۴٬۹۳۳
ویرایش
جنبش اسلامی افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '==پانویس==↵<references />↵↵[[رده:' به '== پانویس == {{پانویس}} [[رده:') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
در افغانستان، تا کنون سرشماری دقیقی صورت نگرفته است، اما بر اساس برآورد سال 1922، جمعیت این کشور بیش از 20 میلیون نفر گزارش شده است و از این تعداد 99 درصد مسلمان می‌باشند که [[شیعیان]] اثنی عشری 25 تا 30 درصد و بقیه مسلمان [[سنی]] و بیشتر پیرو مذهب [[حنفی]] هستند. بیشتر شیعیان در مناطق مرکزی افغانستان زندگی می‌کنند. تاریخ پیدایش تشیع، به عقیده برخی پژوهشگران، به دوره خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و به دست خود آن حضرت برمی‌گردد. | در افغانستان، تا کنون سرشماری دقیقی صورت نگرفته است، اما بر اساس برآورد سال 1922، جمعیت این کشور بیش از 20 میلیون نفر گزارش شده است و از این تعداد 99 درصد مسلمان می‌باشند که [[شیعیان]] اثنی عشری 25 تا 30 درصد و بقیه مسلمان [[سنی]] و بیشتر پیرو مذهب [[حنفی]] هستند. بیشتر شیعیان در مناطق مرکزی افغانستان زندگی می‌کنند. تاریخ پیدایش تشیع، به عقیده برخی پژوهشگران، به دوره خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و به دست خود آن حضرت برمی‌گردد. | ||
<br> | <br> | ||
==تاریخ مبارزات مردم مسلمان افغانستان== | == تاریخ مبارزات مردم مسلمان افغانستان == | ||
<br> | <br> | ||
افغانستان تا قرن هجدهم میلادی، دولت مستقل نداشت و به صورت ملوک الطوایفی اداره می‌شد و بیشتر مناطق این کشور جزو قلمرو [[خراسان]] بزرگ به شمار می‌رفت. در سال 1757، این سرزمین بر اساس پیمان [[پاریس]]، از ایران جدا شد و «احمدخان ابدالی» اولین دولت مستقل افغانستان را تشکیل داد. | افغانستان تا قرن هجدهم میلادی، دولت مستقل نداشت و به صورت ملوک الطوایفی اداره می‌شد و بیشتر مناطق این کشور جزو قلمرو [[خراسان]] بزرگ به شمار می‌رفت. در سال 1757، این سرزمین بر اساس پیمان [[پاریس]]، از ایران جدا شد و «احمدخان ابدالی» اولین دولت مستقل افغانستان را تشکیل داد. | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
سرزمین افغانستان برای نخستین بار در سال 1838 مورد تجاوز استعمارگران غربی و دولت بریتانیا قرار گرفت، شهرهای قندهار و کابل اشغال گردید و «[[شاه شجاع]]» با کمک انگلیسی‌ها در سال 1839 قدرت را در دست گرفت. با روی کار آمدن دولت دست نشانده [[انگلیس]] در افغانستان، مبارزات مردم این کشور با غلبه تجاوز خارجی شروع شد. تا سال 1841 قیام‌های عمومی همه جا را فراگرفت و در ژانویه 1842، در شورش‌های مردمی تمام نیروهای بریتانیا قتل عام شدند و تنها یک افسر پزشک انگلیسی به نام «دکتر بریدون» از معرکه جان سالم به در برد. | سرزمین افغانستان برای نخستین بار در سال 1838 مورد تجاوز استعمارگران غربی و دولت بریتانیا قرار گرفت، شهرهای قندهار و کابل اشغال گردید و «[[شاه شجاع]]» با کمک انگلیسی‌ها در سال 1839 قدرت را در دست گرفت. با روی کار آمدن دولت دست نشانده [[انگلیس]] در افغانستان، مبارزات مردم این کشور با غلبه تجاوز خارجی شروع شد. تا سال 1841 قیام‌های عمومی همه جا را فراگرفت و در ژانویه 1842، در شورش‌های مردمی تمام نیروهای بریتانیا قتل عام شدند و تنها یک افسر پزشک انگلیسی به نام «دکتر بریدون» از معرکه جان سالم به در برد. | ||
