۴٬۹۳۳
ویرایش
نگاهی به جنبش نرم افزاری قرآن کریم در رشته تاریخ و پی آمدهای آن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
نگاهی به جنبش نرم افزاری قرآن کریم در رشته تاریخ و پی آمدهای آن (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۵ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۴:۳۴
، ۵ دسامبر ۲۰۲۲تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - ']]↵<references />' به ']]') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
آن چه در این مقاله به اختصار مطرح می‌شود، نگاه قرآن کریم به علم و به مقوله تاریخ و به خود قرآن کریم است که ریشه‌ها‌ی این تحوّل نرم‌افزاری را نشان خواهد داد و در یک اصطلاح نامه و هفت فصل ارایه می‌گردد:<br> | آن چه در این مقاله به اختصار مطرح می‌شود، نگاه قرآن کریم به علم و به مقوله تاریخ و به خود قرآن کریم است که ریشه‌ها‌ی این تحوّل نرم‌افزاری را نشان خواهد داد و در یک اصطلاح نامه و هفت فصل ارایه می‌گردد:<br> | ||
=اصطلاح‌نامه (واژه نامه)= | =اصطلاح‌نامه (واژه نامه)= | ||
==1 ـ جنبش نرم‌افزاری== | ==1 ـ جنبش نرم‌افزاری == | ||
تحوّل علمی و تولید علم و دانش را جنبش نرم‌افزاری نام نهاده، و این تحوّل، شامل تحوّل در روش دست‌یابی به حقایق علمی نیز می‌گردد. و هنگامی که تکامل علمی از لحاظ کمّی و کیفی چشم گیر باشد و یک مقطع جدیدی از تحوّل و تکامل علمی به شمار رود به صورت یک جنبش نمودار می‌گردد. بنابراین، جنبش نرم‌افزاری عبارت است از یک تحوّل عظیم در یک یا چند رشته علمی.<br> | تحوّل علمی و تولید علم و دانش را جنبش نرم‌افزاری نام نهاده، و این تحوّل، شامل تحوّل در روش دست‌یابی به حقایق علمی نیز می‌گردد. و هنگامی که تکامل علمی از لحاظ کمّی و کیفی چشم گیر باشد و یک مقطع جدیدی از تحوّل و تکامل علمی به شمار رود به صورت یک جنبش نمودار می‌گردد. بنابراین، جنبش نرم‌افزاری عبارت است از یک تحوّل عظیم در یک یا چند رشته علمی.<br> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
=فصل 1: علمِ هدایت‌گر= | =فصل 1: علمِ هدایت‌گر= | ||
==هدایت مداری به جای علم پرستی== | == هدایت مداری به جای علم پرستی == | ||
قرآن کریم به علم و دانش توجهی ویژه دارد. این توجه ویژه عامل اصلی در ایجاد و شکوفایی تمدن اسلامی بوده است.<br> | قرآن کریم به علم و دانش توجهی ویژه دارد. این توجه ویژه عامل اصلی در ایجاد و شکوفایی تمدن اسلامی بوده است.<br> | ||
روشن است که تمدن اسلامی تمدنی مبتنی برعلم و فرهنگ و دانش و ادب بوده، ولی این به آن معنا نیست که قرآن کریم علم‌گرایی و علم‌زدگی را ترویج نموده و فرهنگ علمی خود را بر این اساس ساخته و پرداخته است.<br> | روشن است که تمدن اسلامی تمدنی مبتنی برعلم و فرهنگ و دانش و ادب بوده، ولی این به آن معنا نیست که قرآن کریم علم‌گرایی و علم‌زدگی را ترویج نموده و فرهنگ علمی خود را بر این اساس ساخته و پرداخته است.<br> | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
