جایگاه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی سادات در جوامع اسلامی ومبانی آن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

امیر المومنین (‌علیه‌السلام) در راستای حفظ این مفهوم محوری فرمودند: «ألْزَمُوا السَّوَادَ الْأَعْظَمَ فَإِنَّ یَدَ اللَّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ وَإِیَّاکُمْ وَالْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّیْطَانِ کَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ أَلَا مَنْ دَعَا إِلَى هَذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ وَلَوْ کَانَ تَحْتَ عِمَامَتِی هَذِهِ فَإِنَّمَا حُکِّمَ الْحَکَمَانِ لِیُحْیِیَا مَا أَحْیَا الْقُرْآنُ وَیُمِیتَا مَا أَمَاتَ الْقُرْآنُ وَإِحْیَاؤُهُ الِاجْتِمَاعُ عَلَیْهِ وَإِمَاتَتُهُ الِافْتِرَاقُ عَنْهُ». با اکثریت همراه شوید، که دست خدا بر سر جماعت است، و از تفرقه و جدایى بپرهیزید، که یکسو شده از مردم بهره شیطان است، چنان که گوسفند دور مانده از گله نصیب گرگ است.  

آگاه باشید کسى که به این شعار (تفرقه) دعوت کند او را بکشید گرچه زیر عمامه من باشد. به آن دو نفر حکمیت داده شد که آنچه را قرآن زنده کرده زنده کنند، و آنچه را قرآن میرانده بمیرانند. احیاء قرآن در یک دلى همگان در عمل به آن است، و میراندن قرآن جدایى از اوست. <ref>نهج البلاغه، خطبه 127</ref>.

امیر المومنین (‌علیه‌السلام) این موقعیت بی نظیر خاندان وحی و ذریه طاهرین پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به عنوان محوری ترین عامل نگه دارنده جامعه مسلمانان در مسیر هدایت می‌شمارند: «لَا یُقَاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ مِنْ هَذِه الأُمَّةِ أَحَدٌ، ولَا یُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَیْه أَبَداً، هُمْ أَسَاسُ الدِّینِ وعِمَادُ الْیَقِینِ، إِلَیْهِمْ یَفِیءُ الْغَالِی وبِهِمْ یُلْحَقُ التَّالِی». کسى را با خاندان رسالت نمى‏شود مقایسه کرد و آنان که پرورده نعمت هدایت اهل بیت پیامبرند با آنان برابر نخواهند بود. عترت پیامبر أساس دین، و ستون‏هاى استوار یقین می‌باشند. شتاب کننده، باید به آنان بازگردد و عقب مانده باید به آنان بپیوندد. <ref>نهج البلاغه: خطبه: 2</ref>.

باز در تبیین جایگاه عقلانی و اعتدال مدار خاندان پیامبر، و اینکه اهل بیت (علیهم السلام) معیار شناخت خط افراط و تفریط اند، فرمودند: «نَحْنُ النُّمْرُقَةُ الْوُسْطَى بِهَا یَلْحَقُ التَّالِی؛ وإِلَیْهَا یَرْجِعُ الْغَالِی». ما تکیه گاه میانه ایم، عقب ماندگان به ما مى‌رسند، و پیش تاختگان به ما باز مى گردند. <ref>نهج البلاغه: حکمت: 109.</ref>  

در تاریخ الوردی آمده است: «الشَّیْخ محیی الدّین أَبُو مُحَمَّد عبدالْقَادِر بن أبی صالح موسى جنکی دوست بن أبی عبدالله بن یحیى الزَّاهد بن محمد بن داود بن موسى بن عبدالله بن موسى الجون بن عبدالله المحض المجل بن الحسن المثنى بن الحسن بن علی بن أبی‌طالب رضی الله عنهم، ...واُمُّه أم الْخیر أمَة الجیاد فاطمة بنت أبی عبدالله الصومعی، لها أَحْوال وکرامات، ...وحملت به وهی إبْنة ستِّین سنة، ویقال: لا تحمل لستین سنة إلاَّ قرشیة ولا لخمسین إلاَّ عربیَّة وأم إبْنه عبدالله أم سلمة بنت محمد بن طلحة بن عبدالله بن عبدالرَّحمن بن أبی‌بکر الصِّدیق رضی الله عنهم، والمحض لقب لعبدالله بمعنى الخالص لأَنَّ أَباه الْحسن بن الْحسن بن علیٍّ وأمُّه فاطمة بنت الْحسین بن علیٍّ، فنسبه من أَبویه خالص؛ لسلامته من الموالی وانتهائه إلى علیٍّ کرَّم الله وجهه». <ref>ابن الوردی المعری الکندی، 1417هـ ـ 1996م، ج2، ص68</ref>.

در النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة آمده است: «محیى الدین أبو محمد عبدالقادر بن أبى صالح موسى بن عبدالله بن یحیى الزاهد بن محمد بن داود بن موسى بن عبدالله ابن موسى الجون بن عبدالله المحض بن الحسن أبى محمد المثنّى بن الحسن بن علىّ ابن أبى طالب الهاشمىّ القرشىّ العلوىّ الجیلىّ الحنبلىّ السید الشریف الصالح المشهور المعروف بسبط أبى عبدالله الصّومعىّ الزاهد. وأمّه أمّ الخیر أمة الجبّار فاطمة بنت أبى عبدالله الصّومعىّ». <ref>أبوالمحاسن جمال الدین، ج5، ص371</ref>.

مسلمانان ماوراء النهر را در سالهاى پایانى قرن اول هجرى در دوران خلافت ولید بن عبدالملک اموى تحت فرماندهی قتیبة بن مسلم باهلى‌ تصرف کردند. با گرایش روز افزون مردم به این دین آسمانی، ماوراء النهر پس از گذشت یک قرن به یک جامعه کاملاً دینی و مسلمان تبدیل شد، و مطالعات دینی در زمینه‌های حدیث و علوم قرآنی و فقه به صورتی جدی و پویا شکل گرفت به طوری که از قرن سوم هجری علمای بزرگی از آن دیار برآمدند، و تألیفات بسیاری که حاصل تلاش‌های علمی آنان بود از خود به یادگار گذاشتند. <ref>ابن خلیفة الشیبانی العصفری، 1397 ق، ج1، ص291ـ 301؛ البَلَاذُری، 1988 م، ج1، ص327</ref>.

تاریخ فرهنگ و تمدن این دیار بعد از سقوط سامانیان به علت بى توجهى مورخان و محققان در‌هاله اى از ابهام مانده و کسى در‌این‌باره تحقیق یا تألیفى مستقل انجام نداده است. این بى توجهى، چنان جدى است که در یک نگاه سطحى تصور مى شود پس از سقوط سامانیان بر این سرزمین، بدویت حاکم شده و چرخ تمدن، فرهنگ، علم و دانش از حرکت باز ایستاده است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که جریان فرهنگ و تمدن در ماوراء النهر پس از سقوط سامانیان تا آمدن مغولان تا حدودى ضعیف‌تر و کندتر از روزگار سامانیان ادامه داشته، و حیات فرهنگى و اجتماعى در آنجا بر اساس تعلیمات دینى و با توجه به شرایط سیاسى و اجتماعى غالب ادامه داشته است.

در این دوران تلاش‌هاى پایانى براى گسترش اسلام و فرهنگ اسلامى در دورترین نقاط ماوراءالنهر و ترکستان در قرن‌هاى پنجم و ششم هجرى انجام گرفت و فرهنگ اسلامى در همین سده‌ها در ماوراء النهر به زبان ترکى تدوین و بازنویسى شد. گروه‌های زیادی از سادات علوی و شیعیان اسماعیلی، به سبب وجود شرائط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ماوراء النهر حضور یافته و مسکن گزیده‌اند. در نتیجه مغولان در ماوراء النهر تحت تأثیر فرهنگ و تمدن اسلامى دسته دسته مسلمان شدند. از اولین فرمانروایان جغتایى که مسلمان شد، براق خان بود. با مسلمان شدن مغولان در ماوراء النهر، خوى وحشیگرى آنان پایان یافت، و دایره نفوذ تمدن اسلامى به مرزهاى چین نیز رسید. ماوراء النهر از نظر فرهنگی بعد از سلطه مغول و در سده‌هاى هفتم، هشتم و نهم هجرى وضع قابل توجهى داشت و دوباره در دوره تیموریان به یکى از مهمترین مراکز تمدنى عالم اسلام تبدیل شده بود. <ref>رحمتی، 1393ش، شماره 21</ref>.

