۸۵٬۸۳۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'رده: اماکن مقدس اسلامی' به 'رده: مکان‌های مقدس اسلامی') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''مسجد''' | '''مسجد''' نیایشگاه و محل گردهمایی [[مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبی]] با ورود [[حضرت محمد|محمد]]، پیامبر اسلام به [[مدینه]] در [[عربستان سعودی]]<ref>ر.ک:مقاله عربستان سعودی</ref> پایه‌گذاری شد. | ||
پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها مناره‌ها در بافت یک شهر نمی‌تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی می‌سازد که باید در عناصر و مؤلفه‌های دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را می‌سازند به دنبال نشانه‌هایی از زیست [[مسلمانان]] و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها مناره‌ها در بافت یک شهر نمی‌تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی می‌سازد که باید در عناصر و مؤلفه‌های دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را می‌سازند به دنبال نشانه‌هایی از زیست [[مسلمانان]] و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
مسجد در لغت به معنای محل سجده، برگرفته از سجود به معنای به خاک افتادن و خضوع و کرنش کردن است. در سایر ادیان، تنها در اماکن خاصی در برابر خداوند سجده می‌کنند و نماز می‌خوانند؛ اما از منظر اسلام، زمین پاک بوده و سجده‌گاه و مسجد است چنانچه بر اساس روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله مسجد بر سراسر زمین اطلاق می‌گردد و این از اختصاصات امت اسلامی است.<br> | مسجد در لغت به معنای محل سجده، برگرفته از سجود به معنای به خاک افتادن و خضوع و کرنش کردن است. در سایر ادیان، تنها در اماکن خاصی در برابر خداوند سجده می‌کنند و نماز می‌خوانند؛ اما از منظر اسلام، زمین پاک بوده و سجده‌گاه و مسجد است چنانچه بر اساس روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله مسجد بر سراسر زمین اطلاق می‌گردد و این از اختصاصات امت اسلامی است.<br> | ||
اما در اصطلاح، مسجد به محل | اما در اصطلاح، مسجد به محل ویژه‌ای اطلاق می‌شود که برای عبادت و خضوع در برابر حق تعالی وقف گردیده است. | ||
مسجد. [ م َ ج َ ] (ع اِ) پیشانی . (منتهی الارب ). پیشانی شخص که اثر سجده بر آن بماند. (از اقرب الموارد). در لغت به معنی سجده | مسجد. [ م َ ج َ ] (ع اِ) پیشانی. (منتهی الارب ). پیشانی شخص که اثر سجده بر آن بماند. (از اقرب الموارد). در لغت به معنی سجده گاه، و در اصطلاح علما، موضع سجود را گویند هر جا که باشد. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). هر یک از هفت جای مرد که گاه سجده بر زمین رسد. آنجا که بر زمین نشیند در سجود از پیشانی و نوک پا و زانو و کف دست. آنجای که بر زمین رسد از پیشانی‌گاه سجود. آنجا که بر زمین رسد از اندام آدمی‌گاه سجده و آن هفت است. ج، مَساجِد. (اقرب الموارد).<ref>www.vajehyab.com</ref> | ||
=کارکرد مسجد= | =کارکرد مسجد= | ||
اگر چه هدف اصلی بنای مسجد، ایجاد مکان خاصی برای عبادت و راز نیاز با خداوند متعال است و علت نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که جایگاه سجده و تواضع در پیشگاه خداوند متعال است؛ اما نباید از جنبه‌های دیگر مسجد غافل گردید. | اگر چه هدف اصلی بنای مسجد، ایجاد مکان خاصی برای عبادت و راز نیاز با خداوند متعال است و علت نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که جایگاه سجده و تواضع در پیشگاه خداوند متعال است؛ اما نباید از جنبه‌های دیگر مسجد غافل گردید. | ||
با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام و پس از آن، درمی‌یابیم که مسجد از آغاز پیدایش تاکنون به عنوان مرکز مهمی‌برای انجام رسالت [[رسول خدا]](ص)، منشأ تحولات و | با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام و پس از آن، درمی‌یابیم که مسجد از آغاز پیدایش تاکنون به عنوان مرکز مهمی‌برای انجام رسالت [[رسول خدا]](ص)، منشأ تحولات و خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیام‌های الهی به شمار می‌رفته است. در حال حاضر نیز مساجد در زمینه‌های مختلف دارای فعالیتهای گسترده می‌باشد و هر قدر این فعالیت‌ها و کارکردها از تنوع بیش‌تری برخوردار باشد مسلماً از جذابیت و اقبال بیش‌تری برخوردار شده و مورد استقبال گسترده‌تری از سوی تمامی‌اقشار جامعه، به ویژه قشر جوان قرار خواهد گرفت که نتیجه آن افزایش اعتقادات مذهبی و دین باوری در سطح جامعه می‌باشد.<br> | ||
گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] اسلامی بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامه‌ریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامه‌هایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمی‌و آموزشی در مسجد از نگاه [[پیامبر اکرم]](ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا(ص) به مسجد وارد شدند. <br> | روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] اسلامی بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامه‌ریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامه‌هایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمی‌و آموزشی در مسجد از نگاه [[پیامبر اکرم]](ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا(ص) به مسجد وارد شدند. <br> | ||
در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر(ص) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمی‌دارند؛ | در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر(ص) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمی‌دارند؛ دسته‌ای خدا را می‌خوانند و گروهی نیز آموزش می‌بینند و نادانان را تعلیم می‌دهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام می‌دهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر(ص) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست.<ref>خَرَجَ 9 فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ه‍ق، ج 1، ص 206)</ref><br> | ||
البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: | البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاه‌ترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیامبر(ص) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref> این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (ص) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست. | ||
==فرهنگی== | ==فرهنگی== | ||
پس از نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی در بین دیگر نقش‌ها و کارکردهای مسجد، دارای | پس از نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی در بین دیگر نقش‌ها و کارکردهای مسجد، دارای بیشترین اهمیت می‌باشد. پیامبر اسلام(ص) محیط مسجد را کاملاً فرهنگی مى‌دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازه ایشان برخی مسابقات برگزار می‌شد و حضرت ضمن ابراز خرسندی از این کار، با حوصله و بردباری کامل از چنین مسایلی استقبال می‌کردند.<ref><br> | ||
آیین مسجد، محمد علی موظف رستمی، گویه، اول، تهران، 1381، ج 2، ص 27 28</ref> گرچه امروزه مراکز آموزشی و فرهنگی گسترش یافته است؛ اما نباید از این کارکرد مهم مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... از جمله برنامه‌هایی هستند که می‌توان با حمایت مسئولین منطقه به اجرا درآورد. همچنین حضور امام جماعت مدتی قبل و بعد از نماز در مسجد برای پرسش و پاسخ، مشاوره و... شرایطی ویژه جهت رشد فرهنگی مردم را به وجود می‌آورد. | آیین مسجد، محمد علی موظف رستمی، گویه، اول، تهران، 1381، ج 2، ص 27 28</ref> گرچه امروزه مراکز آموزشی و فرهنگی گسترش یافته است؛ اما نباید از این کارکرد مهم مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... از جمله برنامه‌هایی هستند که می‌توان با حمایت مسئولین منطقه به اجرا درآورد. همچنین حضور امام جماعت مدتی قبل و بعد از نماز در مسجد برای پرسش و پاسخ، مشاوره و... شرایطی ویژه جهت رشد فرهنگی مردم را به وجود می‌آورد. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
2. مراکز تبلیغاتی سیار | 2. مراکز تبلیغاتی سیار | ||
نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله | نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیه‌ای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | ||
==مراکز تبلیغی اصلی و ثابت== | ==مراکز تبلیغی اصلی و ثابت== | ||
شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد. | شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد. | ||
اما باید توجه داشت که در زمان کنونی وعظ و سخنرانیهای طولانی علاوه بر اینکه موجب خروج بسیاری افراد از مسجد می‌شود، | اما باید توجه داشت که در زمان کنونی وعظ و سخنرانیهای طولانی علاوه بر اینکه موجب خروج بسیاری افراد از مسجد می‌شود، نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت، از اینرو به نظر می‌رسد باید سخنرانی‌ها مخصوصاً سخنرانیهای هفتگی و مستمر بسیار کوتاه و حتی المقدور به صورت پرسش و پاسخ صورت پذیرد.<br> | ||