در خواست هدایت به صراط مستقیم در آیه (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ) (حمد/6) یعنی درخواست راه یابی به کوتاه‌ترین راه و بهترین مسیر برای رسیدن به هدف والای آفرینش انسان که خواسته نهفته و آشکار هر انسان است که از اعماق وجود خود، خواهانِ آن می‌باشد.<br> | در خواست هدایت به صراط مستقیم در آیه (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ) (حمد/6) یعنی درخواست راه یابی به کوتاه‌ترین راه و بهترین مسیر برای رسیدن به هدف والای آفرینش انسان که خواسته نهفته و آشکار هر انسان است که از اعماق وجود خود، خواهانِ آن می‌باشد.<br> | ||
بنابراین فراگیری علم و دانش در چنین بستری معنایی ویژه و مفهومی تربیتی خواهد داشت و به همین دلیل جایگاه رفیع علم و معرفت در قرآن کریم جایگاهی منحصر به فرد و ممتاز خواهد بود و همین جایگاه ممتاز علم در قرآن کریم، ریشه انقلاب فرهنگی اسلام و منشأ یک جنبش نرم‌افزاری توسط قرآن کریم بوده است، زیرا قرآن در تاریک‌ترین محیط اجتماعی و در پایین‌ترین سطح علمی در شبه جزیره عربستان فرودآمد که این خود یک معجزه به شمار می‌رود، به ویژه وقتی دریابیم که تمدن عظیم اسلامی را تمدنی ممتاز و رفیع و قابل توجه و قابل ستایش نسبت به سایر تمدن‌ها قرارداده است.<br> | بنابراین فراگیری علم و دانش در چنین بستری معنایی ویژه و مفهومی تربیتی خواهد داشت و به همین دلیل جایگاه رفیع علم و معرفت در قرآن کریم جایگاهی منحصر به فرد و ممتاز خواهد بود و همین جایگاه ممتاز علم در قرآن کریم، ریشه انقلاب فرهنگی اسلام و منشأ یک جنبش نرم‌افزاری توسط قرآن کریم بوده است، زیرا قرآن در تاریک‌ترین محیط اجتماعی و در پایین‌ترین سطح علمی در شبه جزیره عربستان فرودآمد که این خود یک معجزه به شمار می‌رود، به ویژه وقتی دریابیم که تمدن عظیم اسلامی را تمدنی ممتاز و رفیع و قابل توجه و قابل ستایش نسبت به سایر تمدن‌ها قرارداده است.<br> | ||
==فلسفه علم در قرآن کریم== | == فلسفه علم در قرآن کریم == | ||
قرآن کریم به زمینه‌ها‌ی گوناگون معرفتی توجه نموده و علم را به عنوان یکی از عوامل برتری انسان بر ملائک معرفی نموده است؛ همان‌طور که در سوره بقره آمده است: (وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْمَآءَ کلَّهَا) <ref>بقره / 31: «تمام نام‌ها را به آدم آموخت».</ref><br> | قرآن کریم به زمینه‌ها‌ی گوناگون معرفتی توجه نموده و علم را به عنوان یکی از عوامل برتری انسان بر ملائک معرفی نموده است؛ همان‌طور که در سوره بقره آمده است: (وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْمَآءَ کلَّهَا) <ref>بقره / 31: «تمام نام‌ها را به آدم آموخت».</ref><br> | ||
سرفصل‌ها‌یی از قرآن کریم که در زمینه علم و دانش الهی و بشری قابل مطالعه و بررسی و استنباط است و باید مد نظر اندیشمندان قرارگیرد و دیدگاه قرآن کریم درباره علم را از آن به دست آورد<ref>اين مجموعه از سرفصل‌ها، مى‌تواند نظريه علم در قرآن کريم را نشان دهد.</ref> از قرار ذیل می‌باشد:<br> | سرفصل‌ها‌یی از قرآن کریم که در زمینه علم و دانش الهی و بشری قابل مطالعه و بررسی و استنباط است و باید مد نظر اندیشمندان قرارگیرد و دیدگاه قرآن کریم درباره علم را از آن به دست آورد<ref>اين مجموعه از سرفصل‌ها، مى‌تواند نظريه علم در قرآن کريم را نشان دهد.</ref> از قرار ذیل می‌باشد:<br> | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