خداوند در مقاطعی از کلام آسمانیش مردم را به دوستی پیامبرش دستور داده، و حتی آن را در کنار دوست داشتن خود قرار داده است: «قُلْ إِنْ کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّىٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَایَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ». (ای رسول ما امت را) بگو: اگر شما پدران و پسران و برادران و زنان و خویشاوندان خود و اموالی که جمع آورده‌اید، و تجارتی که از کسادی آن بیمناکید، و منازلی را که به آن دل خوش داشته‌اید بیش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست می‌دارید، منتظر باشید تا خدا امر خود را جاری سازد (پیروزی اسلام بر کفر تا دنیا طلبان از فعل خود پشیمان و زیانکار شوند) و خدا فسّاق را هدایت نخواهد کرد. <ref>توبه: 24</ref>.  

قاضی عیاض در استفاده وجوب از آیه می‌گوید: «فَکَفَى بِهَذَا حَضًّا وَتَنْبِیهًا وَدَلَالَةً وَحُجَّةً على إلتزام مَحَبَّتِهِ وَوُجُوبِ فَرْضِهَا، وَعِظَمِ خَطَرِهَا، وَاسْتِحْقَاقِهِ لَهَا (صلَّى الله علیه وسلَّم)، إذ قَرَّعَ اللهُ تَعَالَى مَنْ کَانَ مَالُهُ وَأَهْلُهُ وَوَلَدُهُ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَوْعَدَهُمْ بِقَوْلِهِ تَعَالَى: «فَتَرَبَّصُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ»، ثُمَّ فَسَّقَهُمْ بِتَمَامِ الْآیَةِ وَأَعْلَمَهُمْ أَنَّهُمْ مِمَّنْ ضَلَّ وَلَمْ یَهْدِهِ اللهُ». همین مقدار در واجب بودن دوستی آن حضرت کافیست که خداوند توبیخ کرده است کسانی را که دارائی‌هایشان را بر دوستی پیامبرشان ترجیح داده‌اند؛ و آنان را فاسق و گمراه برشمرده است. <ref>قاضی عیاض، 1407 هـ، ج2 ص43</ref>.

سلامی بغدادی در اشاره به این دسته از روایات می‌گوید: «وَقَدْ ثَبَتَ فِی الصَّحِیحَیْنِ عَنْهُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) أَنَّهُ قَالَ: «لَا یُؤْمَنُ أَحَدُکُمْ حَتَّى أَکُونَ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَوَلَدِهِ وَأَهْلِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ»؛ فُلَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِنًا حَتَّى یُقَدِّمَ مَحَبَّةَ الرَّسُولِ عَلَى مَحَبَّةِ جَمِیعِ الْخَلْقِ، وَمَحَبَّةُ الرَّسُولِ تَابِعَةٌ لِمَحَبَّةِ مُرْسِلِهِ. وَالْمَحَبَّةُ الصَّحِیحَةُ تَقْتَضِی الْمُتَابَعَةَ وَالْمُوَافَقَةَ فِی حُبِّ الْمَحْبُوبَاتِ وَبُغْضِ الْمَکْرُوهَات». در صحیح مسلم و بخاری آمده است که پیامبر فرمود: هیچ یک از شما به حقیقت ایمان راه نمی یابد تا اینکه من از فرزند و پدر و مادرش، و از همه مردم نزد او عزیزتر باشم. و این محبت از محبت الهی نشات گرفته است، که به دنبال خود تبعیت در رفتار را هم لازم دارد. <ref>سلامی بغدادی، 1422هـ ـ 2001م، ج2 ص396 و ج3 ص1149</ref>.

از این گفتار هم استفاده می‌شود که محبت به پیامبر (صلِّی الله علیه و آله) شرط ایمان آوری است؛ و از آنجا که ایمان به خداوند از واجبات اعتقادی است پس مقدمه آن هم واجب می‌باشد. از جمله ادله بر وجوب ایمان دستور خداوند به این موضوع اعتقادی است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ». <ref>نساء: 136</ref>.

