۸۷٬۸۸۶
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'ى' به 'ی') |
جز (جایگزینی متن - 'اخوان المسلمین' به 'اخوانالمسلمین') |
||
خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
==گروههای اسلام سیاسی== | ==گروههای اسلام سیاسی== | ||
=== | ===اخوانالمسلمین=== | ||
این جنبش را باید قویترین و سازمان یافتهترین گروه معارض سوری دانست. گروهی که با وجود تبعید رهبران و اعضای مهم آن یکی از گروههای تاثیرگذار در تحولات سوریه بوده است. تنها با گذشت یک سال از آغاز بحران، | این جنبش را باید قویترین و سازمان یافتهترین گروه معارض سوری دانست. گروهی که با وجود تبعید رهبران و اعضای مهم آن یکی از گروههای تاثیرگذار در تحولات سوریه بوده است. تنها با گذشت یک سال از آغاز بحران، اخوانالمسلمین توانست در تشکیل «شورای ملی سوریه» نقش بارزی ایفا کند و عنصر اساسی این شورا شود. | ||
درباره سابقه تاریخی فعالیت اخوان باید توجه داشت که این جنبش هرچند اکنون یک گروه معارض و غیرقانونی به شمار میرود اما پیش از این سابقه حضور در فرآیند قانونمند سیاسی در سوریه را داشته است تا آنجا که نمایندگانی از آن به مجلس راه یافتند و تا 1963 حتی در دولت هم حضور داشت. با این حال پس از روی کار آمدن حزب بعث، فعالیت اخوان ممنوع اعلام شد و نزاعی جدی میان این جنبش و دولت شدت گرفت که در برهههایی شاهد تقابل خونین مسلحانه هم بودیم. محافل اخوانی، دخالت دولت در جنگ داخلی لبنان، وخامت اوضاع معیشتی و تمرکز پستهای مهم حاکمیتی در دست خانواده اسد و علویان را عامل این رویارویی عنوان کردند. ابتدا از ۱۹۷۶ رهبران علوی و ماموران امنیتی هدف قرار گرفتند و در ژوئن ۱۹۷۹ با قتل ۳۹ دانشجوی علوی دانشکده افسری و حمله به مراکز حزب بعث و ساختمانهای دولتی توسط گروه الطلیعة المقاتله، [[حافظ اسد]] دستور جرم بودن عضویت در اخوان را صادر کرد. مدتی بعد سو قصدی به حافظ اسد صورت گرفت که ناکام ماند. این اتفاقات، اعدام و تبعید بسیاری از عناصر اخوان به خارج از کشور را در پی داشت. اروپا و برخی کشورهای منطقه بخصوص عربستان، مقصد عمده رهبران و عناصر تبعیدی بودند. مسئلهای که به مرور زمان در تاثیرپذیری گفتمان اخوانی از سلفگرایی سعودی بیتاثیر نبود. با این همه، نقطه اوج تقابل دولت و اخوان در ماجرای شهر حماة صورت گرفت. این نزاع تا زمان درگذشت حافظ اسد ادامه داشت. به طور خلاصه از سالهای پایانی دهه هشتاد، دو خط متمایز در اخوان شکل گرفت: | درباره سابقه تاریخی فعالیت اخوان باید توجه داشت که این جنبش هرچند اکنون یک گروه معارض و غیرقانونی به شمار میرود اما پیش از این سابقه حضور در فرآیند قانونمند سیاسی در سوریه را داشته است تا آنجا که نمایندگانی از آن به مجلس راه یافتند و تا 1963 حتی در دولت هم حضور داشت. با این حال پس از روی کار آمدن حزب بعث، فعالیت اخوان ممنوع اعلام شد و نزاعی جدی میان این جنبش و دولت شدت گرفت که در برهههایی شاهد تقابل خونین مسلحانه هم بودیم. محافل اخوانی، دخالت دولت در جنگ داخلی لبنان، وخامت اوضاع معیشتی و تمرکز پستهای مهم حاکمیتی در دست خانواده اسد و علویان را عامل این رویارویی عنوان کردند. ابتدا از ۱۹۷۶ رهبران علوی و ماموران امنیتی هدف قرار گرفتند و در ژوئن ۱۹۷۹ با قتل ۳۹ دانشجوی علوی دانشکده افسری و حمله به مراکز حزب بعث و ساختمانهای دولتی توسط گروه الطلیعة المقاتله، [[حافظ اسد]] دستور جرم بودن عضویت در اخوان را صادر کرد. مدتی بعد سو قصدی به حافظ اسد صورت گرفت که ناکام ماند. این اتفاقات، اعدام و تبعید بسیاری از عناصر اخوان به خارج از کشور را در پی داشت. اروپا و برخی کشورهای منطقه بخصوص عربستان، مقصد عمده رهبران و عناصر تبعیدی بودند. مسئلهای که به مرور زمان در تاثیرپذیری گفتمان اخوانی از سلفگرایی سعودی بیتاثیر نبود. با این همه، نقطه اوج تقابل دولت و اخوان در ماجرای شهر حماة صورت گرفت. این نزاع تا زمان درگذشت حافظ اسد ادامه داشت. به طور خلاصه از سالهای پایانی دهه هشتاد، دو خط متمایز در اخوان شکل گرفت: | ||
خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
در اکتبر 2011 با تلاشهای محمد الشفقه، اخوان نقشی اساسی در تشکیل شورای ملی سوریه ایفا کرد تا بتواند هچون مصر و تونس، تصویری مقتدرانه و سیاسی از اخوان به جامعه جهانی ارائه دهد. در سند «عهد و میثاق» که اخوان در مارس 2012 ارائه کرد چارچوب نظام آینده سوریه اینگونه ترسیم شد: "دولتی مدنی، مدرن، دموکرات و تعددگرا." | در اکتبر 2011 با تلاشهای محمد الشفقه، اخوان نقشی اساسی در تشکیل شورای ملی سوریه ایفا کرد تا بتواند هچون مصر و تونس، تصویری مقتدرانه و سیاسی از اخوان به جامعه جهانی ارائه دهد. در سند «عهد و میثاق» که اخوان در مارس 2012 ارائه کرد چارچوب نظام آینده سوریه اینگونه ترسیم شد: "دولتی مدنی، مدرن، دموکرات و تعددگرا." | ||
تعیین میزان تاثیرگذاری و جایگاه واقعی اخوان در افکار عمومی سوریه، جریانهای معارض و گروههای مسلح کار آسانی نیست. حتی با مراجعه به پایگاه رسمی ائتلاف ملی معارضان، نامی از | تعیین میزان تاثیرگذاری و جایگاه واقعی اخوان در افکار عمومی سوریه، جریانهای معارض و گروههای مسلح کار آسانی نیست. حتی با مراجعه به پایگاه رسمی ائتلاف ملی معارضان، نامی از اخوانالمسلمین در بخش گروههای زیرمجموعه دیده نمیشود. در تحولات میدانی نیز گروهی را نخواهیم یافت که بگوید شاخه نظامی اخوان است و این در حالی است که برای همه واضح است که بسیاری از این گروهها یا از افکار اخوان متاثر بوده و یا سابقه ارتباط و حضور در محافل اخوانی داشتهاند. | ||
با یکهتازی اخوان در میان معارضه، بار دیگر اخوان در صف اول اتهامات قرار گرفت. بویژه آنکه گروههای مسلح که عقاید تکفیری و عملکرد خشونتباری در سوریه داشتند توانسته بودند طیف غالب در تحولات میدانی این کشور باشند. | با یکهتازی اخوان در میان معارضه، بار دیگر اخوان در صف اول اتهامات قرار گرفت. بویژه آنکه گروههای مسلح که عقاید تکفیری و عملکرد خشونتباری در سوریه داشتند توانسته بودند طیف غالب در تحولات میدانی این کشور باشند. | ||
اخوانالمسلمین و مذاکرات سیاسی: طی سالهای اخیر تلاشهایی برای مذاکره میان معارضه و نظام سوریه صورت گرفت که مذاکرات ژنو و سپس گفتگوهای «آستانه» مهمترین آن بود و اعضایی از اخوان نیز در تیم مذاکرهکننده معارضان حضور داشتند. در آخرین نمونه یعنی مذاکرات روسی-ترکی-ایرانی، اخوان تلویحاً با اصل این مذاکرات موافقت کرد. اخوان اعلام کرد که با هر راه حل سیاسی که «مطالبات ملت سوریه را محقق کرده و به تشکیل یک دولت انتقالی بیانجامد» موافق است. با این حال این جنبش همچنان نسبت به حضور رسمی در مذاکرات، محافظه کارانه عمل میکند. | |||
===اخوان و ترکیه=== | ===اخوان و ترکیه=== | ||
پیوند | پیوند اخوانالمسلمین سوریه و دولت ترکیه تا آن اندازه مستحکم است که میتوان اخوان را بازوی سیاسی ترکیه در سوریه و ترکیه را پشتوانه اصلی اخوان دانست. به عنوان یک شاخص در همراهی مواضع میتوان به موضعگیری اخوان در موافقت با عملیات نظامی ترکها در خاک سوریه اشاره کرد. اخوان با اینکه بر حفظ یکپارچی و تمامیت ارضی سوریه تاکید دارد اما اعلام کرد که ترکیه حق دارد از امنیت ملی خود دفاع کند. | ||