<br> | <br> | ||
دومین نبرد افغانستان و انگلیس در سال 1880 رخ داد که در پی آن حکومت «امیر شیر علی خان» سرنگون و «امیر عبدالرحمن» که یک عامل انگلیس بود، قدرت را به دست گرفت و چندین سال بر این کشور حکومت کرد. پس از درگذشت او، پسر بزرگش «امیر حبیب | دومین نبرد افغانستان و انگلیس در سال 1880 رخ داد که در پی آن حکومت «امیر شیر علی خان» سرنگون و «امیر عبدالرحمن» که یک عامل انگلیس بود، قدرت را به دست گرفت و چندین سال بر این کشور حکومت کرد. پس از درگذشت او، پسر بزرگش «امیر حبیب اللّه» به قدرت رسید. | ||
<br> | <br> | ||
سومین جنگ افغانستان و انگلستان در سال 1918 و در زمان حکومت «حبیب اللّه خان» واقع شد و نیروهای انگلیسی، سرانجام به دلیل مبارزات گسترده مردم با آنان، مجبور به خروج از افغانستان شدند و به این ترتیب، این کشور استقلال خود را در سال 1919 به دست آورد. | سومین جنگ افغانستان و انگلستان در سال 1918 و در زمان حکومت «حبیب اللّه خان» واقع شد و نیروهای انگلیسی، سرانجام به دلیل مبارزات گسترده مردم با آنان، مجبور به خروج از افغانستان شدند و به این ترتیب، این کشور استقلال خود را در سال 1919 به دست آورد. | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
نزدیک شدن «داوود» به غرب، خشم مقامات کرملین را برانگیخت و «برژنف»، در دیدار ژوئن 1974 «داوودخان» از شوروی، به شدت از سیاست‌های او انتقاد کرد و هشدار داد که از نزدیک شدن به کشورهای اقمار غرب پرهیز کند. وقتی شوروی از «داوود خان» ناامید شد، با آشتی دادن حزب خلق و پرچم، کودتای 7 نور 1357 (27 آوریل 1977) را به سرکردگی «نورمحمد زکی» با هدف ایجاد یک حکومت کمونیستی در افغانستان ترتیب داد. با روی کار آمدن کمونیست‌ها در این کودتا، فشار بر روی اسلام‌گرایان افزایش یافت و عده زیادی از علما و رهبران جامعه دستگیر و زندانی شدند. این امر باعث قیام عمومی در سراسر افغانستان گردید و مقاومت در برابر کمونیست‌ها روزبه روز ابعاد تازه تری پیدا کرد و مبارزات مسلحانه در بیشتر مناطق آغاز شد. | نزدیک شدن «داوود» به غرب، خشم مقامات کرملین را برانگیخت و «برژنف»، در دیدار ژوئن 1974 «داوودخان» از شوروی، به شدت از سیاست‌های او انتقاد کرد و هشدار داد که از نزدیک شدن به کشورهای اقمار غرب پرهیز کند. وقتی شوروی از «داوود خان» ناامید شد، با آشتی دادن حزب خلق و پرچم، کودتای 7 نور 1357 (27 آوریل 1977) را به سرکردگی «نورمحمد زکی» با هدف ایجاد یک حکومت کمونیستی در افغانستان ترتیب داد. با روی کار آمدن کمونیست‌ها در این کودتا، فشار بر روی اسلام‌گرایان افزایش یافت و عده زیادی از علما و رهبران جامعه دستگیر و زندانی شدند. این امر باعث قیام عمومی در سراسر افغانستان گردید و مقاومت در برابر کمونیست‌ها روزبه روز ابعاد تازه تری پیدا کرد و مبارزات مسلحانه در بیشتر مناطق آغاز شد. | ||