مفسرین از اهل سنت این مطلب را این‌گونه نقل می‌کند: «إخْتلفُوا فِی ذَوی الْقُرْبَى من هم؟ قَالَ مُجَاهِد. هم بَنو هَاشم خَاصَّة؛ وَرُوِیَ عَن ابْن عَبَّاس أَنه قَالَ: جَمِیع قُرَیْش؛ وَالْقَوْل الثَّالِث: أَن ذَوی الْقُرْبَى هم بَنو هَاشم وَبَنُو الْمطلب، وَهَذَا قَول الشَّافِعِی وَقد دلّ عَلَیْهِ الْخَبَر الْمَرْوِیّ بطرِیق جُبَیر بن مطعم». در ذوی القربی اختلاف شده است که چه کسانی اند؛ مجاهد می‌گوید: فقط بنی‌هاشم مراد است، روایتی هم می‌گوید: تمام قریش مراد است. شافعی هم می‌گوید: بنا بر روایت جبیر بن مطعم، بنی‌هاشم و بنی عبدالمطلب مرادند. <ref>سمعانی، 1418 هـ ـ 1997م، ج2، ص 266 ـ 267؛ قرطبی، 1384 هـ ـ 1964 م، ج8، ص12</ref>.

1. امام صادق (‌علیه‌السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل فرمودند: «إِنِّی شَافِعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لأَرْبَعَةِ أَصْنَافٍ ولَوْ جَاءُوا بِذُنُوبِ أَهْلِ الدُّنْیَا رَجُلٌ نَصَرَ ذُرِّیَّتِی ورَجُلٌ بَذَلَ مَالَه لِذُرِّیَّتِی عِنْدَ الْمَضِیقِ ورَجُلٌ أَحَبَّ ذُرِّیَّتِی بِاللِّسَانِ وبِالْقَلْبِ ورَجُلٌ یَسْعَى فِی حَوَائِجِ ذُرِّیَّتِی إِذَا طُرِدُوا أَوْ شُرِّدُوا». چهار دسته را روز قیامت شفاعت می‌کنم هر چند با گناه اهل دنیا به صحرای محشر حاضر شوند: آن که اولاد مرا یاری کند. آن که از اموالش به اولاد تنگدستم کمک کند. کسی که با زبان و قلب، آنان را دوست بدارد و آن که تلاش کند در انجام حوائج و نیازهای افرادی از ذریه ام که تبعید شده و یا رانده شده‌اند. <ref>کلینی، 1365ش، ج4، ص60</ref>.

2. امام صادق (‌علیه‌السلام) فرمود: «إذا کان یوم القیامة نادى منادٍ: أیها الخلائق أنصتوا فانَّ محمدا (صلّى الله علیه وآله) یکلمکم، فتنصت الخلائق فیقوم النبیّ (صلّى الله علیه وآله) فیقول: یا معشر الخلائق من کانت له عندی ید أو منة أو معروف فلیقم حتى أکافئه، فیقولون: بآبائنا وأمهاتنا وأیّ ید أو أیّ منة وأیّ معروف لنا، بل الید والمنة والمعروف لله ولرسوله على جمیع الخلائق؛ فیقول لهم: بلى من آوى أحدا من أهل بیتی، أو برّهم، أو کساهم من عرى، أو أشبع جائعهم فلیقم حتى أکافئه؛ فیقوم أناس قد فعلوا ذلک فیأتی النداء من عند الله تعالى: یا محمد یا حبیبی قد جعلت مکافأتهم إلیک فأسکنهم من الجنة حیث شئت، قال: فیسکنهم فی الوسیلة حیث لا یحجبون عن محمد وأهل بیته (علیهم السلام)». هر گاه روز قیامت شود منادى فریاد می‌زند که، اى گروه مردمان! خاموش باشید که همانا محمّد سخن می‌گوید. مردم خاموش می‌شوند؛ پیامبر حرکت مى‌کند و می‌فرماید: اى گروه مردمان! هر کس براى او در پیش من دستى و منّتى و نیکى هست باید حرکت کند تا جبران کنم. می‌گویند چه دست و چه منّت و چه نیکى است براى ما بلکه تمام این‌ها براى خدا و رسولش بر تمام مردمان است. می‌فرماید: هر کس یکى از فرزندان مرا پناه داده، نیکى به او کرده، او را از برهنگى پوشیده، او را گرسنه بوده، سیر کرده باید حرکت کند تا جبران کنم. پس بلند می‌شوند مردمى که این کردار را انجام داده‏اند. پس ندا از پیشگاه خداى جلّ و علا می‌رسد که، اى محمّد! حبیب من! پاداش آنان را به تو واگذار کردم در هر کجاى بهشت که می‌خواهى آنان را جاى ده. پس آنان را در وسیله جا می‌دهد مکانى که محمّد و آل محمّد را مى‏بینند. <ref>شیخ حر عاملی، 1414 هـ ، ج 16، ص: 333</ref>.