اخوان و کمیته قانون اساسی: یک نکته بسیار مهم در مواضع اخوان این است که طی سالهای بحران سوریه علیرغم موافقت با روند سیاسی، همواره یک خط قرمز داشت و آن «تشکیل هیئت یا دولت انتقالی» به عنوان پیششرط بود. این رویکرد حتی در ماجرای کمیته قانون اساسی هم مشهود است و اخوان صراحتا اعلام کرد که با نگارش قانون اساسی که نظام سوریه در آن مشارکت داشته باشد موافق نیست. تا آنجا که در کمیته قانون اساسی که قرار بود در آخرین روزهای 2018 برگزار شود، اخوان اعلام کرد که از آن خارج خواهد شد. با آنکه حتی برخی چهرههای منتسب به اخوان نامزد شرکت در این کمیته بودند. | اخوان و کمیته قانون اساسی: یک نکته بسیار مهم در مواضع اخوان این است که طی سالهای بحران سوریه علیرغم موافقت با روند سیاسی، همواره یک خط قرمز داشت و آن «تشکیل هیئت یا دولت انتقالی» به عنوان پیششرط بود. این رویکرد حتی در ماجرای کمیته قانون اساسی هم مشهود است و اخوان صراحتا اعلام کرد که با نگارش قانون اساسی که نظام سوریه در آن مشارکت داشته باشد موافق نیست. تا آنجا که در کمیته قانون اساسی که قرار بود در آخرین روزهای 2018 برگزار شود، اخوان اعلام کرد که از آن خارج خواهد شد. با آنکه حتی برخی چهرههای منتسب به اخوان نامزد شرکت در این کمیته بودند. | ||
خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
===اخوان سوریه و ایران=== | ===اخوان سوریه و ایران=== | ||
در میان شاخههای اخوانی شاید هیچکدام به اندازه اخوان سوریه نسبت به جمهوری اسلامی موضع انتقادی نداشتهاند. این رویکرد البته فراز و نشیبهای داشته اما عموما اینگونه بوده که هیچگاه به حد یک رابطه نرسیده است. | در میان شاخههای اخوانی شاید هیچکدام به اندازه اخوان سوریه نسبت به جمهوری اسلامی موضع انتقادی نداشتهاند. این رویکرد البته فراز و نشیبهای داشته اما عموما اینگونه بوده که هیچگاه به حد یک رابطه نرسیده است. اخوانالمسلمین سوریه در ابتدای انقلاب اسلامی حمایت خود را از انقلاب ایران اعلام کرد. اخوان حتی در بیانیهای اعلام کرد که از انقلاب ایران در مقابل حملات آمریکا حمایت میکند. برخی معتقدند که فعالیتها و خیزش اخوان سوریه در دهه هشتاد نیز تحت تاثیر انقلاب ایران بوده است. | ||
با این حال اما گفتگو برای دو طرف یک خط قرمز نبود. کما آنکه در تحولات اخیر سوریه نیز گزارشهای بسیاری وجود دارد که حاکی از اعلام میانجیگری ایران بین اخوان و نظام سوریه بود مبنی بر اینکه اخوان چهار وزارتخانه دولت را بر عهده بگیرد مشروط بر آنکه بشار اسد در ریاست باقی بماند. گذشته از آن به صورت رسمی نیز افرادی از اخوان در مذاکرات آستانه و سوچی حضور داشتند. با ادامه اوضاع حرف و حدیثها هم دراینباره افزایش یافته و حتی گفته میشود که اخوان اکنون پس از گذشت هشت سال از آغاز بحران، میانجیگری ایران را خواستار شده است. | با این حال اما گفتگو برای دو طرف یک خط قرمز نبود. کما آنکه در تحولات اخیر سوریه نیز گزارشهای بسیاری وجود دارد که حاکی از اعلام میانجیگری ایران بین اخوان و نظام سوریه بود مبنی بر اینکه اخوان چهار وزارتخانه دولت را بر عهده بگیرد مشروط بر آنکه بشار اسد در ریاست باقی بماند. گذشته از آن به صورت رسمی نیز افرادی از اخوان در مذاکرات آستانه و سوچی حضور داشتند. با ادامه اوضاع حرف و حدیثها هم دراینباره افزایش یافته و حتی گفته میشود که اخوان اکنون پس از گذشت هشت سال از آغاز بحران، میانجیگری ایران را خواستار شده است. | ||
خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
این شورا با نام عربی «[[المجلس الاسلامی السوری]]» مهمترین تشکّل علمایی معارضان سوری است که البته همانند | این شورا با نام عربی «[[المجلس الاسلامی السوری]]» مهمترین تشکّل علمایی معارضان سوری است که البته همانند اخوانالمسلمین یک حزب سیاسی نیست. این شورا در آوریل 2014 در شهر استانبول ترکیه شکل گرفت و خود را «مرجع شرعی معتدل در سوریه» معرفی میکند. واقعیت آن است که این شورا بیش از آن که یک مرجع فتوایی و شرعی باشد باید آن را مرجع معارضة سوری به شمار آورد. در بیانیه تاسیسی این شورا آمده است که نزدیک به 40 انجمن علمی و شرعی از گروههای اسلامی سوریه در آن حضور دارند. | ||