در سیره پیامبر اسلام(ص) می‌بینیم که آن حضرت برای جلوگیری از خستگی شنوندگان فقط برخی از روزها موعظه می‌فرمود؛ عبدالله بن مسعود میگوید: «کَانَ النَّبِیُّ9 یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَهِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَهَ السَّامَهِ عَلَیْنَا<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref>؛ رسول خدا(ص) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، برخی از روزها ما را موعظه می‌فرمودند.»<br> | در سیره پیامبر اسلام(ص) می‌بینیم که آن حضرت برای جلوگیری از خستگی شنوندگان فقط برخی از روزها موعظه می‌فرمود؛ عبدالله بن مسعود میگوید: «کَانَ النَّبِیُّ9 یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَهِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَهَ السَّامَهِ عَلَیْنَا<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref>؛ رسول خدا(ص) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، برخی از روزها ما را موعظه می‌فرمودند.»<br> | ||
همچنین آن حضرت دیگران را نیز به آسان گرفتن در تبلیغ سفارش می‌نمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref> آسان بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و مردم را گریزان نسازید.» | همچنین آن حضرت دیگران را نیز به آسان گرفتن در تبلیغ سفارش می‌نمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی9 یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref> آسان بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و مردم را گریزان نسازید.» | ||
تردیدی نیست که کار تبلیغی در مسجد سرشار از مایه‌های معنوی و روحانی است. آموزه‌های الهی کسانی را که اندک | تردیدی نیست که کار تبلیغی در مسجد سرشار از مایه‌های معنوی و روحانی است. آموزه‌های الهی کسانی را که اندک زمینه‌ای برای هدایت دارند، شیفته و شیدای اسلام می‌نماید. به عنوان نمونه: یکی از دوستان که جزء مبلغین بسیار موفق اوائل انقلاب است، جوانان بسیاری را از طریق مسجد، جذب حوزه علمیه نموده است که بسیاری از آنها به عنوان امام جمعه، مدیر فرهنگی و حوزوی و... مشغول فعالیت می‌باشند که همگی مرهون جذب جوانان به مسجد است.<br> | ||
این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | ||
در طول تاریخ کلاس‌های ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومی‌توسط علمای گذشته در مساجد برگزار می‌شده است. هم اکنون نیز چنین | در طول تاریخ کلاس‌های ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومی‌توسط علمای گذشته در مساجد برگزار می‌شده است. هم اکنون نیز چنین برنامه‌ای در برخی شهرهای بزرگ همچون: قم، اصفهان و مشهد، توسط علما و در برخی شهرهای کوچک‌تر با استفاده از اساتید وروحانیون مجرب و متخلّق به اخلاق که گرایش عمومی‌مردم به آنان بیش‌تر است برگزار و مورد استقبال قرار گرفته است.<br> | ||
مناسب است چنین | مناسب است چنین برنامه‌ای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامه‌های مسجد، هفته‌ای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان احادیث و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی ع و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب می‌باشد. | ||
==اجتماعی== | ==اجتماعی== | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
==سیاسی== | ==سیاسی== | ||
یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا(ص) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام | یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا(ص) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومی‌و محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دوره‌های بعد نیز بیش‌تر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت می‌گرفت.<br> | ||
در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادی، | در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته اند و هم اکنون نیز استعمارگران جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند. | ||
==جهادی== | ==جهادی== | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامی‌فعالیت‌ها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(ص) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد.<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br> | بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامی‌فعالیت‌ها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(ص) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد.<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br> | ||
آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوّی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروه‌های مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب | آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوّی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروه‌های مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار داده‌اند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد می‌باشند.<br> | ||
