میرزا عبدالله افندی: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">

{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |

!نام

!عبدالله بن عیسی بن محمدصالح اصفهانی جیرانی

|-

|افندی • صاحب‌ریاض • میرزا • جیرانی • تبریزی • اصفهانی

|-

|زاده

|۱۰۶۶ق • [[اصفهان]]

|-

|درگذشت

|۱۱۳۰ق • اصفهان

|استادان

|[[محمدباقر مجلسی]] • محمدباقر سبزواری • [[آقا حسین خوانساری]] • [[آقا جمال خوانساری]] • فاضل هندی و ...

|-

|آثار

|ریاض العلماء و حیاض الفضلاء • تعلیقه بر امل الآمل حر عاملی • حاشیه علی مشارق الشموس فی شرح الدروس و ...

|فعالیت‌ها

|دستیار مجلسی در گردآوری [[بحارالانوار]] • شناسایی و تهیه منابع بحارالانوار

|-

|}

'''میرزا عبدالله اصفهانی افندی'''، یکی از چهره‌های علمی شاخص سه دهه پایانی دولت [[صفویه]] است. وی به جهت دانش پژوهی و سفرهای فراوان در جست‌جوی کتاب، ‌همراهی با [[علامه مجلسی]] در تدوین [[بحار الانوار]] و هم چنین تألیف کتاب با ارزش «[[ریاض العلماء]] و [[حیاض الفضلاء]]» شهرت یافته است.

مورخان در تاریخ ولادت میرزا عبدالله اصفهانی اختلاف نظر دارند. در مقدمه ترجمه جلد اول کتاب «ریاض العلماء و حیاض الفضلاء» تاریخ ولادت وی 1066 هـ. ق. نوشته شده است.

نویسنده «الکنی و الالقاب» هم بر همین نظر است. بعضی ولادت او را در سال 1067 هـ. ق. دانسته‌اند که به نظر صحیح باشد؛ چون به گفته افندی، پدرش در سال 1074 هـ. ق. درگذشت<ref>ریاض العلماء، ج 4، ص 307.</ref> و او در آن هنگام، هفت ساله بود.

افندی در ریاض العلماء، به معرفی پدر و برخی از خویشان نزدیک خود پرداخته است. پدر او، آقا میرزا عیسی بن محمد صالح بیک بن حاج شاه ولی بیک بن حاج پیر محمد بیک بن خضر شاه اصفهانی<ref> در اكثر تذكره‌ها، در آخر سلسله نسب افندی، قبل از اصفهانی بودنش به تبریزی الاصل بودن حضر شاه یا خضر بیك تأكید شده است.</ref> است که در محله شیخ یوسف بنا سکونت داشت. پدرش از شاگردان خلیفه سلطان، [[محمد تقی مجلسی]] و میرزا رفیعا نائینی بود.

وی در جای دیگر هم از این محله یاد کرده است<ref>مان، ج 2، ص 295. محله یاد شده در زاویه خیابان «شریف واقفی» فعلی و خیابان «نشاط» واقع در جنوب غربی «محله قلعه طبرك» قرار داشت. جزوه تحفه فیروزیه، رسول جعفریان، ص 19.</ref>. یکی دیگر از خویشان افندی، آقا میرزا عنایت الله بن آقا محمد بن محمد باقر اصفهانی است که دایی وی بود و او را با عناوین فاضل، عالم، بصیر، ناقد و از «اهل بیت الدوله و العزّ و الرفعه» یاد کرده است. وی با پدر افندی همدرس بود و در جوانی فوت کرد<ref>ریاض العلماء، ج 4، ص 301 و 302.</ref>.

در کتاب‌ها، میرزا عبدالله افندی را به عنوان‌های میرزا، افندی، جیرانی، صاحب ریاض، تبریزی و اصفهانی یاد کرده‌اند. عنوان میرزا بدان اعتبار بود که خاندانش اهل علم و وزارت و دیگر مقامات عالی بودند. می‌توان گفت: میرزا، مخفف «امیر زاده» است؛ عنوان صاحب ریاض به اعتبار کتاب ارزنده و معروف او «ریاض العلما» عنوان تبریزی بدان جهت است که اصل او از شهر [[تبریز]] بود؛ عنوان اصفهانی بدان اعتبار است که وی در آن جا متولد شده و زیسته است؛ عنوان جیرانی بنابر آنچه در زهر الریاض آمده، به جهت انتساب وی به جیران محله ـ یکی از محلّات قدیم تبریز ـ و یا به این سبب که جدش علاقه ویژه‌ای به شکار آهو<ref>«جیران» در زبان تركی به معنای آهو است.</ref> داشته است.

شیخ محمد علی حزین (متوفا: 1180 هـ. ق.) در تذکره خود، درباره علت شهرت وی به «افندی»، می‌نویسد: «آن گاه که میرزا عبدالله به بلاد [[روم]] افتاد، علمای آنجا به دانش او آگاه شدند و به قاعده خود، وی را افندی خطاب کردند و به این لقب معروف شده بود و با من الفت داشت<ref>تاریخ و سفرنامه حزین، ص 208 و 209.</ref>.»

میرزا عبدالله اصفهانی بخش مهمی از درس‌های نخستین حوزوی را از برادرش فرا گرفت. از ظاهر «ریاض العلماء» پیداست که وی درس‌های مقدماتی حوزه را در اصفهان از برادرش فرا گرفته است، لیکن در «زهر الریاض» آمده است: «آن گاه که میرزا جعفر در تبریز به سر می‌برده، برادرش میرزا عبدالله بدان جا کوچ کرد و مراتب مقدماتی را از او آموخته است و در خلال این مدت، به درس دیگر اساتیدی که در مراتب مختلفی مهارت داشته بودند، حضور پیدا می‌کرده و با جدّیت تمام به اخذ علوم معموله می‌پرداخته است تا در نتیجه شایستگی، بتواند به درس‌های عالیه دیگر اساتید بزرگ و سرشناس آن عصر، حاضر بشود<ref> زهر الریاض، آیت‌الله مرعشی، ص 11.</ref>.»