شیخ اسامه الرفاعی رئیس این شورا اعلام کرده که جایگزین و رقیب هیچ نهاد دینی و سیاسی دیگری نیست، اما به نظر میرسد که این شورا عملا یک رقیب برای نهاد رسمی دینی در سوریه به شمار میرود. در هیئت امنای شورا اسامی شیوخ شناخته شدهای همانند اسامه الرفاعی، محمد راتب النابلسی، عبدالکریم بکار، عمادالدین رشید، شیخ محمد ابوالخیر شکری و دکتر احمد حوی دیده میشود. این شورای 128 نفره از همان ابتدا مورد تایید و حمایت ائتلاف معارضان قرار گرفت و به عنوان نمونه، جورج صبرا رئیس ائتلاف ملی، این شورا را یکی از «ثمرههای انقلاب» دانسته است.<ref>هوازن خداج، «المجلس الإسلامی السوری.. أوهام البحث عن مرجعیة دینیة للثورة»، العرب، 10 سبتمبر 2017</ref> | شیخ اسامه الرفاعی رئیس این شورا اعلام کرده که جایگزین و رقیب هیچ نهاد دینی و سیاسی دیگری نیست، اما به نظر میرسد که این شورا عملا یک رقیب برای نهاد رسمی دینی در سوریه به شمار میرود. در هیئت امنای شورا اسامی شیوخ شناخته شدهای همانند اسامه الرفاعی، محمد راتب النابلسی، عبدالکریم بکار، عمادالدین رشید، شیخ محمد ابوالخیر شکری و دکتر احمد حوی دیده میشود. این شورای 128 نفره از همان ابتدا مورد تایید و حمایت ائتلاف معارضان قرار گرفت و به عنوان نمونه، جورج صبرا رئیس ائتلاف ملی، این شورا را یکی از «ثمرههای انقلاب» دانسته است.<ref>هوازن خداج، «المجلس الإسلامی السوری.. أوهام البحث عن مرجعیة دینیة للثورة»، العرب، 10 سبتمبر 2017</ref> | ||
خط ۱۳۱: | خط ۱۳۱: | ||
مواضع شورا همواره بر تعددگرایی سیاسی و دموکراسی تاکید دارد. در اساسنامه آن بر مرجعیت شریعت اسلامی به عنوان مبنای قوانین تاکید شده، اما الرفاعی نظام فعلی ترکیه را حکومت ممتاز دانسته است.<ref>حوار خاص مع الشیخ أسامة الرفاعی.. رئیس رابطة علماء الشام، 22/12/2013 | مواضع شورا همواره بر تعددگرایی سیاسی و دموکراسی تاکید دارد. در اساسنامه آن بر مرجعیت شریعت اسلامی به عنوان مبنای قوانین تاکید شده، اما الرفاعی نظام فعلی ترکیه را حکومت ممتاز دانسته است.<ref>حوار خاص مع الشیخ أسامة الرفاعی.. رئیس رابطة علماء الشام، 22/12/2013 | ||
https://www.enabbaladi.net/archives/14393</ref> | https://www.enabbaladi.net/archives/14393</ref> | ||
تشکیل این شورا از آن جهت یک گام مهم به شمار میرود که بدانیم دولت سوریه در سال 1963 انجمن علمای شام (رابطة علماء الشام) را منحل کرده بود. البته | تشکیل این شورا از آن جهت یک گام مهم به شمار میرود که بدانیم دولت سوریه در سال 1963 انجمن علمای شام (رابطة علماء الشام) را منحل کرده بود. البته اخوانالمسلمین در سال 2000 انجمن علمای سوریه را به ریاست [[شیخ محمد علی صابونی]] تشکیل داد با این حال این انجمن نیز کار به جایی نبرد. دوازده سال بعد، اقدام شیخ محمد راحج در تاسیس «[[انجمن علمای شام]]» نقش مهمی در تشکیل ائتلاف سیاسی معارضان ایفا کرد. واقعیت آن است که «انجمن علمای شام» شاکله اصلی «شورای اسلامی سوریه» را تشکیل میدهد. | ||
دومین جریان مهم در شورای اسلامی، «جریان ملی سوریه» است (التیار الوطنی). این جریان همواره به عنوان طیفی اسلامگرا و میانهرو معروف است که میتوان آن را رقیب اخوان در ائتلاف ملی معارضان دانست. «بدر جاموس» دبیرکل فعلی ائتلاف معارضان از این جریان است. با وجود جایگاه قابل توجه جریان ملی در شورای اسلامی اما باید توجه داشت که وابستگی سیاسی به یک گروه با رویکرد فکری تفاوت دارد. واقعیت آن است که بسیاری از اعضای انجمن علمای شام به لحاظ فکری اخوانی هستند و روابط دوستانهای با عصام العطار داشتهاند. <ref>Islamic Council, Thomas Pierret, Carnegie, May 13, 2014</ref> | دومین