بت شکن زمان، [[امام خمینی]] ; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرموده اند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد.» <ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref> | بت شکن زمان، [[امام خمینی]] ; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرموده اند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد.» <ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref> | ||
| خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
==رسانه ای== | ==رسانه ای== | ||
یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد می‌شود که بتواند | یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد می‌شود که بتواند عمیق‌ترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت می‌شود.<br> | ||
هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامی‌نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامی‌نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
اضطراب و نگرانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشده‌های مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | اضطراب و نگرانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشده‌های مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | ||
قرآن کریم با | قرآن کریم با جمله‌ای کوتاه و پرمغز، مطمئن‌ترین و نزدیک‌ترین راه را برای رسیدن به آرامش نشان داده و می‌فرماید: «اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛<ref>رعد/28</ref> «بدانید که با یاد خدا دلها آرام نمی‌گیرد.» همچنین می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ»؛<ref>فتح/4</ref> «او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.»<br> | ||
امام صادق(ع) به مسلمانان سفارش می‌کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوه‌های دنیوی، به [[نماز]] و مسجد پناه ببرند؛ چنانکه می‌فرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»؛<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، علامه طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372، ج 1، ص 217</ref> هنگامی‌که اندوهی از اندوه‌های دنیا یکی از شما را فراگرفت، چه می‌شود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر | امام صادق(ع) به مسلمانان سفارش می‌کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوه‌های دنیوی، به [[نماز]] و مسجد پناه ببرند؛ چنانکه می‌فرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»؛<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، علامه طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372، ج 1، ص 217</ref> هنگامی‌که اندوهی از اندوه‌های دنیا یکی از شما را فراگرفت، چه می‌شود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر نشنیده‌ای که خدا می‌فرماید: و با صبر و نماز یاری جویید.»<br> | ||
آشنایی با کارکردهای مسجد به ما کمک می‌کند تا با بهره گیری از | آشنایی با کارکردهای مسجد به ما کمک می‌کند تا با بهره گیری از کمترین امکانات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوانان استفاده نموده و سپس از خداوند منان بخواهیم در کلام، عمل و فعالیت ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنان که بسیاری از مبلغین گرامی‌با برگزاری جلسات هفتگی برای جوانان باعث شده‌اند عده زیادی از جوانان جذب حوزه شوند یا جزء جوانان بسیار خوب و مورد تأیید در آن منطقه گردند. | ||
ذکر این نکته ضروری است که تأثیر فعالیتهای فرهنگی دینی معمولاً دراز مدت است و نباید انتظار داشت آثار یک برنامه در مدتی کوتاه ظاهر گردد؛ به عنوان مثال می‌بینیم تلاش مردم به رهبری امام خمینی ;، برای برپایی انقلاب پس از سال‌های متمادی نتیجه بخشید و نظام اسلامی به ثمر نشست.<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | ذکر این نکته ضروری است که تأثیر فعالیتهای فرهنگی دینی معمولاً دراز مدت است و نباید انتظار داشت آثار یک برنامه در مدتی کوتاه ظاهر گردد؛ به عنوان مثال می‌بینیم تلاش مردم به رهبری امام خمینی ;، برای برپایی انقلاب پس از سال‌های متمادی نتیجه بخشید و نظام اسلامی به ثمر نشست.<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | ||
=برخی ویژگی‌های خاص | =برخی ویژگی‌های خاص رسانه‌ای مسجد= | ||
1. پیام مسجد، همگانی بوده و اخبار خصوصی و محرمانه ندارد؛ به خلاف برخی رسانه‌ها. | 1. پیام مسجد، همگانی بوده و اخبار خصوصی و محرمانه ندارد؛ به خلاف برخی رسانه‌ها. | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
8. پیام دهنده در مسجد (امام) باید عادل و عالم باشد؛ به خلاف پیام دهنده در بعضی از رسانه‌ها که شرط خاصی نداشته و هر کس می‌تواند در مقام پیام دهنده باشد. | 8. پیام دهنده در مسجد (امام) باید عادل و عالم باشد؛ به خلاف پیام دهنده در بعضی از رسانه‌ها که شرط خاصی نداشته و هر کس می‌تواند در مقام پیام دهنده باشد. | ||
