و عمر خطاب یقول: بخّ بخ لک یا ابن ابی‌طالب، أصبحت مولانا و مولی کلّ مؤمن و مؤمنه، إمرأة من یُعادیک طالق طلقة خداوندا! این (علی) از من است و من از او، جز آن که او - نسبت به من - به منزله هارون باشد نسبت به موسی. ای مردم! آیا من سزاوارتر از خود شما نسبت به شما نیستم؟ گفتند: بلی. فرمود: هر کسی را که من مولای او و برتر از او نسبت به خودش هستم، پس علی هم مولای اوست، و کسی را که من ولی و صاحب‌اختیار او هستم، علی هم ولی و صاحب‌اختیار او باشد، خداوندا آنچه را که به من دستور داده بودی ابلاغ نمودم. سپس از منبر پایین آمد و علی هم خوشحال و مسرور شد. در این موقع مردم با علی بیعت نمودند و عمر گفت: آفرین بر تو باد ای پسر ابوطالب! که به صبح درآمدی درحالی‌که مولای ما و مولای هر مرد و زن مؤمنی باشی، همسر و زن کسی که با تو دشمنی ورزد مطلقه باد.

محدّث اهل‌تسنن احمد حنبل، آورده است که عمر گفت: پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) مراسم اخوّت و برادری را بین مسلمانان برقرار کرد و علی را ترک نمود تا کار به پایان رسید و برادری برای علی معرّفی نشد. پس علی گفت: یا رسول‌الله! اخوت را بین افراد مسلمانان برقرار نمودی؛ اما مرا ترک کردی! پیامبر فرمود: ازچه‌رو پنداری تو را ترک کردم؟ همانا تو را ترک نمودم برای خودم. آنگاه فرمود: أنت أخی و أنا أخوک، فإن ذاکرک أحد فقل: أنا عبدالله و أخو رسوله، لایدّعیها بعدی إلاّ کذّاب تو برادر منی و من برادر تو، پس اگر کسی - در این باره - با تو سخن گفت، بگو: من بنده خدا و برادر رسولش هستم، هرگز کسی بعد از من ادّعای این مقام را نکند مگر کذّاب دروغگو.

علی (علیه‌السلام) در تحت عرش الهی

خطیب خوارزمی و دیگران با ذکر سند از عمر بن خطاب نقل کرده‌اند که گفت: رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: «إنّ علیّا و فاطمة و الحسن و الحسین فی حظیرة القدس، فی قبة بیضاء، سقفها عرش الرّحمان عزّ وجلّ به‌درستی که علی، فاطمه، حسن و حسین در بالاترین جایگاه بهشت زیر گنبد سفیدرنگی هستند که سقفش عرش خداوند رحمان است.

حدیث منزلت

خطیب بغدادی و دیگر محدّثان و تاریخ‌نگاران با ذکر سند از سوید بن غفله از عمر بن خطاب نقل کرده‌اند که مردی را دید به علی دشنام می‌دهد، و در بعض مصادر آمده که با علی مخاصمه و دشمنی می‌کند، پس عمر گفت: پندارم تو از منافقین باشی، شنیدم رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) می‌فرمود: «انّما علیّ منّی بمنزلة هارون من موسی إلاّ أنّه لانبیّ بعدی» محققاً علی نسبت به من همانند هارون باشد نسبت به موسی (که شریک نبوت موسی، همکار و خلیفه او به هنگام رفتن به کوه طور بود) جز آنکه بعد از من پیامبری نباشد.

دوستی علی (علیه‌السلام) سبب رهائی از آتش

ابن شیرویه دیلمی همدانی از اعلام محدّثین سنی با ذکر سند از عمر بن خطاب نقل نموده که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: «حبُّ علیٍّ براءةٌ من النّار» دوستی علی سبب رهائی از آتش است.

گسسته‌شدن پیوندها در قیامت مگر پیوند با پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم)

محدّث عالی‌قدر طبرانی و دیگر محدّثان و تاریخ‌نگاران از عمر بن خطّاب نقل نموده که گفت: رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: «کلّ سبب و نسب یوم القیامة منقطع إلاّ سببی و نسبی» هرگونه ارتباط سببی و نسبی روز قیامت ازهم‌گسیخته خواهد شد، مگر ارتباط سببی و نسبی با من.

علی (علیه‌السلام)! علمدار خیبر

خطیب خوارزمی با ذکر سند از عمر بن خطاب نقل نموده که گفت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) در روز - جنگ - خیبر فرمود:

«لأعطینّ الرّایه غداً رجلاً یحبّ اللّه و رسوله و یحبّه اللّه و رسوله، کرّاراً غیر فرّار، یفتح اللّه علیه، جبرئیل عن یمینه و میکائیل عن یساره، فبات المسلمون کلهم یستشرفون لذلک

فلمّا اصبح قال: أین علی بن أبی طالب؟

قالوا: أرمد العین.

