اربعین

از ویکی‌وحدت
اربعین
اربعین

روز بیستم از ماه صفر المظفر[۱]. اربعین چهلمین روز پس از به شهادت رساندن امام حسین را گویند که که کاروان اسرای اهل‌بیت از شام به مدینه بازگشتند و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی پیامبر اسلام از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر حسین بن علی بشتابد. او نخستین کسی است که قبر حسین را زیارت کرد. در این روز زیارت حسین بن علی مستحب است و این زیارت همانا خواندن زیارت اربعین است.

معنای اربعین

اربعین (به عربی: الأربعین‎) در لغت به معنی چهلم است و در اصطلاح اسلامی به بیستم ماه صفر المظفر ۶۱ هجری قمری، چهل روز بعد از کشته‌شدن حسین بن علی امام سوم شیعیان فرزند علی بن ابی‌طالب امام اول شیعیان و فاطمه دختر رسول الله در واقعه کربلا اطلاق می‌گردد.

نام‌گذاری

روز بیستم صفر یعنی اربعین چهل روز پس از کشته شدن حسین بن علی که حرم حسین بن علی یعنی کاروان اسرا از شام به مدینه بازگشتند و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی پیامبر اسلام از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین بشتابد و او نخستین کسی است که قبر امام حسین را زیارت کرد. در این روز زیارت حسین بن علی مستحب است و این زیارت همانا خواندن زیارت اربعین است. چهلمین روز پس از کشته شدن حسین بن علی که نزد امامیه دارای ارزشی آیینی است و بر اساس اعتقادات کهن سر بریده شده حسین بن علی در چنین روزی به بدن وی در کربلا ملحق شده است. فاصله چهل روز از هنگام وفات مومن از اعتقدادت و باور‌های مسلمانان به شمار می‌آید.

کامل بودن عدد چهل

عدد چهل دارای پیشینه اندیشه‌ای نزد مسلمانان داشته است. مسلمانان معتقدند از زمان تصلیب عیسی بن مریم تا صعود آن 40 روز فاصله بوده است. فاطمه دختر پیامبر اسلام بر وفات پدرش 40 روز عزاداری می‌کند. در روایتی از جعفر صادق آسمان و زمین و خورشید 40 روز به سختی و تیرگی برای کشته شدن حسین بن علی خون گریه می‌کنند[۲].

روز اربعین

اربعین، مطابق نظر شیخ مفید در مسارالشیعه و شاگردش شیخ طوسی در مصباح المتهجد، زمان بازگشت اهل حرم از شام (دمشق) به مدینه است. همچنین بنا بر نقل ایشان، جابر بن عبدالله انصاری صحابی برجسته محمد به عنوان نخستین زائر حسین بن علی، یا لااقل از نخستین زائران او، در این روز وارد کربلا شده و زیارت اربعین را بجا آورده‌ است. ابراهیم آیتی نیز می‌نویسد: «جابر بن عبدالله انصاری … بیستم ماه صفر المظفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید». برخی گزارش‌های تاریخی مبنی بر حضور بازماندگان اهل‌بیت حسین در کربلا در روز اربعین از عوامل توجه خاص ایشان به اربعین است.
در برخی منابع تاریخی مانند کتاب نزهه الزاهد اسیران شام یعنی بازماندگان کشته‌شدگان کربلا در چهلمین روز کشته شدن حسین بن علی به کربلا رسیدند[۳]. اگرچه نه‌تنها این مطلب در متون تاریخی پیش‌تر از قرن هفتم هجری نیامده است، با تصریح متقدمینی مانند شیخ مفید که بازگشت اسرا را به مدینه دانسته‌اند نیز در تضاد است. بر این اساس «از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین می‌خوانده‌اند». زیارت اربعین تنها دربارهٔ حسین بن علی وارد شده و هیچ پیشینه‌ای را نمی‌توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصدیق کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها برای حسین بن علی دانسته شده‌است[۴]. در تقویم رسمی ایران این روز تعطیل می‌باشد.

زیارت اربعین

روایات و گزارش‌های متعددی در موضوع اربعین حسین بن علی آمده‌ است. از آن جمله اینکه امام حسن عسکری امام یازدهم شیعیان در روایتی پنج علامت را برای مومن ذکر کرده است که یکی از آنها زیارت اربعین می‌باشد. در روایتی دیگر از جابر بن عبدالله انصاری آمده که در فرات غسل کرده و با پیراهنی پاکیزه و بوی خوش پابرهنه روانه می‌شود وقتی نزد سر حسین ایستاد سه مرتبه الله اکبر می‌گوید و بیهوش می‌افتاد و بعد آن زیارتی را می‌خواند که شبیه زیارت حسین بن علی در نیمه شعبان است و مجلسی آن را در بحار الانوار ذکر کرده است. همچنین در روایتی دیگر در تهذیب الاحکام صفوان از امام صادق امام ششم شیعیان نقل می‌کند که وی گفته: هنگامی که قسمت قابل توجهی از روز برآمد این زیارت را بخوان و این همان زیارت معروف اربعین می‌باشد[۵].