9. پیام دهنده مسجد، مخاطب را می‌شناسد و طبق ظرفیت او پیام می‌دهد؛ ولی رسانه‌ها عمدتاً به هر | 9. پیام دهنده مسجد، مخاطب را می‌شناسد و طبق ظرفیت او پیام می‌دهد؛ ولی رسانه‌ها عمدتاً به هر گیرنده‌ای پیام می‌دهند. | ||
10. پیام مسجد آرامش بخش است؛ به خلاف عمده رسانه‌ها. | 10. پیام مسجد آرامش بخش است؛ به خلاف عمده رسانه‌ها. | ||
| خط ۱۷۷: | خط ۱۷۷: | ||
=نخستین مساجد مسلمانان= | =نخستین مساجد مسلمانان= | ||
در مبحث « تاریخ مسجد در اسلام » پرسش اساسی این بوده است که اولین مسجد ی که پس از بعثت پیامبر (ص) بنا شده است کدام است ؟ آیا مسلمانان پیش از آنکه به مدینه هجرت کنند و مسجد قبا و مسجد النبی (ص) را | در مبحث « تاریخ مسجد در اسلام » پرسش اساسی این بوده است که اولین مسجد ی که پس از بعثت پیامبر (ص) بنا شده است کدام است ؟ آیا مسلمانان پیش از آنکه به مدینه هجرت کنند و مسجد قبا و مسجد النبی (ص) را بسازند، مسجددیگری را بنا نموده‌اند ؟ یا اینکه مسجد قبا اولین مسجدی است که پس از هجرت پیامبر (ص) به مدینه در این شهر بنا گشته است ؟ | ||
پیش از اینکه اسلام با تولد پیامبر (ص) تولد یابد دو مســجد مهم وجود داشت. <ref>شیعه نیوز</ref> | پیش از اینکه اسلام با تولد پیامبر (ص) تولد یابد دو مســجد مهم وجود داشت. <ref>شیعه نیوز</ref> | ||
==مسجد الا قصی== | ==مسجد الا قصی== | ||
که به دست حضرت سلیمان (ع) ساخته شد و بوسیله دیگر پیامبران تعمیر و تجدید بنا شد . <ref>شیعه نیوز</ref> | که به دست حضرت سلیمان (ع) ساخته شد و بوسیله دیگر پیامبران تعمیر و تجدید بنا شد. <ref>شیعه نیوز</ref> | ||
==مسجد الحرام== | ==مسجد الحرام== | ||
یادگار ابراهـــیم (ع) و اســماعیل (ع) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم]] (ع) نسبت می‌دهندکه بوسیله ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) تجدید بنا گردید . | یادگار ابراهـــیم (ع) و اســماعیل (ع) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم]] (ع) نسبت می‌دهندکه بوسیله ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) تجدید بنا گردید. | ||
امروزه در [[مــــکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد | امروزه در [[مــــکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد خیف، نمره، کبش، جن، کوثر، صفایح، و مسجد البیعه نام برده می‌شود که تاریخ بنای آنها روشن نیست، اینها یادگاری از پــیامـــــبران پیشین است مثلا در مورد مـسجد خـیف در منی آمده است که 700 یا هزار پـیامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بنای آن روشن نیست.مسجد قبا همچنین در مورد مسجد « النحر » یا مسجد « الکبش »که در سرزمین منی قرار گرفته است در مورد نامگذاری آن گفته‌اند که خداوند در این مکان گوسفندی را برای قربانی حضرت ابراهیم (ع) فرستاد یا برخی.از این مســاجد نیز جایگاه نماز پــیامبر (ص) ویا محل نزول بخشی ازآیه‌های قــرآن مجید و یا رویدادهایی همچون بیعت مسلمانان با پیامبر(ص) بوده است، که مســلمانان بعدها در این مکانها مسجد بنا نموده‌اند.<br> | ||
برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام | برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام بناشده،مسجد قباست<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص) ، جعفر مرتضی عاملی ، ج 2 ، ص 56 . و السیره الحلبیه ، علی بن برهان الدین حلبی ، ج 2 ، ص 236</ref>. اما این تنها گفته پاره‌ای مورخان چون ابن جوزی است ومورخان بزرگی چون طــبری و پیش از او سیره نویسانی چون هــشام و واقدی چنین چیزی نگفته‌اند. از برخی روایات نیز چنین بر می‌آیدکه شاید اولین مسجد در اسلام نباشد چنانکه امام صادق (ع) می‌فرماید :( خطاب به عقبه بن خالد) برای سرکشی از مساجد اطراف مدینه، از مسجد قبا شروع کن، زیرا این مسجد اولین مسجد در منطقه است که رســـول خدا (ص) در آن نـمازگزارده است. <ref>وسائل الشیعه ، شیخ حر عاملی ، ج 10 ، ص 276 ، باب 12 از ابواب المزار ، روایت 2</ref> <br> | ||
ابن سعد در « الطبقات » از جایگاه نماز « مصعب و ابن زراره » که برای آموزش قرآن و احکام دینی به مدینه از سوی پیــامبر(ص) اعزام شدند و در آنجا نماز جماعت با مردم می‌خواندند به عنوان مسجد یاد کرده | ابن سعد در « الطبقات » از جایگاه نماز « مصعب و ابن زراره » که برای آموزش قرآن و احکام دینی به مدینه از سوی پیــامبر(ص) اعزام شدند و در آنجا نماز جماعت با مردم می‌خواندند به عنوان مسجد یاد کرده است، او از زنی به نام « نوار » آورده است که پیش از ورود پیامبر(ص) به مدینه،جایگاه کنونی [[مسجد النبی]]، محل [[نـماز جمعه]] و جماعت مسلمانان بوده است. که پـیـامبر(ص) پس از ورود به مدینه ساختمان آن را بنا نهاده اند 3 از شواهد چنین بر می‌آید که تا سال سیزدهم بعثـت مـسلمانان از داشتن مسـجد اینــــچنین محروم بوده‌اند با این حال سمهودی <ref>سمهودی ، شافعی ، از علمای معروف قرن دهم هجری که در « جواهر العقد » که درباره حدیث ثقلین می‌نویسد : « این حدیث می فهماند که در هر زمانی تا روز قیامت در میان اهل بیت (ع) و عترت پاکش ،کسی وجود دارد که شایستگی تمسک و پیروی دارد همان گونه که قرآن مجید نیز چنین است . » ( منبع : پیام قرآن ، ج 9 ، ص 76 .)</ref> <br> | ||