قال: آتونی به فلمّا آتاه قال رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله وسلم): ادن منی. فدنا منه، فتفل فی عینیه و مسحهما بیده، فقام علی بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) فی بین یدیه و کأنّه لم یرمد و أعطاه الرایه، فقتل مرحب و اخذ مدینة خیبر فردا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش هم او را دوست دارند، او به‌طورجدی به رویاروئی دشمن رود، نه اینکه فرار کند، خداوند به‌وسیله او پیروزی عنایت فرماید، جبرئیل طرف راستش باشد و میکائیل سمت چپش، پس مسلمانان شب را گذراندند درحالی‌که آرزوی تشرف بدین مقام و مأموریت را در سر می‌پروراندند و چون صبح شد پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: علی بن ابی‌طالب کجاست؟

گفتند او دچار چشم‌درد شده.

فرمود: وی را بیاورید، پس هنگامی که حضرتش را آوردند رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: نزدیک من بیا و چون نزدیک پیامبر شد به آب دهان چشمانش را مسح نمود، در این موقع علی با دیدگان سالم از جا برخاست آن‌چنان که گویا سابقه چشم‌درد نداشته، پس پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) پرچم را به او داد، او هم مرحب بزرگ پهلوانان و جنگجویان یهود در جنگ خیبر را کشت و خیبر را فتح نمود.

جهنمی نبود اگر همه مردم علی (علیه‌السلام) را دوست داشتند.

علامه سید علی بن شهاب‌الدین همدانی از عمر بن خطاب نقل می‌کند که گفت: پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: لو اجتمع النّاس علی حبّ علیّ بن ابی‌طالب لما خلق اللّه النّار اگر همه مردم تجمع بر دوستی علی بن ابی‌طالب می‌کردند خداوند آتش (دوزخ) را خلق نمی‌کرد.

ایمان علی (علیه‌السلام) سنگین‌تر از طبقات آسمان و زمین

ابن‌عساکر با ذکر دو سند و دیگران با اسناد مختلف نقل کرده‌اند که در دوران حکومت عمر بن خطاب دو نفر مرد به نزد او رفتند و از تعداد طلاق کنیز (که مانع رجوع می‌شود) از وی سؤال کردند.

پس وی از جا برخاست و به همراه آنها وارد حلقه‌ای از مردان که در مسجد نشسته بودند و بالای سر مردی اصلع ایستاد و گفت: ای اصلع نظر تو درباره طلاق کنیز چیست؟ آن مرد سر بلند کرد و با اشاره به دو انگشت سبّابه و وُسطی پاسخ داد - دو مرتبه - عمر هم به آن دو مرد گفت: با دو مرتبه طلاق نمی‌توان به کنیز رجوع کرد. پس یکی از آنها گفت: سبحان‌الله ما آمده‌ایم از تو نظرخواهی و سؤال کنیم که امیرالمؤمنین هستی، و تو به سراغ این مرد رفتی و از وی سؤال کردی و بدون آنکه با تو حرف بزند با اشاره به انگشتانش پاسخ داد و تو به این جوابگوئی راضی شدی!

عمر گفت: آیا شناختید که او کیست؟ گفتند: نه. گفت: این علی بن ابی‌طالب است. گواهی می‌دهم از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) شنیدم که فرمود: «لو أن السّماوات السّبع و الأرضین (السبع) وُضِعن فی کفّة میزان و وُضِعَ ایمان علیٍّ فی کفةِ میزان، لَرَجَّح بها ایمان علیّ» ایمان علی سنگین تر از طبقات هفت‌گانه آسمان و زمین را در یک کفه ترازو نهند و را در کفّه دیگر، پس ایمان علی برتری و سنگینی کند. توضیح: عده‌ای از محدّثین تنها کلام پیغمبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) را از عمر بدون سؤال‌وجواب نقل کرده‌اند

غیرقابل‌شمارش بودن فضائل علی (علیه‌السلام)

علامه سید علی بن شهاب‌الدین همدانی (متوفای 687) از عمر بن خطاب نقل کرده است که پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) به علی فرمود: «لو کان البحر مداداً، و الرّیاض اقلاماً و الانس کُتّاباً و الجنّ حساباً، ما أحصو ا فضائلک یا أبا الحسن» اگر دریاها مرکب شود و روئیدنی ها (از جمله درختان) قلم گردد و انسان‌ها همه نویسنده و جن‌ها همه حسابگر، نتوانند فضائل تو را محاسبه کنند ای ابوالحسن .