جریان مهم در شورای اسلامی، «جریان ملی سوریه» است (التیار الوطنی). این جریان همواره به عنوان طیفی اسلامگرا و میانهرو معروف است که میتوان آن را رقیب اخوان در ائتلاف ملی معارضان دانست. «بدر جاموس» دبیرکل فعلی ائتلاف معارضان از این جریان است. با وجود جایگاه قابل توجه جریان ملی در شورای اسلامی اما باید توجه داشت که وابستگی سیاسی به یک گروه با رویکرد فکری تفاوت دارد. واقعیت آن است که بسیاری از اعضای انجمن علمای شام به لحاظ فکری اخوانی هستند و روابط دوستانهای با عصام العطار داشتهاند. <ref>Islamic Council, Thomas Pierret, Carnegie, May 13, 2014</ref> | ||
خط ۱۵۹: | خط ۱۵۹: | ||
===شورای اسلامی و ایران=== | ===شورای اسلامی و ایران=== | ||
رویکرد این شورا در قبال جمهوری اسلامی شباهت بسیاری به | رویکرد این شورا در قبال جمهوری اسلامی شباهت بسیاری به اخوانالمسلمین دارد. در بیانیه این شورا در سالروز آغاز هشتمین سال بحران، رویکرد تهران در قبال شعار حمایت از مستضعفین در تناقض با رویکرد اعلامیاش دانسته شده و ایران را به درپیشگیری رویکرد طائفهای متهم کرده است.علاوه بر این، شورا ایران را متهم کرد که تلاش میکند تشیع را در سوریه گسترش دهد. جالب اینجاست که ادبیات شورا در پایان بیانیه، رویکردی تاریخی ضدشیعی دارد و از اصطلاح صفوی و «علاقمه» (منسوب به ابن العلقمی وزیر شیعی آخرین خلیفه عباسی در آستانه حمله مغول) درباره ایران استفاده میکند.در بیانیه دیگری، این شورا به مخالفت شدید با حضور دوباره نظام سوریه در [[اتحادیه عرب]] میپردازد و دلیل این عدم موافقت را حضور سیاسی، نظامی و فرهنگی ایران در سوریه میداند و تلاش میکند با استفاده از اهرم نزاع عربی-ایرانی اتحادیه عرب را از این قضیه منصرف کند. | ||
با این حال شورای اسلامی نسبت به حزب الله لبنان مواضع چندانی اتخاذ نکرده است. در مواضع رسمی این شورا دستکم به دو بیانیه برمیخوریم که در اعتراض به وضعیت آوارگان سوری ارائه شده است. بیانیه شورا درباره اردوگاه آوارگان عرسال، ادبیات تندی نسبت به حزب الله دارد و از آن با عنوان گروه تروریستی یاد میکند. به عنوان موضعی نهایی در قبال نزاع ایران و عربستان، این شورا از اقدام سعودی در قطع روابط با ایران استقبال و از ریاض تشکر میکند. | با این حال شورای اسلامی نسبت به حزب الله لبنان مواضع چندانی اتخاذ نکرده است. در مواضع رسمی این شورا دستکم به دو بیانیه برمیخوریم که در اعتراض به وضعیت آوارگان سوری ارائه شده است. بیانیه شورا درباره اردوگاه آوارگان عرسال، ادبیات تندی نسبت به حزب الله دارد و از آن با عنوان گروه تروریستی یاد میکند. به عنوان موضعی نهایی در قبال نزاع ایران و عربستان، این شورا از اقدام سعودی در قطع روابط با ایران استقبال و از ریاض تشکر میکند. | ||
خط ۱۹۱: | خط ۱۹۱: | ||
===گروه نوسازی ملی (حرکة التجدید الوطنی)=== | ===گروه نوسازی ملی (حرکة التجدید الوطنی)=== | ||
نیز گروهی جدید است که میتوان آن را یک شاخه جداشده از | نیز گروهی جدید است که میتوان آن را یک شاخه جداشده از اخوانالمسلمین به ریاست عبیدة النحاس دانست. وی سابقه عضویت در هیئت مذاکراتی معارضان در ژنو را دارد و از اعضای دبیرخانه شورای ملی معارضان سوری بوده است. النحاس عمده دوران تحصیل دانشگاهی خود را در عربستان گذرانده است. مشهور است که النحاس مشاور البیانونی رهبر اخوان بوده اما با آغاز ناآرامیهای 2011 اعلام کرد که از اخوان جدا میشود و در فوریه 2017 گروه جدید را تاسیس میکند. به عقیده ناظران سیاسی این اقدام را باید نوعی تمرد نسل جدید اخوان سوریه از رویه سنتی این گروه دانست. گفته میشود این گروه را باید حرکتی نزدیک به محور سعودی و در راستای مقابله با ائتلاف معارضان مورد حمایت ترکیه و قطر ارزیابی کرد. تلاشها برای معرفی این گروه به عنوان یک جریان اسلامگرا آنقدر جدی است که روزنامه الحیاة با عنوان «تجدید اسلام سیاسی» از آن یاد میکند. | ||