در « وفـا الوفاء » میگوید : مـسجد قـبا در حقیقت اولین مسجدی است که پیامبر(ص) آشکارا در آن نماز جماعت برگزار نموده | در « وفـا الوفاء » میگوید : مـسجد قـبا در حقیقت اولین مسجدی است که پیامبر(ص) آشکارا در آن نماز جماعت برگزار نموده است، و گر نه پیش از این مسجد نیز مساجد دیگری توسط مســلمانان ساخته شده بود، او آنگاه به نقل از جـــابر میگوید : ما پیش از ورود پیامبر (ص) به مدینه مسجد می‌ساختیم و در آن نماز می‌گذاردیم.<br> | ||
در سال‌های آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر | در سال‌های آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر مـکه، امکان تبلیغ علنی نبودپیــــامبر(ص)درخانه تبلیغ می‌کرد و با اســلام آوردن « ارقم بن ابو ارقم » خانه او به جایگاه آ موزش مســلمانان تبدیل شد که در کنــار کوه صــفا بود. ویا اینکه مسـجد الحرام و حجر اسماعـیل را برای تبلـیغ مشرکان و بت پرستان که برای تـجارت و عــبادت بت‌ها می‌آمدند محل تبلیغ پیـامبر(ص) بود. اولین کسیکه پس از رسول خدا (ص) در مـــکه بانگ قرآن سر داد عبدالله ابن مسعود بود که ســوره الرحمن را در محل مقام ابراهیم خواند. | ||
==مسجد نبوی== | ==مسجد نبوی== | ||
در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد . و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است . | در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد. و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است. | ||
پیامبراکرم (ص) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب ) فرمودند : راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است . ازکنارخانه‌های بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد . در زمینی ناهموار به نام « مربد » فرود آمد.<br> | پیامبراکرم (ص) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب ) فرمودند : راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است. ازکنارخانه‌های بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد. در زمینی ناهموار به نام « مربد » فرود آمد.<br> | ||
زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که « اسامه اسعد بن زراره » نام داشت و حتی می‌خواست آن را مجـانی به پـیامبراسلام (ص) بدهد به 10 دینار خریداری نمود . و خود در منزل خـالد بن زید معروف به ایوب انصاری مسکن گزید زمین به دستور پیامبر(ص) | زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که « اسامه اسعد بن زراره » نام داشت و حتی می‌خواست آن را مجـانی به پـیامبراسلام (ص) بدهد به 10 دینار خریداری نمود. و خود در منزل خـالد بن زید معروف به ایوب انصاری مسکن گزید زمین به دستور پیامبر(ص) مسطح، قبرهای دوران جاهلـیت کاویده و استخوان‌ها خارج گردید. آب‌های راکد گوشه هـای زمین جمع آوری، و نخلی که در آن زمین بود بریده شد.<ref>اولین مسجد در اسلام - سازمان تبلیغات اسلامی</ref> | ||
=نخستین مساجد ایران= | =نخستین مساجد ایران= | ||
| خط ۲۷۵: | خط ۲۷۵: | ||
در حالی که تا سال ۱۳۵۷ در ایران ۲۵ هزار مسجد وجود داشت، با پیروزی انقلاب، رشد جمعیت و نیاز به ساخت مساجد جدید در ایران و عزم مردم به خصوص خیران مسجد ساز، این تعداد مساجد تا سال ۱۳۹۳ به ۷۲ هزار مسجد رسید و سه سال بعد یعنی در سال ۹۶ تعداد مساجد ایران ۷۴ هزار مسجد شد. | در حالی که تا سال ۱۳۵۷ در ایران ۲۵ هزار مسجد وجود داشت، با پیروزی انقلاب، رشد جمعیت و نیاز به ساخت مساجد جدید در ایران و عزم مردم به خصوص خیران مسجد ساز، این تعداد مساجد تا سال ۱۳۹۳ به ۷۲ هزار مسجد رسید و سه سال بعد یعنی در سال ۹۶ تعداد مساجد ایران ۷۴ هزار مسجد شد. | ||
پایتخت هشت میلیونی ایران نیز در حال حاضر سه هزار و ۴۳۹ باب مسجد دارد. اما چشم اندازی که برای تعداد مساجد ایران تا سال ۱۴۰۴ ترسیم شده و البته مورد نیاز است، ۹۲ هزار مسجد است. یعنی طی هفت سال آینده در ایران باید ۱۸ هزار مسجد ساخته شود. البته با توجه به اینکه طی سال ۹۳ تا ۹۶ یعنی طی سه سال فقط دو هزار مسجد ساخته شده است، پس برای رسیدن به چشم انداز ۱۴۰۴ در خصوص تعداد مساجد باید روند | پایتخت هشت میلیونی ایران نیز در حال حاضر سه هزار و ۴۳۹ باب مسجد دارد. اما چشم اندازی که برای تعداد مساجد ایران تا سال ۱۴۰۴ ترسیم شده و البته مورد نیاز است، ۹۲ هزار مسجد است. یعنی طی هفت سال آینده در ایران باید ۱۸ هزار مسجد ساخته شود. البته با توجه به اینکه طی سال ۹۳ تا ۹۶ یعنی طی سه سال فقط دو هزار مسجد ساخته شده است، پس برای رسیدن به چشم انداز ۱۴۰۴ در خصوص تعداد مساجد باید روند سریع‌تری به ساخت مساجد جدید داده شود چرا که با همین روند هر سه سال دو هزار مسجد ۲۷ سال زمان نیاز است که به ۹۲ هزار مسجد برسیم.<br> | ||