شیخ طوسی می‌گوید: «ثم بین الغرض بالارسال، فقال: أرسلناک بهذه الصفة (لتؤمنوا) ومن قرأ ـ بالیاء ـ أی لیؤمنوا هؤلاء الکفار (بالله). ومن قرأ ـ بالتاء ـ وجه الخطاب إلى الخلق أی أرسلته إلیکم (لتؤمنوا بالله) فتوحدوه ورسوله (فتصدقوه وتغرروه) أی تنصروه، فالهاء راجعة إلى النبیّ (صلّى الله علیه وآله). وقال المبرد: معنى (تعزّروه) تعظّموه یقال: غرّرت الرجل إذا کبّرته بلسانک (وتوقّروه) أی تعظّموه. یعنی النبیّ (صلّى الله علیه وآله) فی قول قتادة وقال ابن عباس (تعزّروه) من الاجلال (وتوقّروه) من الإعظام». خداوند هدف از فرستادن پیامبرش را تعظیم و تکریم وی برشمرده است. <ref>شیخ طوسی، 1409 هـ، ج9، ص318</ref>.

قاضی عیاض می‌گوید: «وَمِنْ إِعْظَامِهِ وَإِکْبَارِهِ إِعْظَامُ جَمِیعِ أَسْبَابِهِ، وَإِکْرَامُ مَشَاهِدِهِ وَأَمْکِنَتِهِ مِنْ مَکَّةَ وَالْمَدِینَةِ، وَمَعَاهِدِهِ. وَمَا لَمَسَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَوْ عُرِفَ به». از جمله مصادیق تعظیم و بزرگداشت وی تکریم مکانهای زندگی و عبادت، و آنچه که آن را لمس کرده است می‌باشد. <ref>قاضی عیاض، 1407 هـ ، ج2، ص126</ref>.

از این تعمیم استفاده می‌شود که هر کاری که تکریم او به حساب آید را شامل می‌شود؛ مثل تکریم خاندان آن حضرت. چنانکه آیت‌الله بروجردی در تقسیم غنایم می‌فرماید: «ثُمَّ جعل ثلاثة أسهم منه للیتامى والمساکین وأبناء السبیل المنتسبین إلى هؤلاء السادة وهم أقرباء الرسول (صلَّى اللَّه علیه وآله) فان المرء یحفظ فی ولده». سه سهم از غنایم به یتیمان و مساکین و در راه ماندهای منتسب به خاندان رسالت از سادات و نزدیکان پیامبر اختصاص داده شده است؛ زیرا حفظ انسان در حفظ خاندان اوست. <ref>حسینی قزوینی، 1380 هـ ، ص: 8</ref>.  

همین معنا در قضیه فدک آمده است؛ وقتی خلیفه اول به حدیث «نحن معاشر الانبیاء لا نورِّث، ما ترکنا صدقة» استدلال کرد، حضرت فاطمه (علیها السلام) پاسخ فرمودند: «یا أبا بکر! ترید أن تأخذ منّی أرضا جعلها لی رسول الله (صلّى الله علیه وآله) وتصدّق بها علیَّ من الوجیف الذی لم یوجف المسلمون علیه بخیل ولا رکاب؟ أما کان قال رسول الله (صلى الله علیه وآله): (المرء یحفظ فی ولده بعده)؟ وقد علمتَ أنَّه لم یترک لولده شیئا غیرها». <ref>سلیم بن قیس، 1422 هـ ـ 1380 ش، ص:390؛ قاضی نعمان مغربی، ج3، ص37؛ طبرسی، 1386 هـ ـ 1966 م، ج1، ص139؛ ابن شهر آشوب، 1376 ـ 1956 م، ج2، ص5، ابن میثم بحرانی، 1362 ش، ج5، ص106؛ علامه عسکری، 1410 هـ – 1990م، ج2، ص147؛ ابن ابی الحدید، 1962م، ج16، ص212</ref>.

