نظریه کسب از نگاه فخر رازی و تشابه وتفاوت آن با نظریه امر بین الامرین: تفاوت میان نسخه‌ها

 

از جمله متکلمان صاحب نام اشاعره، فخر رازی(ابوعبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن تَیْمیِّ بَکْریِّ طبرستانی رازی. 543-606) است. وی معتقد است افعال اختیاری بشر منوط به وجود قدرت و داعی است و با حصول این دو صفت، عبد حقیقتا فاعل می شود، اما چون قدرت و داعی مخلوق خدا است، پس صدور فعل از بنده جبری است، بنا بر این، مجموع قدرت و داعی (به شرط عدم وجود مانع) موجب تحقق افعال انسان در خارج می شود. وی به این مطلب ضمن تبیین آرای مذاهب مربوطه، اشاره می کند. فخر رازی در تفسیر افعال عباد ابتدا با عنوان « فی بيان تفاصيل مذاهب الناس في هذا الباب» به نظرات مذاهب اشاره و عقیده خود را بر مبنای تاثیر مجموع قدرت و داعی بر حصول فعل بیان می کند.«انا نعلم بالضروره ان القادر على الفعل اذا دعاه الداعي اليه و لم يمنعه منه مانع، فانه يحصل ذلك الفعل»<ref>فخرالدین رازی، القضا و القدر، ص 31</ref>یعنی ما به ضرورت می دانیم کسی که قدرت بر انجام فعلی دارد اگر با داعی (انگیزه) همراه شود و مانعی در بین نباشد، به طور حتم آن فعل محقق خواهد شد. و در ادامه به سه قول مشهور مذاهب هم کیش خودش اشاره و در باره تفسیر افعال انسانی به سه قول اشاره می کند.«القول الأول... قدرة العبد كما لم تؤثر في وجود الفعل البتة، لم تؤثر أيضا في شي‏ء من صفات ذلك الفعل‏ و قال القاضي قدرة العبد و إن لم تؤثر في وجود ذلك الفعل، إلا أنها أثرت في صفة من صفات ذلك الفعل و تلك الصفة هي المسماة بالكسب قال و ذلك لأن الحركة التي هي طاعة و الحركة التي هي‏ معصية قد اشتركا في كون كل منهما حركة و امتازت إحداهما عن الأخرى بكونها طاعة أو معصية. و ما به المشاركة غير ما به الممايزة فثبت إن كونها حركة غير و كونها طاعة أو معصية فذات الحركة و وجودها واقع بقدرة اللّه تعالى أما كونها طاعة أو معصية فهو صفة واقعة بقدرة العبد» <ref>همان</ref>.