===جنبش عدالت و سازندگی (حرکة العدالة والبناء)=== | ===جنبش عدالت و سازندگی (حرکة العدالة والبناء)=== | ||
خط ۲۰۱: | خط ۲۰۱: | ||
===سلفگرایی سنتی=== | ===سلفگرایی سنتی=== | ||
دو جریان سلفگرایی علمی ([[شیخ ناصرالدین الآلبانی]] د1999) و سلفگرایی «مدخلی» یا وهابی که صبغه جدیدتری در سوریه دارد همواره به عنوان منتقد جدی سیاستهای نظام و نهاد رسمی دینی به شمار میرفتهاند. این دو جریان یک ویژگی مشترک داشتند که ورود به عرصه سیاست و فعالیت سازمانیافته سیاسی را نامشروع میدانند. به موازات این جریان مکتب دیگری با هدایت شیخ محمد سرور بن زینالعابدین شکل گرفت که به سلفگرایی سروری یا «حَرَکی» مشهور شد. محمد سرور ابتدا عضو | دو جریان سلفگرایی علمی ([[شیخ ناصرالدین الآلبانی]] د1999) و سلفگرایی «مدخلی» یا وهابی که صبغه جدیدتری در سوریه دارد همواره به عنوان منتقد جدی سیاستهای نظام و نهاد رسمی دینی به شمار میرفتهاند. این دو جریان یک ویژگی مشترک داشتند که ورود به عرصه سیاست و فعالیت سازمانیافته سیاسی را نامشروع میدانند. به موازات این جریان مکتب دیگری با هدایت شیخ محمد سرور بن زینالعابدین شکل گرفت که به سلفگرایی سروری یا «حَرَکی» مشهور شد. محمد سرور ابتدا عضو اخوانالمسلمین بود اما پس از تبعید به عربستان گرایشهایی سلفی پیدا کرد. وی در ابتدای بحران سوریه نقش بارزی در این اعتراضات داشت و به عضویت «شورای اسلامی» در آمد. | ||
در رابطه با سلفگرایی وهابی اما برخی معتقدند که اهمال دولت سوریه در برخورد با مبلغان این جریان طی سالیان اخیر موجب گسترش این مکتب در سوریه به ویژه در مناطق ریفی و حاشیهای شد. تا آنجا که گسترش این آموزهها به مرور بستر مناسب برای پذیرش سلفگرایی جهادی در سوریه را فرآهم آورد. | در رابطه با سلفگرایی وهابی اما برخی معتقدند که اهمال دولت سوریه در برخورد با مبلغان این جریان طی سالیان اخیر موجب گسترش این مکتب در سوریه به ویژه در مناطق ریفی و حاشیهای شد. تا آنجا که گسترش این آموزهها به مرور بستر مناسب برای پذیرش سلفگرایی جهادی در سوریه را فرآهم آورد. | ||
خط ۲۲۵: | خط ۲۲۵: | ||
===احرار الشام=== | ===احرار الشام=== | ||
این گروه از ابتدای تاسیس تا کنون مراحل مختلفی را پشت سر نهاده است. تا آنجا که در مقایسه با مانیفست ابتدائی «پروژه امت» به تغیر در گفتمان و «ادغام تاکتیکی» با جبهه وطنیة رسید و سرانجام با گرایش به گروههای معارض همانند | این گروه از ابتدای تاسیس تا کنون مراحل مختلفی را پشت سر نهاده است. تا آنجا که در مقایسه با مانیفست ابتدائی «پروژه امت» به تغیر در گفتمان و «ادغام تاکتیکی» با جبهه وطنیة رسید و سرانجام با گرایش به گروههای معارض همانند اخوانالمسلمین سند انقلاب ملت (ثورة شعب) را ارائه کرد. احرار الشام در ابتدا گفتمانی نزدیک به سلفگرایی جهادی (القاعده) داشت اما ماجرای انفجار در محل حضور فرماندهان رده اولش در سال 2014 نقطه عطفی تضعیف این گروه بود. | ||
در برهههای اخیر، جریان فکری اصلاحی در احرار الشام تقویت شد که که عمدتا در تقابل با جریان القاعدهای حاضر در این گروه تعریف میشود. با این حال احرار الشام در ابتدای 2019 دیگر آن گروه سازمانیافته و موثر گذشته نبود. حملات گسترده تحریرالشام موجب شد تا احرار، بسیاری از مواضع خود از جمله «سهل الغاب» در ادلب به عنوان پایگاه سنتی و مردمیاش را از دست بدهد. پیش از این البته احرارالشام ائتلافی با عنوان «جبهه تحریر سوریه» تشکیل داد (فوریه 2018). تشکیل این جبهه، اقدامی در راستای مشروعیت بخشی به احرار الشام در سایه حمایتهای ترکیه به شمار میرود و حتی گفته