چنانکه صدقه واجب (زکات، نذز، کفارات) بر خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) حرام است بر ذریه آن حضرت تا روز قیامت نیز حرام می‌باشد؛ زیرا از کثافات دستان مردم است؛ چنانکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «یَا بَنِی هَاشِمٍ! إنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ حَرَّمَ عَلَیْکُمْ غُسَالَةَ النَّاسِ، وَأَوْسَاخَهُمْ وَعَوَّضَکُمْ مِنْهَا بِخُمُسِ الْخُمُسِ». <ref>زیلعلی، 1418هـ/1997م، ج2، ص403</ref>.

این حکم از اجماعات مسلمین است، چنانکه گفته شده: «آل مُحَمَّدٍ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) الَّذِینَ لَهُمْ أَحْکَامٌ خَاصَّةٌ هُمْ: آل عَلِیٍّ، وَآل عَبَّاسٍ، وَآل جَعْفَرٍ، وَآل عَقِیلٍ، وَآل الْحَارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَمَوَالِیهِمْ، خِلاَفًا لاِبْنِ الْقَاسِمِ مِنَ الْمَالِکِیَّةِ وَمَعَهُ أَکْثَرُ الْعُلَمَاءِ حَیْثُ لَمْ یَعُدُّوا الْمَوَالِیَ مِنَ الآْل. أَمَّا أَزْوَاجُهُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) فَذَکَرَ أَبُو الْحَسَنِ بْنُ بَطَّالٍ فِی شَرْحِ الْبُخَارِیِّ أَنَّ الْفُقَهَاءَ کَافَّةً اتَّفَقُوا عَلَى أَنَّ أَزْوَاجَهُ (عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ) لاَ یَدْخُلْنَ فِی آلِهِ الَّذِینَ حَرُمَتْ عَلَیْهِمُ الصَّدَقَةُ». مسلمین اجماع دارند بر حرمت صدقه بر آل علی و عباس و جعفر و عقیل و حارث بن عبد مطلب و خادمین آنان، البته ابن قاسم از مالکیه و هماهنگ با وی اکثر علماء خادمین را مشمول ندانسته‌اند، چنانکه زنان آن حضرت را هم خارج نموده‌اند. <ref>الموسوعة الفقهیة الکویتیة، 1404 ـ 1427 هـ ، ج1، ص100</ref>.

«وَمَا کَانَ لَکُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ». و شما حقّ ندارید که رسول خدا را آزار دهید. (احزاب: 53) هر چند این آیه در واقعه ای خاص نازل شده است ولی بدون شک هرگونه اذیت رساندن به آن حضرت را منع می‌کند. سماعة از امام صادق (‌علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمود: «مالکم تسیئون رسول الله (صلى الله علیه وآله) فقال له رجل: جعلت فداک وکیف یسیئون؟ فقال: أما تعلمون أنَّ أعمالکم تعرض علیه، فإذا رأى فیها معصیة ساء». چرا پیامبر را اذیت می‌کنید؟ مردی پرسید: چگونه؟ فرمودند: با اعمالتان که بر وی عرضه می‌شود و در آن معصیت است. (ابن فروخ <ref>الصفار، 1404 ق ـ 1362 ش، 465</ref>.

چنانکه گذشت اذیت پیامبر (صلى الله علیه و آله) منحصر در شان نزول آیه نیست، و از جمله مصادیق اذیت آن حضرت که در روایات آمده است اذیت کردن اهل بیت و ذریه اوست؛ ابن عباس از آن حضرت نقل می‌کند که در پاسخ کسی که پدر عمویش عباس را دشنام می‌داد، فرمود: «أَیُّهَا النَّاسُ أَیُّ أَهْلِ الْأَرْضِ أَکْرَمُ عَلَى اللَّهِ؟» قَالُوا: أَنْتَ، قَالَ: «فَإِنَّ الْعَبَّاسَ مِنِّی وَأَنَا مِنْهُ، فَلَا تَسُبُّوا أَمْوَاتَنَا، فَتُؤْذُوا أَحْیَاءَنَا» فَجَاءَ الْقَوْمُ فَقَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ غَضَبِکَ». ای مردم از اهل زمین چه کسی در پیشگاه خداوند با کرامت‌تر است؟ گفتند: شما. سپس فرمود: عباس هم از من است و من از وی، پس مردگان ما را دشنام ندهید که موجب اذیت زندها می‌شود. همگی گفتند: به خدا پناه می‌بریم از غضب پیامبرش.<ref>احمد بن حنبل، 1403هـ – 1983م، ج2، ص925؛ ترمذی، 1998 م، ج6، ص111؛ نسائی، 1421 هـ ـ 2001 م، ج6، ص345 و ج7، ص319؛ طبرانی، 1415 هـ ـ 1994 م، ج12، ص36</ref>.