ج: با وجود تمام تلاش‌ها‌ی موذیانه دشمنان و مخالفان اسلام، قرآن کریم از هرگونه دست کاری و تحریف مصون مانده است و برای همیشه اطلاعات و رهنمودهای دست اول، متقن و بی شائبه دارد؛ | ج: با وجود تمام تلاش‌ها‌ی موذیانه دشمنان و مخالفان اسلام، قرآن کریم از هرگونه دست کاری و تحریف مصون مانده است و برای همیشه اطلاعات و رهنمودهای دست اول، متقن و بی شائبه دارد؛ | ||
د: حقانیت قرآن، با توجه به ویژگی‌ها‌ی بالا، درجه انطباق اطلاعات قرآنی را با واقعیت‌ها به بالاترین درجه ممکن می‌رساند؛<br> | د: حقانیت قرآن، با توجه به ویژگی‌ها‌ی بالا، درجه انطباق اطلاعات قرآنی را با واقعیت‌ها به بالاترین درجه ممکن می‌رساند؛<br> | ||
هـ : قرآن با ژرف‌نگری نسبت به انسان و جهان و هدف قرار دادن تربیت، انسان را در این جهان هدف دار دانسته و علم و دانش قرآنی را هدف‌مند نموده، و این هدف‌داری و هدف‌مندی با جامعیت نگرش‌ها‌ی قرآنی همراه می‌باشد.<br> | هـ: قرآن با ژرف‌نگری نسبت به انسان و جهان و هدف قرار دادن تربیت، انسان را در این جهان هدف دار دانسته و علم و دانش قرآنی را هدف‌مند نموده، و این هدف‌داری و هدف‌مندی با جامعیت نگرش‌ها‌ی قرآنی همراه می‌باشد.<br> | ||
با توجه به این ویژگی‌ها، قرآن کریم در افقی بالاتر و در سطحی برتر از هر کتاب و منبع علمی دیگر ـ برای پژوهش‌گران معتقد به این ویژگی‌ها ـ قرار خواهد گرفت و کلیه اندیشمندان و صاحب‌نظران را به خود جلب خواهد نمود، همان‌طور که در طول تاریخ بشریت ـ از عصر نزول قرآن تاکنون ـ شاهد فتوحات علمی مستند به قرآن کریم بوده و می‌باشیم.<br> | با توجه به این ویژگی‌ها، قرآن کریم در افقی بالاتر و در سطحی برتر از هر کتاب و منبع علمی دیگر ـ برای پژوهش‌گران معتقد به این ویژگی‌ها ـ قرار خواهد گرفت و کلیه اندیشمندان و صاحب‌نظران را به خود جلب خواهد نمود، همان‌طور که در طول تاریخ بشریت ـ از عصر نزول قرآن تاکنون ـ شاهد فتوحات علمی مستند به قرآن کریم بوده و می‌باشیم.<br> | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۲۹: | ||
ادیان الهی این مشترکات و آگاهیهای ضروری را مورد توجه قرار داده و منبعی بسیار خوب برای دست‌یابی به آن آگاهیهای ضروری و مشترک بوده، و این آگاهیهای اساسی در تمام مراحل زندگی بشر همراه او و در اختیار او باید باشند.<br> | ادیان الهی این مشترکات و آگاهیهای ضروری را مورد توجه قرار داده و منبعی بسیار خوب برای دست‌یابی به آن آگاهیهای ضروری و مشترک بوده، و این آگاهیهای اساسی در تمام مراحل زندگی بشر همراه او و در اختیار او باید باشند.<br> | ||
==علوم تجربی و علوم انسانی== | == علوم تجربی و علوم انسانی == | ||