تا سال ۹۶ اگر به تعداد مراکز عبادی شیعیان، اهل سنت نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم ۶۲ هزار مسجد در مناطق شیعه نشین وجود دارد که سرانه مساجد (به ازا هر هزار و ۱۱۲ شیعه یک مسجد) ، ۱۰ هزار مسجد در مناطقی که اکثریت اهل سنت هستند (به ازار هر ۵۲۵ نفر جمعیت اهل سنت یک مسجد ) این یعنی سرانه تعداد مساجد شیعیان در ایران بسیار کم است. | تا سال ۹۶ اگر به تعداد مراکز عبادی شیعیان، اهل سنت نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم ۶۲ هزار مسجد در مناطق شیعه نشین وجود دارد که سرانه مساجد (به ازا هر هزار و ۱۱۲ شیعه یک مسجد)، ۱۰ هزار مسجد در مناطقی که اکثریت اهل سنت هستند (به ازار هر ۵۲۵ نفر جمعیت اهل سنت یک مسجد ) این یعنی سرانه تعداد مساجد شیعیان در ایران بسیار کم است. | ||
بیشترین تعداد مساجد کشور نسبت به جمعیت در سنندج با ۱۴۱ مسجد، بیشترین تعداد مساجد کشور در استان خراسان رضوی با پنج هزار و ۳۴۶ مسجد و کمترین تعداد مسجد در استان البرز با ۳۷۶ مسجد وجود دارد. آماری که به خیران مسجدساز مناطقی که برای مسجدسازی باید مد نظر قرار دهند را به خوبی نشان می‌دهد.<br> | بیشترین تعداد مساجد کشور نسبت به جمعیت در سنندج با ۱۴۱ مسجد، بیشترین تعداد مساجد کشور در استان خراسان رضوی با پنج هزار و ۳۴۶ مسجد و کمترین تعداد مسجد در استان البرز با ۳۷۶ مسجد وجود دارد. آماری که به خیران مسجدساز مناطقی که برای مسجدسازی باید مد نظر قرار دهند را به خوبی نشان می‌دهد.<br> | ||
| خط ۲۹۰: | خط ۲۹۰: | ||
این همه نشانه‌ی اهمیت مساجد و از آن مهم‌تر، ظرفیت این نهاد برای ایفای نقش‌های مختلف با توجه به نیاز جامعه و شرایط زمانی و مکانی است. از این رو، بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی حتی در دوران ما نیز بدون توجه به نقش و ویژگی‌های مساجد، ناقص خواهد بود. این مهم در مورد تحولاتی چون انقلاب اسلامی ایران، که صبغه‌ی دینی آن در نگاه تحلیل‌گران سیاسی مشهود بوده است، ضروری‌تر می‌نماید. | این همه نشانه‌ی اهمیت مساجد و از آن مهم‌تر، ظرفیت این نهاد برای ایفای نقش‌های مختلف با توجه به نیاز جامعه و شرایط زمانی و مکانی است. از این رو، بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی حتی در دوران ما نیز بدون توجه به نقش و ویژگی‌های مساجد، ناقص خواهد بود. این مهم در مورد تحولاتی چون انقلاب اسلامی ایران، که صبغه‌ی دینی آن در نگاه تحلیل‌گران سیاسی مشهود بوده است، ضروری‌تر می‌نماید. | ||
==مساجد و بسیج نیرو در انقلاب اسلامی == | ==مساجد و بسیج نیرو در انقلاب اسلامی== | ||
نهضتی که به رهبری امام خمینی (ره) برای سرنگونی رژیم پهلوی شکل گرفت، از اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابله‌ی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهده‌های خود را از مساجد ایران چنین بیان می‌دارد:<br> | نهضتی که به رهبری امام خمینی (ره) برای سرنگونی رژیم پهلوی شکل گرفت، از اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابله‌ی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهده‌های خود را از مساجد ایران چنین بیان می‌دارد:<br> | ||
| خط ۳۱۵: | خط ۳۱۵: | ||
یا نمونه‌ی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت آیت‌الله طالقانی و درس تفسیر مشهور ایشان که وجهه‌ی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجهه‌ی اجتماعی این جلسات و استقبال گسترده‌ی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد.<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمت‌الله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳، ص ۳۶</ref><br> | یا نمونه‌ی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت آیت‌الله طالقانی و درس تفسیر مشهور ایشان که وجهه‌ی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجهه‌ی اجتماعی این جلسات و استقبال گسترده‌ی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد.<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمت‌الله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳، ص ۳۶</ref><br> | ||