شد که در عملیات ترکها (شاخه زیتون) نیز تحت نام «جبهه تحریر» شرکت کردند. | در برهههای اخیر، جریان فکری اصلاحی در احرار الشام تقویت شد که که عمدتا در تقابل با جریان القاعدهای حاضر در این گروه تعریف میشود. با این حال احرار الشام در ابتدای 2019 دیگر آن گروه سازمانیافته و موثر گذشته نبود. حملات گسترده تحریرالشام موجب شد تا احرار، بسیاری از مواضع خود از جمله «سهل الغاب» در ادلب به عنوان پایگاه سنتی و مردمیاش را از دست بدهد. پیش از این البته احرارالشام ائتلافی با عنوان «جبهه تحریر سوریه» تشکیل داد (فوریه 2018). تشکیل این جبهه، اقدامی در راستای مشروعیت بخشی به احرار الشام در سایه حمایتهای ترکیه به شمار میرود و حتی گفته شد که در عملیات ترکها (شاخه زیتون) نیز تحت نام «جبهه تحریر» شرکت کردند. | ||
خط ۲۳۵: | خط ۲۳۵: | ||
اکنون علی رغم حضور اسمی احرار الشام اما به نظر میرسد این گروه تاثیرگذاری میدانی و کارآمدی گذشته را ندارد. شاید دیگر مهمترین سئوال این نیست که احرار الشام چقدر گروهی میانه رو است بلکه باید پرسید که این گروه اکنون چقدر ظرفیت تاثیرگذاری در تحولات سوریه را دارد. | اکنون علی رغم حضور اسمی احرار الشام اما به نظر میرسد این گروه تاثیرگذاری میدانی و کارآمدی گذشته را ندارد. شاید دیگر مهمترین سئوال این نیست که احرار الشام چقدر گروهی میانه رو است بلکه باید پرسید که این گروه اکنون چقدر ظرفیت تاثیرگذاری در تحولات سوریه را دارد. | ||
با وجود رویکرد انتقادی احرار نسبت به ایران همانند دیگر گروههای معارض سوری شاهد آن بودیم که این گروه سابقه مذاکرات با طرف ایرانی در ماجرای فوعه-کفریا و زبدانی را داشته است. برخی ناظران معتقدند که احرار الشام شانس این را دارد که در صورت تشکیل دولتی انتقالی در آن شرکت داشته باشد. این یک فرضیه جدی است که اگر این گروه قابلیت فعالیت سیاسی را داشته باشد، نهایتا به همان ظرفیتی قانع است که | با وجود رویکرد انتقادی احرار نسبت به ایران همانند دیگر گروههای معارض سوری شاهد آن بودیم که این گروه سابقه مذاکرات با طرف ایرانی در ماجرای فوعه-کفریا و زبدانی را داشته است. برخی ناظران معتقدند که احرار الشام شانس این را دارد که در صورت تشکیل دولتی انتقالی در آن شرکت داشته باشد. این یک فرضیه جدی است که اگر این گروه قابلیت فعالیت سیاسی را داشته باشد، نهایتا به همان ظرفیتی قانع است که اخوانالمسلمین در سوریه دارد. باید توجه داشت که آنها بیش از هر چیز به عنوان یک گروه محلی شناخته میشوند که در ادلب و حلب بستری مردمی دارند و در صورتی که در یک فرآیند انتخاباتی حضور پیدا کنند احتمالا آراء خود را به صندوق گروهی همچون اخوانالمسلمین خواهند انداخت. | ||
===جیشالاسلام=== | ===جیشالاسلام=== | ||
خط ۲۹۸: | خط ۲۹۸: | ||
واقعیت آن است که تا کنون، فعالیت گروههای اسلامی همچون صوفیه و حتی برخی طیفهای سلفی در فضای جامعه سوری با محدودیت چندانی مواجه نبوده است و حتی آنگونه که پیش از این نیز گفته شد فعالیت این جریانها در چارچوب سیاستهای خاصی حمایت نیز شده است. | واقعیت آن است که تا کنون، فعالیت گروههای اسلامی همچون صوفیه و حتی برخی طیفهای سلفی در فضای جامعه سوری با محدودیت چندانی مواجه نبوده است و حتی آنگونه که پیش از این نیز گفته شد فعالیت این جریانها در چارچوب سیاستهای خاصی حمایت نیز شده است. | ||
به نظر میرسد جنبش | به نظر میرسد جنبش اخوانالمسلمین را باید جدیترین جریانی دانست که از این ظرفیت برخودار است تا در فضای سیاسی سوریه ایفای نقش نماید. این مسئله به ویژه در شرایطی که فعالیت اخوان در بسیاری از کشورهای عربی منطقه ممنوع اعلام شده، بسیار حائز اهمیت است. | ||