آگاهی، ایمان و تقوا سه موتور محرک انسان به سوی آزادی و کمال لایق او می‌باشند که حرکت تکاملی او را بیمه نموده و او را به مقصد اصلی می‌رسانند.<br> | آگاهی، ایمان و تقوا سه موتور محرک انسان به سوی آزادی و کمال لایق او می‌باشند که حرکت تکاملی او را بیمه نموده و او را به مقصد اصلی می‌رسانند.<br> | ||
آگاهی انسان از خود و طبیعت و هستی نیز به آگاهیهای نظری و تجربی تقسیم می‌شود، و بخشی از علوم نظری، زیربنایی برای علوم طبیعی و تجربی قرار می‌گیرند.<br> | آگاهی انسان از خود و طبیعت و هستی نیز به آگاهیهای نظری و تجربی تقسیم می‌شود، و بخشی از علوم نظری، زیربنایی برای علوم طبیعی و تجربی قرار می‌گیرند.<br> | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۴۵: | ||
ولی تمام مسایل علوم تاریخ نمی‌تواند در حوزه علوم تجربی مورد مطالعه قرار گیرد یا به حساب علوم تجربی گذاشته شود. و در صورت استفاده علوم تاریخی از عقل و وحی در کنار تجربیات بشری که منبع و سرچشمه اطلاعات تاریخی به شمارمی‌روند، می‌توان گفت: علوم تاریخ در مجموعه علوم انسانی بر بسیاری از علوم نظری انسانی تقدّم داشته، و از این نظر یک سر و گردن بالاتر بوده، زیرا همراه با تجربیاتی گران‌بها بوده و به همین خاطر تأثیر بسیار زیادی بر مخاطبین خود داشته است.<br> | ولی تمام مسایل علوم تاریخ نمی‌تواند در حوزه علوم تجربی مورد مطالعه قرار گیرد یا به حساب علوم تجربی گذاشته شود. و در صورت استفاده علوم تاریخی از عقل و وحی در کنار تجربیات بشری که منبع و سرچشمه اطلاعات تاریخی به شمارمی‌روند، می‌توان گفت: علوم تاریخ در مجموعه علوم انسانی بر بسیاری از علوم نظری انسانی تقدّم داشته، و از این نظر یک سر و گردن بالاتر بوده، زیرا همراه با تجربیاتی گران‌بها بوده و به همین خاطر تأثیر بسیار زیادی بر مخاطبین خود داشته است.<br> | ||
کسانی که با علوم تاریخی سروکار داشته و دارند، علاوه بر گذشته‌نگری، از آینده‌نگری بسیار خوبی برخوردار می‌باشند و بیش از فلاسفه و متکلمان و فقیهان می‌توانند به درون عقول و نفوس مردم نفوذ کنند. | کسانی که با علوم تاریخی سروکار داشته و دارند، علاوه بر گذشته‌نگری، از آینده‌نگری بسیار خوبی برخوردار می‌باشند و بیش از فلاسفه و متکلمان و فقیهان می‌توانند به درون عقول و نفوس مردم نفوذ کنند. | ||
==جایگاه علوم تاریخ در قرآن کریم== | == جایگاه علوم تاریخ در قرآن کریم == | ||
چنان‌چه تاریخ را موضوع مشترک «علم تاریخ نقلی» و «علم تاریخ تحلیلی» و «علم فلسفه تاریخ» دانسته و به سراغ مطالب این سه علم در قرآن برویم به روشنی مشاهده خواهیم کرد که بیش از یک سوم قرآن به علوم تاریخ مرتبط می‌باشد و در واقع می‌توان گفت تمام آیات قرآن منبعی تاریخی برای عصر نزول قرآن به شمار می‌رود.<br> | چنان‌چه تاریخ را موضوع مشترک «علم تاریخ نقلی» و «علم تاریخ تحلیلی» و «علم فلسفه تاریخ» دانسته و به سراغ مطالب این سه علم در قرآن برویم به روشنی مشاهده خواهیم کرد که بیش از یک سوم قرآن به علوم تاریخ مرتبط می‌باشد و در واقع می‌توان گفت تمام آیات قرآن منبعی تاریخی برای عصر نزول قرآن به شمار می‌رود.<br> | ||