ترویج کتاب‌های آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و توده‌ها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سال‌های انقلاب | ترویج کتاب‌های آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و توده‌ها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سال‌های انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد به‌قدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش می‌کرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شماره‌ی ۱۷۸ از آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در مورد کتابخانه‌های مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیتهای گسترده‌ی مساجد در افزایش روحیه‌‌ی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانه‌های گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد می‌گردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزه‌ی بسیج افکار عمومی‌علیه شاه، خطری بزرگ برای خود می‌دانسته است.<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمت‌الله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref> | ||
== مساجد و ایجاد شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در تقابل با رژیم پهلوی == | ==مساجد و ایجاد شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در تقابل با رژیم پهلوی== | ||
یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکل‌دهی به بسیج افکار عمومی‌علیه رژیم شاه، شکل‌دهی به نوعی شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانه‌های رژیم حاکم را در میان توده‌های مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارش‌های به‌جامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ارتباط رسانه‌ای دولت با بخش عظیمی‌از مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیت‌ها، وقایع و پدیده‌ها توسط مساجد شکل می‌گرفت. به‌عنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانه‌ای دولت توسط مساجد» می‌نویسد:<br> | یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکل‌دهی به بسیج افکار عمومی‌علیه رژیم شاه، شکل‌دهی به نوعی شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانه‌های رژیم حاکم را در میان توده‌های مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارش‌های به‌جامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ارتباط رسانه‌ای دولت با بخش عظیمی‌از مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیت‌ها، وقایع و پدیده‌ها توسط مساجد شکل می‌گرفت. به‌عنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانه‌ای دولت توسط مساجد» می‌نویسد:<br> | ||
| خط ۳۳۷: | خط ۳۳۷: | ||
«مساجد و روحانیان سرچشمه‌ی یک تسلای دائمی‌اند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدام‌های ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزه‌ی سیاسی، همین که لایه‌های مردمی‌را بسیج کند، به خود می‌گیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید می‌آورد و به این دلیل، این همه را به‌صورت یک نیرو درمی‌آورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوه‌ی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن می‌توان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، هم‌زمان با ایشان، هم‌خواست شد.»<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹.</ref><br> | «مساجد و روحانیان سرچشمه‌ی یک تسلای دائمی‌اند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدام‌های ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزه‌ی سیاسی، همین که لایه‌های مردمی‌را بسیج کند، به خود می‌گیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید می‌آورد و به این دلیل، این همه را به‌صورت یک نیرو درمی‌آورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوه‌ی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن می‌توان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، هم‌زمان با ایشان، هم‌خواست شد.»<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹.</ref><br> | ||
از همین روست که در جای‌جای اسناد به‌جامانده از دوران انقلاب | از همین روست که در جای‌جای اسناد به‌جامانده از دوران انقلاب اسلامی، به مواردی برمی‌خوریم که مساجد نسبت به تحولات سیاسی و وضعیت اجتماعی، به انتقاد پرداخته‌اند، مردم را به نوعی واکنش شکل داده‌اند و آن را به حکومت منتقل کرده‌اند و نهایتاً با برگزاری تجمع‌های بزرگ یا تظاهرات مسالت‌آمیز و گاهی خشونت‌آمیز یا تهدید به برگزاری آن، به حکومت پهلوی فشار آورده‌اند. طبیعی است که این قبیل اقدامات مساجد در جهت بسیج توده‌ای مردم برای مقابله و مبارزه با رژیم پهلوی، نه تنها ساختارهای پوشالی رژیم طاغوت را سست نمود، بلکه در ۲۲ بهمن‌ماه سال ۱۳۵۷، زمینه‌های فروریزی کامل آن را نیز فراهم آورد.<ref>حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر تاریخ معاصر/برهان</ref> | ||
=پانویس= | =پانویس= | ||
[[رده: مفاهیم اسلامی]] | |||
[[رده: مکان‌های مقدس اسلامی]] | [[رده: مکان‌های مقدس اسلامی]] | ||