<br> | <br> | ||
در سال 1358 ه . ش (1979 م) شوروی به طور رسمی افغانستان را مورد تجاوز نظامی قرار داد. هدف از این تجاوز، نجات دولت در حال سرنگونی کابل، رویارویی با نفوذ امواج انقلاب اسلامی ایران، گسترش ایدئولوژی مارکسیستی و رسیدن به آب‌های گرم جنوب و... بود؛ ولی مبارزات بی امان مردم مسلمان افغانستان، نه تنها مانع رسیدن اتحاد شوروی به این خواسته‌ها شد، بلکه در دهه | در سال 1358 ه. ش (1979 م) شوروی به طور رسمی افغانستان را مورد تجاوز نظامی قرار داد. هدف از این تجاوز، نجات دولت در حال سرنگونی کابل، رویارویی با نفوذ امواج انقلاب اسلامی ایران، گسترش ایدئولوژی مارکسیستی و رسیدن به آب‌های گرم جنوب و... بود؛ ولی مبارزات بی امان مردم مسلمان افغانستان، نه تنها مانع رسیدن اتحاد شوروی به این خواسته‌ها شد، بلکه در دهه 80، «[[گورباچف]]»، تجاوز نظامی شوروی به افغانستان را اشتباه خواند و در ژوئیه 1986، اعتراف کرد که افغانستان به جراحتی خونین برای سیاست شوروی تبدیل شده است. | ||
<br> | <br> | ||
مبارزات رهایی بخش مردم افغانستان که بیش از یک دهه ادامه یافت، سرانجام ارتش سرخ را به زانو درآورد و آنها ذلیلانه در بهمن 1368 (15 فوریه 1989) خاک این کشور را ترک کردند. بعد از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، حکومت دست نشانده آنها به رهبری دکتر «نجیب | مبارزات رهایی بخش مردم افغانستان که بیش از یک دهه ادامه یافت، سرانجام ارتش سرخ را به زانو درآورد و آنها ذلیلانه در بهمن 1368 (15 فوریه 1989) خاک این کشور را ترک کردند. بعد از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، حکومت دست نشانده آنها به رهبری دکتر «نجیب اللّه» در سال 1371 ه. ش (1992 م) سقوط کرد و مجاهدین وارد کابل شدند. | ||
<br> | <br> | ||
==نهضت اهل سنت افغانستان== | == نهضت اهل سنت افغانستان == | ||
<br> | <br> | ||
تاریخ پیدایش جنبش اسلامی در میان جامعه اهل سنت، به سال 1348 ه . ش (1969 م) برمی‌گردد. در این زمان، جنبش اسلام‌گرایی در محافل روشن فکری اهل سنت به رهبری «[[غلام محمد نیازی]]» با نام «[[نهضت جوانان مسلمان افغانستان]]» شروع به کار کرد. این حرکت، هسته اولیه نهضت اهل سنت را در افغانستان تشکیل می‌داد. «نیازی» که فارغ‌التحصیل دانشگاه [[الازهر]] بود، تحت تأثیر افکار «[[اخوان‌المسلمین]]» مصر قرار داشت و به همین دلیل «جوانان مسلمان» در کابل به اخوان معروف بودند. | تاریخ پیدایش جنبش اسلامی در میان جامعه اهل سنت، به سال 1348 ه. ش (1969 م) برمی‌گردد. در این زمان، جنبش اسلام‌گرایی در محافل روشن فکری اهل سنت به رهبری «[[غلام محمد نیازی]]» با نام «[[نهضت جوانان مسلمان افغانستان]]» شروع به کار کرد. این حرکت، هسته اولیه نهضت اهل سنت را در افغانستان تشکیل می‌داد. «نیازی» که فارغ‌التحصیل دانشگاه [[الازهر]] بود، تحت تأثیر افکار «[[اخوان‌المسلمین]]» مصر قرار داشت و به همین دلیل «جوانان مسلمان» در کابل به اخوان معروف بودند. | ||
<br> | <br> | ||