ضمن اینکه آیات فراوانی نیز درباره ضرورت توجه به تاریخ و بهره‌برداری بهینه از آن در قرآن کریم آمده است.<br> | ضمن اینکه آیات فراوانی نیز درباره ضرورت توجه به تاریخ و بهره‌برداری بهینه از آن در قرآن کریم آمده است.<br> | ||
| خط ۱۵۹: | خط ۱۵۹: | ||
این توطئه حساب شده بسیار جدی است و اهداف استعماری بلندی را تأمین می‌کند.<br> | این توطئه حساب شده بسیار جدی است و اهداف استعماری بلندی را تأمین می‌کند.<br> | ||
=فصل 7: راه‌کارهای بررسی روش تعامل قرآن و تاریخ= | =فصل 7: راه‌کارهای بررسی روش تعامل قرآن و تاریخ= | ||
==ضرورت بررسی راه‌کارها و روش تعامل قرآن کریم با تاریخ== | == ضرورت بررسی راه‌کارها و روش تعامل قرآن کریم با تاریخ == | ||
قرآن کریم برای تاریخ‌شناسی اهمیتی فراوان قایل شده است و انسان‌ها را به بهره‌برداری بهینه و بایسته از تاریخ در زمینه تربیت و ایجاد تحوّل در جوامع بشری فراخوانده است، و این مطلب ما را وامی دارد تا برای قرآن کریم روشی ویژه در تعامل با تاریخ قایل باشیم، زیرا امکان ندارد که قرآن کریم با این میزان اهمیت که برای تاریخ قایل است، روش صحیح برای تعامل و بهره‌برداری از آن نداشته باشد.<br> | قرآن کریم برای تاریخ‌شناسی اهمیتی فراوان قایل شده است و انسان‌ها را به بهره‌برداری بهینه و بایسته از تاریخ در زمینه تربیت و ایجاد تحوّل در جوامع بشری فراخوانده است، و این مطلب ما را وامی دارد تا برای قرآن کریم روشی ویژه در تعامل با تاریخ قایل باشیم، زیرا امکان ندارد که قرآن کریم با این میزان اهمیت که برای تاریخ قایل است، روش صحیح برای تعامل و بهره‌برداری از آن نداشته باشد.<br> | ||
خطوط کلی این روش را می‌توان از طریق شیوه‌ها‌ی مطرح نمودن تاریخ و بسترهای گوناگونی که تاریخ در آن بسترها مطرح شده است، دریافت.<br> | خطوط کلی این روش را می‌توان از طریق شیوه‌ها‌ی مطرح نمودن تاریخ و بسترهای گوناگونی که تاریخ در آن بسترها مطرح شده است، دریافت.<br> | ||
| خط ۱۶۵: | خط ۱۶۵: | ||
کسی که رسالت تاریخ را در ایجاد تحوّل به روشنی مشاهده می‌کند نمی‌تواند نسبت به بررسی روش و منهج تعامل با تاریخ بی تفاوت باشد، بلکه برخود لازم می‌داند یکی از اولویت‌ها‌ی علمی خود را پرداختن به تاریخ ومنهج تعامل با آن قرار دهد.<br> | کسی که رسالت تاریخ را در ایجاد تحوّل به روشنی مشاهده می‌کند نمی‌تواند نسبت به بررسی روش و منهج تعامل با تاریخ بی تفاوت باشد، بلکه برخود لازم می‌داند یکی از اولویت‌ها‌ی علمی خود را پرداختن به تاریخ ومنهج تعامل با آن قرار دهد.<br> | ||
==تلاش‌ها‌ی محققان درجهت کشف روش تعامل قرآن با تاریخ== | == تلاش‌ها‌ی محققان درجهت کشف روش تعامل قرآن با تاریخ == | ||