اربعین در ایران

در همه شهرهای شیعه نشین ایران در این روز به عزاداری می‌پردازند. برپایی مجالس روضه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی از جمله مراسم خاص این روز است و پس از پایان یافتن مراسم عزاداران را اطعام می‌کنند. در شهرهای مذهبی ایران مانند قم و مشهد، در منزل و حسینیۀ علما و مراجع تقلید نیز مراسم روضه‌خوانی برپا می‌شود. افزون‌بر مراسم عزاداری، اغلب مردم ایران در ماه‌های محرم و صفر مقید به رعایت آدابی هستند؛ از جمله اینکه از زمان‌های قدیم در این دو ماه مردم رخت عزا بر تن می‌کنند و هیچ‌گونه مجالس شادی و سرور برگزار نمی‌کنند. ماسه می‌نویسد: مردم از روز عاشورا تا اربعین سر خود را نمی‌تراشند و در این روز به احسان و صدقه می‌پردازند[۶]

روضه و اشعار

در گذشته در روز اربعین برخی نقاط ایران تعزیه برگزار می‌کردند روضه‌خوان‌ها متن روضه را براساس کتاب روضة الشهدای ملاحسین کاشفی (د 910ق / 1504م) می‌خوانند؛ در سینه‌زنی و زنجیرزنی هم اشعاری که صاحبان ذوق و شیفتگان به اهل‌بیت سروده‌اند، خوانده می‌شود، مانند ترکیب‌بند محتشم کاشانی، یا ابیاتی که شاعران آن برای مردم شناخته‌شده نیستند، مانند این ابیات: «اربعین شهدای کربلا‌ست / زین الم کون و مکان اندر عزاست / / شد شهید راه دین سلطان حسین / زادۀ زهرا امام راستین». یا این شعر: «ای پدر جان دخترت از شام ویران آمده، قلب سوزان آمده / زین سفر بابا سکینه با اسیران آمده، خیز مهمان آمده».

بزرگ‌ترین گردهمایی سالانه

در سال‌های اخیر، جمعیت حاضر در مراسم سوگواری اربعین در عراق از بزرگ‌ترین اجتماعات مسالمت‌آمیز جهان بوده‌ است. به گفته رئیس شورای استان کربلا، تعداد زائران اربعین حسینی در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵ میلادی، ۱۴۳۷ قمری) به ۲۷ میلیون نفر رسیده‌ است. این تعداد زائر در طول ۱۰ روز وارد کربلا شده و پس از زیارت خارج شده‌اند. در دسامبر ۲۰۱۴ (۱۴۳۶ هـ. ق) حدود ۲۰ میلیون جمعیت در عراق مجتمع شدند. میلیون‌ها نفر در روزهای منتهی به اربعین، مسیر نجف_کربلا را در حدود سه روز، پیاده طی می‌کنند و در موکب‌ها پذیرایی و اسکان داده می‌شوند. اغلب زائران غیر عراقی، مسیرِ نجف به کربلا به طول ۸۰ کیلومتر را پیاده، در مدت سه روز در یک راهپیمایی مسالمت‌آمیز طی می‌کنند. دولت ایران در تلاش است تا مراسم اربعین حسینی را به‌طور مشترک با کشور عراق، به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار معنوی یونسکو ثبت کند.

پانویس

  1. ر. ک: مقاله ماه صفر المظفر.
  2. دانشنامه ایران به همت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جلد: 1 ص 1971.
  3. ر. ک: نفس المهموم ترجمه شعرانی، ص۴۳۰
  4. ر. ک: اربعین در فرهنگ شیعه، سید محمد محسن حسینی طهرانی، ص۷۵.
  5. رک: کتاب ادعیه.
  6. دانشنامه فرهنگ مردم ایران به همت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جلد: 2 صفحه: 76.

منابع

  • طبری آملی، عمادالدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی (ط - القدیمة) - نجف، چاپ: دوم، ۱۳۸۳ ق. ص۷4.
  • اربعین و زیارات آن، محمد مهدی محب الرحمان، حریم امام (نشریه آستان مقدس امام خمینی)، سال دوم، شماره ۹۷، آذرماه ۱۳۹۲.