واصلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

بهانه اعتزال واصل از حلقه درسی حسن بصری مناقشه در باره احکام مربوط به مرتکبین گناهان کبیره بود. حسن بصرى و پیروانش معتقد بودند مسلمانى که مرتکب گناه کبیره شود، اگر به خدا و کتاب هاى آسمانى ایمان داشته باشد، فاسق است و فسق وى نام ایمان و اسلام را از او نفى نمى‏ کند. اما واصل می گفت مسلمانی که مرتکب فسق شود، نه [[مومن]] است و نه [[کافر]].  

[[توحید]] از بنیادی ترین اصول اعتقادی اهل اعتزال به شمار می رود تا آن جا که واصل و پیروانش خود را [[موحده]] نامیدند. واصل بن عطا، منکر قدیم بودن برخی از صفات ایجابی خداوند نظیر علم، قدرت و اراده بود، زیرا می گفت که اگر معتقد به قدیم بودن صفات باشیم، باید به  جدایی صفات از ذات نیز ملتزم باشیم. این التزام موجب می شود که تعدد اله را قبول کنیم که البته این لازمه باطل است، در نتیجه  قدیم بودن صفات خداوند هم باطل و نفی می‌شود.<ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۶.</ref>

اما واصل بن عطا به عنوان بنیانگذار مکتب کلامی معتزله، نظریه دیگری را مطرح کرد. معتقد بود که ایمان مجموعه‌ای از ویژگی‌ها است و آن اعتقاد قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل در ارکان و جوارح است. از طرف دیگر می گفت که بین اعتقاد از یک سو و ایمان و عمل از سوی دیگر تلازم وجود دارد. از این رو نمی‌توان به صرف این که کسی گناه کبیره انجام داده است، اما در قلبش ایمان دارد و اقرار هم می‌کند، چنین شخص کافر یا مومن باشد بلکه از نگاه واصل این شخص فاسق است. <ref>طوسی خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل، بیروت، نشر دارد الاضواء، سال 1985 میلادی، ص۴۰۳</ref> <ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، ص۸۶_ ۸۷.</ref>

واصل بن عطا مطابق با مشی خاص معتزلی اش، معتقد بود که خداوند حکیم و عادل است و هیچ ظلم و فعلی که متصف به شر باشد از او صادر نمی‌شود. می گفت که محال است خداوند بندگانش را به انجام فعلی وادار کند و آن گاه خود خلافش را اراده کند. واصل بن عطا معتقد بود که انسان فاعل خیر و شر است. مومن و کافر می شود. اطاعت و معصیت از او سر می زند. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۱.</ref> او می گفت خداوند هیچ بنده ای را مجبور نمی کند که مرتکب شر یا ظلمی شود. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۷.</ref>

بلکه می گفت که خداوند فعل اصلح را برای بنده اش تدبیر می کند. او معتقد بود که انسان دارای اختیار و اراده آزاد است.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، مصر، تحقیق عبدالکریم عثمان، سال 1972 میلادی، ص۱۳۴</ref>