توجه به جایگاه و تاثیرگذاری اخوان در سطوح مختلف معارضان سوری از شورای اسلامی سوریه تا ائتلاف ملی معارضان حاکی از آن است که این گروه را میتوان اصلیترین جریان اسلامگرا در معارضه سوری به شمار آورد. با این حال، به نظر میرسد که اخوان نیز دیگر شرایط سال 2011 را ندارد و باید خود را با شرایط جدید که نظام سوریه توانسته خود را تثبیت نماید وفق داده و برنامه جدیدی برای دورنمای آینده ارائه دهد. | توجه به جایگاه و تاثیرگذاری اخوان در سطوح مختلف معارضان سوری از شورای اسلامی سوریه تا ائتلاف ملی معارضان حاکی از آن است که این گروه را میتوان اصلیترین جریان اسلامگرا در معارضه سوری به شمار آورد. با این حال، به نظر میرسد که اخوان نیز دیگر شرایط سال 2011 را ندارد و باید خود را با شرایط جدید که نظام سوریه توانسته خود را تثبیت نماید وفق داده و برنامه جدیدی برای دورنمای آینده ارائه دهد. | ||
خط ۳۰۴: | خط ۳۰۴: | ||
هرچند به نظر میرسد که سبد رای بسیاری از اسلامگرایان برای گروههایی همچون اخوان خواهد بود اما توجه به دیگر گروههای اسلامی که زیرمجموعه اخوان به شمار میرفته اند و یا به دلیل اختلافات از آن زاویه گرفته اند حائز اهمیت است. | هرچند به نظر میرسد که سبد رای بسیاری از اسلامگرایان برای گروههایی همچون اخوان خواهد بود اما توجه به دیگر گروههای اسلامی که زیرمجموعه اخوان به شمار میرفته اند و یا به دلیل اختلافات از آن زاویه گرفته اند حائز اهمیت است. | ||
با این همه، با وجود گفتمان اعتدالی ادعایی اخوان، نگرانیهایی جدی از سوی اقلیتها (که گفته میشود دستکم 30 درصد جمعیت سوریه هستد) و همچنین طیف قابل توجهی از مردم سوریه با توجه به شرایط و تنوع فرهنگی و اجتماعی موجود در این کشور نسبت به بازگشت گروههای اسلامگرا همچون | با این همه، با وجود گفتمان اعتدالی ادعایی اخوان، نگرانیهایی جدی از سوی اقلیتها (که گفته میشود دستکم 30 درصد جمعیت سوریه هستد) و همچنین طیف قابل توجهی از مردم سوریه با توجه به شرایط و تنوع فرهنگی و اجتماعی موجود در این کشور نسبت به بازگشت گروههای اسلامگرا همچون اخوانالمسلمین به صحنه سیاسی سوریه وجود دارد. | ||
در مورد گروههای مسلح مشخصا دو گروه «احرار الشام» و «جیش الاسلام» حائز اهمیت هستند که به هر حال شرایط را به گونهای برای این دو رقم خورد که خواسته یا ناخواسته به راهبردهایی حداقلی روی آوردهاند. به نظر میرسد که در مورد احرار الشام از سوی ترکیه و روسیه حساسیتها و ملاحظات کمتری وجود دارد. با این حال نکته مهم درباره آینده این گروهها آن است که آیا در ساختار سیاسی خودمختار و مستقلی به ایفای نقش خواهند پرداخت و یا در ساختار سیاسی نظام سوریه. این مسئله تا حد بسیاری به چگونگی توافقات و عملکرد آینده بازیگران منطقهای همچون ترکها و روسها در شمال سوریه بستگی دارد. بسیاری از ناظران بر این اعتقادند که این گروهها و دیگر گروههای کوچک در شمال سوریه و حتی تحریر الشام ناچارند تا به روند یکپارچهسازی معارضه در این منطقه بپیوندند. | در مورد گروههای مسلح مشخصا دو گروه «احرار الشام» و «جیش الاسلام» حائز اهمیت هستند که به هر حال شرایط را به گونهای برای این دو رقم خورد که خواسته یا ناخواسته به راهبردهایی حداقلی روی آوردهاند. به نظر میرسد که در مورد احرار الشام از سوی ترکیه و روسیه حساسیتها و ملاحظات کمتری وجود دارد. با این حال نکته مهم درباره آینده این گروهها آن است که آیا در ساختار سیاسی خودمختار و مستقلی به ایفای نقش خواهند پرداخت و یا در ساختار سیاسی نظام سوریه. این مسئله تا حد بسیاری به چگونگی توافقات و عملکرد آینده بازیگران منطقهای همچون ترکها و روسها در شمال سوریه بستگی دارد. بسیاری از ناظران بر این اعتقادند که این گروهها و دیگر گروههای کوچک در شمال سوریه و حتی تحریر الشام ناچارند تا به روند یکپارچهسازی معارضه در این منطقه بپیوندند. |