ذکر مصادیقی مثل عباس بن عبدالمطلب گویای این نکته است که اذیت کردن بقیه ذریه از خاندانش نیز می‌توانند مصداق حرمت اذیت کردن باشند، چنانکه همین حکم را نسبت به اذیت نمودن مومنین فرمودند. أنس بن مالک می‌گوید: «بَیْنَمَا النَّبِیُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) یَخْطُبُ إِذْ جَاءَهُ رَجُلٌ یَتَخَطَّى رِقَابَ النَّاسِ حَتَّى جَلَسَ قَرِیبًا مِنَ النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ) صَلَاتَهُ قَالَ: «مَا مَنَعَکَ یَا فُلَانُ أَنْ تُجَمِّعَ مَعَنَا؟» قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ حَرَصْتُ أَنْ أَضَعَ نَفْسِی بِالْمَکَانِ الَّذِی تُرَى قَالَ: «قَدْ رَأَیْتُکَ تَخَطَّى رِقَابَ النَّاسِ وَتُؤْذِیهِمْ، مَنْ آذَى مُسْلِمًا فَقَدْ آذَانِی وَمَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَى اللَّهَ (عَزَّ وَجَلَّ)». مردی از میان جمعیت برخواست و با لگد کردن بقیه خود را به پیامبر رساند، آن حضرت وی را توبیخ کرده و فرمود: هر کس مسلمانی را بیازارد گویی مرا آزرده است؛ و هر کس مرا بیازارد گویی خدا را آزرده است. <ref>هیثمی، 1414 هـ ـ 1994 م، ج2، ص179، ح3092.</ref>

در جوامع روایی شیعه نیز آمده است: «من آذى مؤمنا فقد آذانی ومن آذانی فقد آذى الله ومن آذى الله فهو ملعون فی التوراة والإنجیل والزبور والفرقان»؛ وفی خبر آخر: «فعلیه لعنة الله والملائکة والناس أجمعین». هر کس مومنی را بیازارد گویی مرا آزرده است؛ و هر کس مرا بیازارد گویی خدا را آزرده است. و هر کس خدا را بیازارد در تورات و انجیل و زبور و فرقان ملعون است. در روایت دیگر آمده: لعنت خدا و ملائکه و همگی مردم بر او. <ref>بروجردی، 1410 هـ ـ 1368 ش، ج16، ص305</ref>.

در اثر انشعاباتی که بین مسلمانان بعد از عصر رسالت به وقوع پیوست پیامدهای شومی را در جوامع اسلامی در پی داشت که تاکنون نیز ادامه دارد. در مقابل امیر المومنین (‌علیه‌السلام) ذریه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را محوری ترین عامل نگه دارنده مسلمانان در مسیر هدایت شمرده، و آنان را اساس دین، و ستون‏هاى استوار یقین معرفی مى کند که شتاب کننده باید به آنان بازگردد، و عقب مانده باید به آنان بپیوندد.  

10. البلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر بن داود، فتوح البلدان، الناشر: دار ومکتبة الهلالـ بیروت، عام النشر: 1988 م.<br>

11. البخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح البخاری، الناشر: دار طوق النجاة، الطبعة: الأولى، 1422هـ .<br>

14. البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسى، شعب الإیمان، الناشر: مکتبة الرشد بالریاض بالتعاون مع الدار السلفیة ببومبای بالهند، الطبعة: الأولى، عام النشر: 1423 هـ ـ2003 م.<br>

16. الحسنی الطالبی، عبدالحی بن فخرالدین بن عبدالعلی، الإعلام بمن فی تاریخ الهند من الأعلام المسمى بـ (نزهة الخواطر وبهجة المسامع والنواظر)، دار النشر: دار ابن حزم، بیروت، الطبعة: الأولى، 1420 هـ، 1999م. <br>

23. الزیلعی، جمال الدین أبو محمد عبدالله بن یوسف، نصب الرایة، الناشر: مؤسسة الریان، بیروت/ دار القبلة للثقافة الإسلامیة، جدة، الطبعة: الأولى، عام النشر: 1418هـ ـ 1997م.<br>