هدایتگری علی (علیه‌السلام) برای پیروانش

محب‌الدین طبری و دیگران به روایت از طبرانی (صاحب معجم‌های سه‌گانه) از عمر بن خطاب نقل کرده‌اند که گفت: رسول خدا فرمود: «مَا اکتَسَبَ مُکْتَسِبٌ مثلَ فضلِ علیٍّ، یهدی صاحبه الی الهدی و یردّه علی الرّدی»هیچ کاسبی همانند علی در کسب فضیلت کاسبی نکرد، او رفیقش را به راه راست هدایت کند و از بیراهه روی برگرداند.

سرنوشت محبّان علی(علیه‌السلام)

ابن‌عساکر با ذکر سند از ابن عبّاس نقل نموده که گفت: با عمر بن خطاب در کوچه‌های مدینه می‌رفتم، پس به من گفت: ای ابن عباس پندارم قوم (قبیله قریش) رفیقت (علی) را کوچک قلمداد کردند که او را متصدی زعامت در امور شما نکردند. من گفتم: واللّه خداوند او را کوچک قلمداد نکرد هنگامی که وی را (با عزل ابوبکر) برای ابلاغ سوره برائت و خواندن آن بر اهل مکه انتخاب نمود. پس عمر گفت: درست همین است که می گوئی، واللّه شنیدم که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) به علی بن ابی‌طالب می‌گوید: «من أحبّک احبَّنی، و من احبّنی احبّ اللّه، و من احبّ اللّه أدخله الجنّة مدلاً» کسی که تو را دوست بدارد مرا دوست داشته، و کسی که مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته، و کسی که خدا را دوست بدارد، خدا او را داخل بهشت نماید. توضیح: به شرحی که علامه محمودی نوشته عده‌ای از اعلام محدّثین از جمله ابن‌عساکر این روایت را بدون حدیث «من احبّک» در جای دیگر با کمی اختلاف نقل کرده‌اند.

حشر دوستان علی (علیه‌السلام) با پیامبران علیهم‌السلام و دشمنانش با یهود یا نصاری

سیّد محمّد صالح کشفی ترمذی از عمر بن خطاب نقل نموده که گفت پیغمبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: «من أحبّک یا علیّ کان مع النبیّین فی درجتهم یوم القیامة، و من مات ببغضک فلا یبالی مات یهودیاً أو نصرانیاً» کسی که تو را دوست دارد ای علی، روز قیامت با پیامبران در درجه آنها خواهد بود، و کسی که بمیرد درحالی‌که بغض و کینه تو را در دل داشته باشد پس او را باکی نباشد که یهودی بمیرد یا نصرانی.

تعیین همسر علی (علیه‌السلام) توسط خداوند

محب‌الدین طبری به نقل از «الموافقه» ابن سمان آورده است: در نزد عمر سخن از علی به میان آمد، عمر گفت: این داماد رسول خدا است. نزل جبرئیل فقال: یا محمّد إنّ اللّه یأمرک أن تزوِّج فاطمة إبنتک من علی جبرئیل نازل شد و فرمود: ای محمّد به‌راستی که خداوند امر می‌کند تو را به اینکه دخترت فاطمه را به همسری علی درآوری.

عبادت‌بودن نگاه به صورت علی(علیه‌السلام)

ابن کثیر دمشقی به نقل از بعضِ صحابه از جمله عمر بن خطاب آورده است که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: «النظر اِلی وجه علیٍّ عبادة»

علی(علیه‌السلام)مردی مثل پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله وسلم)

امام احمد بن حنبل با ذکر سند نقل کرده است: هنگامی که گروهی از قبیله ثقیف به خدمت پیامبر رسیدند، حضرتش فرمود: «واللّه لتسلمِنَّ أو لأبعثنّ إلیکم رجلاً منّی - أو قال مثل نفسی - فلیضربن أعناقکم و لیسبینَّ ذراریکم ولیأخذنَّ اموالکم» به خدا سوگند باید تسلیم شوید و گرنه مردی از خودم (یا همانند خودم) را میفرستم که گردنهای شما را بزند و زن و فرزندان شما را اسیر کند و اموال شما را تصرف نماید. بعداً عمر که حاضر در مجلس بود - پس از نقل قضیه - گفت: فواللّه ما تَمَنَّیتُ الإمارة إلاّ یومئذ. واللّه هیچگاه تمایل به امارت و فرماندهی پیدا نکرده بودم مگر در آن روز که پیامبر قبیله ثقیف را این گونه مورد تهدید قرار داد. پس من سینه پیش داده بودم به امید آن که مرا به‌عنوان آن مرد معرفی کند، که متوجه علی شد و با گرفتن دست او فرمود: این همان باشد که گفتم. این همان باشد که گفتم: - با شمشیر گردن های شما را بزند ابن ابی‌الحدید نیز این قضیه را برای قبیله بنی ولیعه یمن آورده و شاید هر دو به حقیقت پیوسته باشد.

علی (علیه‌السلام) برادر، خلیفه، وصی و وارث پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم)

علامه سیّد علی بن شهاب همدانی و دیگران قضیه وصایت را نیز از قول عمر بن خطاب بدین گونه نقل کرده‌اند که گفت: هنگامی که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) عقد اخوت و برادری بین اصحاب خود جاری کرد [با اشاره به علی] فرمود: «هذا علیّ أخی فی الدّنیا و الآخرة، و خلیفتی فی أهلی، و وصیّی فی أمتی، و وارث علمی، و قاضی دینی، ما له منّی، مالی منه، نفعه نفعی، و ضَرّه ضرّی، من أحبّه فقد احبّنی و من ابغضه فقد ابغضنی این علی برادر من در دنیا و آخرت است، و خلیفه من در بین خاندانم، و وصیّ من در میان اُمتم، و وارث علمم و ادا کننده دِین و بدهیم، آنچه برای اوست متعلق به من باشد و آنچه برای من است متعلق به اوست، نفع او نفع من است و ضرر و زیانش هم مربوط به من، کسی که او را دوست بدارد مرا دوست داشته، و کسی که با او کینه توزی نماید بدون شک با من کینه توزی نموده.

علی (علیه‌السلام) برترین ایمان آورندگان

حافظ شهیر ابن‌عساکر دمشقی و دیگر اعلام حدیثی و تاریخی با ذکر سند از ابراهیم بن سعید جوهری (وصی مأمون) نقل نموده‌اند که گفت: مأمون برای من نقل کرد از هارون الرشید و او از مهدی و او از منصور و او از پدرش از جدش از عبداللّه بن عبّاس که گفت شنیدم: عمربن خطاب (درحالی‌که عده‌ای نزد وی جمع بودند و سخن از سابقین و پیشقدمان در اسلام مطرح بود) گفت: امّا علی، پس شنیدم رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) می‌فرمود: در علی سه خصلت است که من - عمر بن خطاب - دوست داشتم یکی از آنها متعلق به من باشد و اگر [یکی از آن خصلتها در من] بود از آنچه خورشید بر آن تابیده در نزد من محبوب تر بود. - پس اضافه کرد - من و ابوعبیده و ابوبکر و گروهی از صحابه در حضور پیامبر بودیم که دست به شانه علی زد و فرمود: «یا علی أنت اوّل المؤمنین ایماناً و اوّل المسلمین إسلاماً و أنت منّی بمنزلة هارون من موسی»ای علی تو نخستین ایمان آور از مؤمنین باشی و اولین اسلام آور از مسلمانان و تو نسبت به من همانند هارونی نسبت به موسی.

و ابن صباغ مالکی به نقل از «خصایص العلویه علی سائر البریه» ابوالفتح، محمّد نطنزی - باضافه: «کذب من زعم اَنّه یحبنی وهو مبغضک. یا علی من أحبّک فقد أحبّنی و من أحبّنی أحبّه اللّه و من أحبّه اللّه أدخله الجنّة، و من أبغضک فقد أبغضنی، و من أبغضنی أبغضه اللّه تعالی و أدخله النّار» آن را آورده است که به طور خلاصه حبّ و بغض علی را حبّ و بغض با خدا و رسولش بیان کرده و سرنوشت دوستان علی را بهشت و دشمنان و کینه توزان علی را جهنّم اعلام فرموده.

علی (علیه‌السلام) خاتم اولیاء

علامه عینی به روایت از تاریخ ابن‌عساکر از عمر بن خطاب نقل نموده که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله وسلم) به علی فرمود: «أنا خاتم الأنبیاء و أنت یا علی خاتم الأولیاء» ؛ من خاتم پیامبرانم و تو ای علی خاتم اُولیاء

دست علی (علیه‌السلام) در دست پیامبر در قیامت

ابن‌عساکر دمشقی و دیگران از ابن عمر روایت نموده و او از پدرش عمر که گفت: شنیدم پیامبر به علی می‌فرمود: «یا علی یدک فی یدی تدخل معی یوم القیامة حیث أدخل»ای علی روز قیامت درحالی‌که دست تو در دست من باشد، داخل شوی با من هر کجا که من داخل شوم.