«از آن پس که مقدمات تحصیلی را فرا گرفتم، تصمیم گرفتم تا دروس بالاتر را بیاموزم. بدین منظور، حداکثر کتب اربعه حدیث (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) و قواعد [[علامه حلی]](ره) را از محضر استاد استفاده کرده و برخی از تهذیب [[شیخ طوسی]] و شرح اشارات و مقداری از الهیات شفا و امثال آن را از استاد فاضل رضی الله عنه و از علامه میرزا علی نواب فرزند سید جلیل خلیفه سلطان که شیخ اجازه‌اش هم بوده است و بخشی از حاشیه قدیم ملا جلال را که بر شرح تجرید نوشته و مقداری از شرح اشارات را از استاد محقق قدس الله روحه و بخشی از تهذیب و شرح مختصر الاصول و شرح اشارات و اصول کافی و دیگر کتاب‌های متداول را از استاد علامه فرا گرفته و آموختم<ref> مقدمه ترجمه ریاض العلما، ج 1، ص 7.</ref>.»

علامه آقا جمال الدین خوانساری (فرزند آقا حسین خوانساری، مؤلف تعلیقه مشهور بر شرح لمعه)، علامه ملا محمد بن تاج الدین حسن (مشهور به فاضل هندی، مؤلف کشف اللثام) و امیر خلیل الله تونی اصفهانی نیز از استادان او هستند.

در «روضات» آمده است: افندی از جمله {شاگردان و} فضلای حضرت مقدسه علامه مجلسی بوده است و از مجلسی و مدرس او دوری نمی‌کرده و خازن کتب او بوده است و خود مجلسی در عنوان نامه‌ای که افندی به او نوشته، از وی تعبیر به، «بعض الازکیاء من تلامذتنا» کرده است و از آقا حسین خوانساری(ره) تعبیر به «استاد محقق» و از ملا محمد باقر فاضل سبزواری تعبیر به «استاد فاضل» و از ملا میرزای شیروانی تعبیر به «استاد علامه» کرده است. از این که از ملا میرزا، تعبیر به استاد علامه کرده، استفاده می‌شود که پایه علمی معظم له از دیگر اساتیدش برتر و بالاتر بوده است<ref>همان، ص 8.</ref>.

# [[ملا محمد صالح مازندرانی]]: مؤلف «شرح اصول کافی» که در نه مجلد به چاپ رسیده است.

# علامه ملا کمال الدین فسائی: مؤلف «شرح شافیه صرف» (داماد مجلسی اول).

# علامه ملا شمس الدین، مشهور به ملا شمسا کشمیری اصفهانی، (شاگرد [[شیخ بهایی]]).

# سید نور الدین جزائری<ref>همان، ص 9.</ref>.

# رساله وجوب نماز جمعه: افندی این رساله را در آغاز بلوغش، به عنوان ردّ بر رساله ملا خلیل قزوینی تألیف کرد. این رساله در اولین سفر وی به حج همراه دیگر آثارش مفقود شد.

# حواشی بر من لایحضره الفقیه که برخی از این حواشی به طور مجزا جمع‌آوری شده و بعضی از آنها بر حواشی کتاب باقی مانده است.

# تفسیر فارسی سوره واقعه که در ضمن تفسیر این سوره به بخشی از اخبار وارده و مربوط به آن سوره اشاره کرده است.

لاهیجی تاریخ آشوب اصفهان را سال 1134 هـ. ق. می‌نویسد<ref>تاریخ و سفرنامة حزین، ص 208 و 209.</ref>.

صاحب روضات در این باره می‌نویسد:

[[علامه روضاتی]] نوشته است: «پایان زندگی و تاریخ درگذشت این عالم بزرگوار کثیر الانوار ـ که در حدود یک هزار و یک صد و سی بود ـ بسان بسیاری از دانشوران آن زمان به درستی دانسته نیست و هم چون خاکجای او در اصفهان پنهان مانده است. هم چنان که از دو فرزند پسر او میرزا احمد و میرزا زین العابدین که پدر، کتاب‌های ملکی خود را به آن دو بخشید ـ و لابد گرفتار جور افغان و فتنة دوران شده‌اند ـ هیچ آگاهی در دست نیست.» به ظن قوی درگذشت میرزا عبدالله افندی در سال 1129 هجری بوده است.»

[[آیت‌الله مرعشی]] نیز نوشته است: «بر اساس آنچه در تعالیق الاجازة الکبیره جزائری و تذکرة القبور مصلح الدین مهدوی آمده، افندی در حوالی سال 1130 در گذشته، امّا محل دفن وی مشخص نیست. شخص موثقی به من می‌گفت که به احتمال، قبر او در حوالی قبر [[فاضل هندی]] ـ در تخت فولاد اصفهان ـ است<ref>جزوه تحفه فیروزیه، ص 8.</ref>.

بنا به نظر [[دهخدا]]، وی حدود 1130 هـ. ق. در تبریز درگذشت<ref>لغت نامه دهخدا، حرف ع، ص 75.</ref>.

== منبع ==

[https://www.pasokh.org/fa/Article/View/9585/%D9%85%D9%8A%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%A7%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%8A برگرفته از سایت میرزا عبدالله اصفهانی افندی - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://www.pasokh.org]  

[[رده:محدثین شیعه]]

[[رده:علمای شیعه]]

[[رده:شاگردان علامه مجلسی]]