25. الشیبانی، أبو عبدالله أحمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابة، الناشر: مؤسسة الرسالة، بیروت، الطبعة: الأولى، عام النشر: 1403 هـ – 1983م. <br>

27. الصَّلاَّبی، علی محمد، الدولة العُثمانیة ـ عَوَامل النهُوض وأسباب السُّقوط، الناشر: دار التوزیع والنشر  الإسلامیة، مصر، الطبعة: الأولى، 1421 هـ ـ 2001 م.<br>

28. الصَّلاَّبی، علی محمد، دولة السلاجقة وبروز مشروع إسلامى لمقاومة التغلغل الباطنی والغزو الصلیبی، الناشر: مؤسسة اقرأ، القاهرة، الطبعة: الأولى، 1427 هـ ـ 2006 م.<br>

29. الطبرانی، سلیمان بن أحمد أبوالقاسم، المعجم الکبیر، دار النشر: مکتبة ابن تیمیة، القاهرة، الطبعة: الثانیة، دار الصمیعی، الریاض، الطبعة: الأولى، 1415هـ ـ 1994م. <br>

31. الطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، چاپ: الأولى، ناشر: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، سال چاپ: 1415 هـ ـ 1995 م.<br>

32. الطوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ: الأولى، ناشر: مکتب الإعلام الإسلامی، سال چاپ: 1409هـ . <br>

33. العسکری، السید مرتضى، معالم المدرستین، سال چاپ: 1410 هـ ـ 1990 م، ناشر: مؤسسة النعمان، بیروت. <br>

34. العسیرین، أحمد معمور، موجز التاریخ الإسلامی منذ عهد آدم ‌علیه‌السلام (تاریخ ما قبل الإسلام) إلى عصرنا الحاضر، الناشر: غیر معروف مکتبة الملک فهد الوطنیة، الریاض، الطبعة: الأولى، 1417 هـ ـ 1996 م. <br>  

36. القرشی البصری الدمشقی، أبوالفداء إسماعیل بن عمر بن کثیر، البدایة والنهایة، الناشر: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة: الأولى، عام النشر: 1408، هـ ـ 1988 م.<br>

38. المروزى السمعانی، أبوالمظفر منصور بن محمد بن عبدالجبار ابن أحمد، تفسیر القرآن، الناشر: دار الوطن، الریاض، الطبعة: الأولى، عام النشر:  1418هــ 1997م.<br>

39. المعری الکندی، عمر بن مظفر بن عمر، تاریخ ابن الوردی، الناشر: دار الکتب العلمیة، لبنان، بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ ـ 1996م.<br>

40. النسائی، أبو عبدالرحمن أحمد بن شعیب بن علی الخراسانی،  السنن الکبرى، الناشر: مؤسسة الرسالة، بیروت، الطبعة: الأولى، عام النشر: 1421هـ ـ 2001م. <br>

42. الهلالی الکوفی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، چاپ: الأولى، ناشر: دلیل ما، سال چاپ: 1422 هـ ـ 1380 ش.<br>

44. الیحصبی السبتی، عیاض بن موسى، الشفا بتعریف حقوق المصطفى، الناشر: دار الفیحاء، عمان، الطبعة: الثانیة، عام النشر: 1407 هـ . <br>

46. صاحب حماة أبوالفداء عمادالدین إسماعیل بن علی بن محمود بن محمد، المختصر فی أخبار البشر، الناشر: المطبعة الحسینیة المصریة، الطبعة: الأولى. <br>

47. قطب الدین الیونینی، أبوالفتح موسى بن محمد، ذیل مرآة الزمان، الناشر: دار الکتاب الإسلامی، القاهرة، الطبعة: الثانیة، 1413 هـ ـ 1992 م. <br>

51. صلاح الدین، محمد بن شاکر بن أحمد، فوات الوفیات، الناشر: دار صادر، بیروت، الطبعة: الأولى، الجزء: 1 ـ 1973 م؛ الجزء: 2، 3، 4 ـ 1974 م.<br>

54. وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، عدد الأجزاء: 45 جزءا: الطبعة: (من 1404 ـ 1427 هـ)، الأجزاء 1ـ 23: الطبعة الثانیة، دارالسلاسل، الکویت الأجزاء 24ـ 38: الطبعة الأولى، مطابع دار الصفوة، مصر، الأجزاء 39 ـ 45: الطبعة الثانیة، طبع الوزارة. <br>