گرچه بسیاری معتقدند ابن خلدون اولین کسی است که به فلسفه تاریخ توجه نموده و به تاریخ رنگی علمی و فلسفی داده است، اما با مراجعه به آیات قرآن و روایات وارده پیرامون آنها ـ که از یامبراسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امامان معصوم(علیهم‌السلام) به ما رسیده است ـ و تلاش‌ها‌ی فراوان اصحاب و پیروان ائمه اطهار که زمینه تدوین و بهره‌برداری از تاریخ اسلام را فراهم نموده، در می‌یابیم که امامان ما رسالت تاریخ را به خوبی دریافته و یک خط‌مشی علمی و یک جریان اساسی در جامعه مسلمان به وجود آورده‌اند، تا در برابر جریان تحریف تاریخ ـ توسط خلفا یا سردمداران منع تدوین سنت ـ ایستادگی نماید. بر خلاف اهل‌سنت که عمدتاً خود را از ریشه‌ها‌ی تاریخی خود بریده می‌بینند، شیعیان و پیروان اهل‌بیت عصمت با وجود سختی‌ها و فشارهای بسیار، خود را در طول قرن‌ها از این آسیب حفظ نموده و توانسته‌اند منشأ تحوّلاتی گسترده در جهان باشند. | گرچه بسیاری معتقدند ابن خلدون اولین کسی است که به فلسفه تاریخ توجه نموده و به تاریخ رنگی علمی و فلسفی داده است، اما با مراجعه به آیات قرآن و روایات وارده پیرامون آنها ـ که از یامبراسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امامان معصوم(علیهم‌السلام) به ما رسیده است ـ و تلاش‌ها‌ی فراوان اصحاب و پیروان ائمه اطهار که زمینه تدوین و بهره‌برداری از تاریخ اسلام را فراهم نموده، در می‌یابیم که امامان ما رسالت تاریخ را به خوبی دریافته و یک خط‌مشی علمی و یک جریان اساسی در جامعه مسلمان به وجود آورده‌اند، تا در برابر جریان تحریف تاریخ ـ توسط خلفا یا سردمداران منع تدوین سنت ـ ایستادگی نماید. بر خلاف اهل‌سنت که عمدتاً خود را از ریشه‌ها‌ی تاریخی خود بریده می‌بینند، شیعیان و پیروان اهل‌بیت عصمت با وجود سختی‌ها و فشارهای بسیار، خود را در طول قرن‌ها از این آسیب حفظ نموده و توانسته‌اند منشأ تحوّلاتی گسترده در جهان باشند. | ||
اخیراً عده‌ای از دانشمندان غیر شیعه به این واقعیت پی برده و خواستار حرکتی جدی در زمینه بازنویسی تاریخ به روایت و بینش دیگر شده‌اند، اما دیگر دیر شده است، زیرا کتاب‌ها‌ی تاریخ تدوین شده است و نمی‌توان آنها را از درون کتابخانه‌ها و وجدان دانشمندان و محققان بیرون آورد، و هرچه نوشته می‌شود ریشه آن باید به همان منابع برگردد، و گرنه حرکتی سطحی و گذرا خواهد بود.<br> | اخیراً عده‌ای از دانشمندان غیر شیعه به این واقعیت پی برده و خواستار حرکتی جدی در زمینه بازنویسی تاریخ به روایت و بینش دیگر شده‌اند، اما دیگر دیر شده است، زیرا کتاب‌ها‌ی تاریخ تدوین شده است و نمی‌توان آنها را از درون کتابخانه‌ها و وجدان دانشمندان و محققان بیرون آورد، و هرچه نوشته می‌شود ریشه آن باید به همان منابع برگردد، و گرنه حرکتی سطحی و گذرا خواهد بود.<br> | ||
| خط ۱۷۶: | خط ۱۷۶: | ||
مطالب مندرج در این مدخل بارگذاری شده از فصلنامه اندیشه تقریب، سال دوم، شماره هفتم، تابستان 1385 می‌باشد.<br> | مطالب مندرج در این مدخل بارگذاری شده از فصلنامه اندیشه تقریب، سال دوم، شماره هفتم، تابستان 1385 می‌باشد.<br> | ||
[[رده: فصلنامه اندیشه تقریب]] | [[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]] | ||
[[رده: مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
[[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | [[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | ||