مسجد جامع: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[عربستان]] پیش از [[اسلام]] هر قبیله برای گردآمدن مردم، بزرگان قوم و رئیسان خود در مناسبت ها یا به گاه ضرورت، مکانی را اختصاص داده بود. این وعده گاه‌های قبیله ای را عموماً سقیفه و در شهر [[مکه]]، دارالنّدوه می خواندند. با ظهور اسلام و هجرت [[نبی اکرم صلی الله علیه ]] به [[یثرب]]، آن حضرت در اولین اقدام خود بنای مسجدی را گذاشت که [[مسجدالنبی]] نام گرفت و مرکز اصلی فعالیت های عبادی، اجتماعی، سیاسی، اداری و تعلیمی [[مدینه]] شد. گسترش مدینه بر اثر [[هجرت]] نومسلمانان به این شهر، موجب شد که [[پیامبرصلی الله علیه ]] به درخواست مردم و برای راحتی آنان اجازة ساخت مساجد دیگر را بدهد. به این ترتیب دوگونه [[مسجد]] ایجاد شد: [[مسجد نبوی]] که مسجد اصلی شهر و مقرّ رئیس حکومت بود و مساجد قبیله ای یا محلی که بیشتر کاربرد عبادی و تعلیمی داشت برای آگاهی از برخی مساجد محلی و قبیله ای مدینه<ref>ابن شبّه نمیری، تاریخ المدینة المنورة، ج1، ص57ـ75.</ref>.

تبدیل معابد غیرمسلمانان به مساجد جامع با تغییراتی نه چندان اساسی یکی دیگر از روش‌های ساخت جوامع اولیه در شهرهای فتح شده بود. مسلمانان زمانی که به شهرها وارد می شدند، از یک سو فرصت و امکانات ساخت مساجد جامع را که با معابد [[مسیحیان]] و [[زرتشتیان|زردشتیان]] برابری کند، نداشتند و از سوی دیگر معابد پیروان دیگر ادیان را برای عبادت [[مسلمانان]] مناسب نمی دانستند؛ بنابراین راه حل را در آن دیدند که با تغییراتی گاه جزئی کنیسه‌ها، آتش‌کده‌ها و بتک‌دها را به مسجد جامع تبدیل کنند و بعد در فرصتی فراختر مسجدهای مناسب بسازند.

نمونه های فراوانی از تغییر معابد غیرمسلمانان به مسجد جامع، در منابع گزارش شده است. در فتح دمشق مسلمانان کلیسای بزرگ شهر را به دو بخش تقسیم و نیمة شرقی آن را به مسجد جامع تبدیل کردند و در حمص یک چهارم کنیسه یوحنّا، به مسجد جامع تبدیل شد<ref>بلاذری، ص179.</ref>. جامع قرطبه در اندلس نیز در اصل نیمی از کلیسای بزرگ شهر بود. بعدها که دیگر گنجایش این جامع برای انبوه نمازگزاران کفایت نمی کرد، عبدالرحمانِ داخل در 168 نیمه دیگر [[کلیسا]] را نیز به مسجد افزود<ref>مقری، نفح الطیب، ج1، ص560ـ561.</ref>.

در ایران بسیاری از آتشکده ها مسجد جامع شدند. بنا به گزارش محمد بن احمد مقدسی<ref>مقدسی، ص436.</ref> مسجد جامع استخر، مرکز ایالت فارس دارای ستونهای گرد و سرستونهایی همانند سرگاو بود که ظاهراً در مکان یک آتشکده بنا گردیده بود<ref>برای نمونه ای دیگر رجوع کنید به مخلصی، آثار تاریخی سمنان، ص77.</ref>. در مناطق شرقی تر نیز معابد و بتکده ها را مسجد جامع کردند. به گزارش [[ابن بطوطه]]<ref>ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطة، ص428.</ref> جامع دهلی بر بنای بتخانه ای استوار شده بود<ref>برای نمونه ای دیگر رجوع کنید به بارتولد، گزیدة مقالات تحقیقی ، ص116ـ117.</ref>. در دوره [[عثمانی]] نیز در فتح [[قسطنطنیه]] ([[استانبول]]) و سپس دیگر شهرهای اروپایی معابد را تبدیل به مسجد جامع کردند<ref>برای نمونه رجوع کنید به فرید، تاریخ الدولة العلیة العثمانیة، ص236.</ref>.

تبدیل معابد غیرمسلمانان به مسجد، در دوره فتوحات و اقتدار سیاسی و نظامی مسلمانان رخ می داد؛ اما گاه با ضعف خلافت اسلامی عکس آن اتفاق می افتاد، مثلاً رومیان در حمله به [[ارمنستان]] در 316 شهر خلاط را تصرف کردند، [[منبر]] را از جامع شهر بیرون بردند و به جای آن صلیب آویختند<ref> نویری، نهایة الارب فی فنون الادب، ج23، ص88.</ref>. در حمله های نظامی گاه جامع شهرها را ویران یا آنها را به اصطبل تبدیل می کردند<ref>رجوع کنید به خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص331؛ نویری، نهایة الارب فی فنون الادب، ج23، ص194.</ref>. علاوه بر هتک حرمت از جوامع و کشتار مردم در آنها در جریانِ هجوم غیرمسلمانان به سرزمینهای اسلامی<ref>به ویژه در حملات مغولان رجوع کنید به مقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، 1418، ج6، ص41ـ42؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، ج7، ص299.</ref>، گاه در نزاعهای داخلی بین قدرتهای مسلمان نیز برخی جوامع ویران، غارت یا تعطیل می شدند<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج17، ص309، ج18، ص114-117؛ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج6، جزء11، ص161، جزء12، ص253.</ref>.