نهضت جوانان از همان ابتدا دارای دو گرایش تندرو و میانه رو بود، با وجود این دو گرایش، نهضت در زمان «نیازی» از اتحاد لازم برخوردار بود و سعی کرد با نفوذ در ارتش، از قدرت گرفتن کمونیست‌ها جلوگیری کند؛ اما در 8 خرداد 1358 (1979 م) با کشته شدن «نیازی» به دست رژیم مارکسیستی کابل در زندان، نهضت جوانان دچار اختلاف گردید. میانه روها با رهبری ـ «[[برهان الدین ربانی]]»، «[[حزب جمعیت اسلامی]]» و تندروها با رهبری «[[گلبدین حکمتیار]]»، «حزب اسلامی» را به وجود آوردند. | نهضت جوانان از همان ابتدا دارای دو گرایش تندرو و میانه رو بود، با وجود این دو گرایش، نهضت در زمان «نیازی» از اتحاد لازم برخوردار بود و سعی کرد با نفوذ در ارتش، از قدرت گرفتن کمونیست‌ها جلوگیری کند؛ اما در 8 خرداد 1358 (1979 م) با کشته شدن «نیازی» به دست رژیم مارکسیستی کابل در زندان، نهضت جوانان دچار اختلاف گردید. میانه روها با رهبری ـ «[[برهان الدین ربانی]]»، «[[حزب جمعیت اسلامی]]» و تندروها با رهبری «[[گلبدین حکمتیار]]»، «حزب اسلامی» را به وجود آوردند. | ||
<br> | <br> | ||
اختلاف بین این دو جریان اهل سنت تا زمان روی کار آمدن کمونیست‌ها در افغانستان بسیار شدید بود. بعد از 7 ثور 1357 ه . ش که مقاومت‌های اسلامی شکل گرفت، این دو حزب به همراه احزاب دیگر جامعه اهل سنت، [[پاکستان]] را پایگاه اصلی خود قرار دادند و از آنجا جنبش اسلامی را در داخل هدایت و به آن کمک‌های مالی و تسلیحاتی می‌کردند. | اختلاف بین این دو جریان اهل سنت تا زمان روی کار آمدن کمونیست‌ها در افغانستان بسیار شدید بود. بعد از 7 ثور 1357 ه. ش که مقاومت‌های اسلامی شکل گرفت، این دو حزب به همراه احزاب دیگر جامعه اهل سنت، [[پاکستان]] را پایگاه اصلی خود قرار دادند و از آنجا جنبش اسلامی را در داخل هدایت و به آن کمک‌های مالی و تسلیحاتی می‌کردند. | ||
<br> | <br> | ||
با شدت گرفتن مبارزات مردم افغانستان و احساس نیاز به همبستگی مبارزان اسلامی، گروه‌های اهل سنت در سال 1358 ه . ش ائتلاف هفت گانه را مرکب از هفت حزب عمده سیاسی (حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، جبهه نجات ملی، حرکت انقلاب اسلامی، حزب اسلامی یونسی خالصی، محاذ ملی و اتحاد اسلامی سیاف) در پاکستان به وجود آوردند و تا سال 1371 ه . ش با همین نام به فعالیت‌های سیاسی و نظامی خود ادامه دادند. | با شدت گرفتن مبارزات مردم افغانستان و احساس نیاز به همبستگی مبارزان اسلامی، گروه‌های اهل سنت در سال 1358 ه. ش ائتلاف هفت گانه را مرکب از هفت حزب عمده سیاسی (حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، جبهه نجات ملی، حرکت انقلاب اسلامی، حزب اسلامی یونسی خالصی، محاذ ملی و اتحاد اسلامی سیاف) در پاکستان به وجود آوردند و تا سال 1371 ه. ش با همین نام به فعالیت‌های سیاسی و نظامی خود ادامه دادند. | ||
<br> | <br> | ||
==نهضت شیعیان افغانستان== | == نهضت شیعیان افغانستان == | ||
<br> | <br> | ||
شهید «[[سید اسماعیل بلخی]]» از پیشگامان نهضت اسلامی در میان شیعیان افغانستان به شمار می‌آید. او در سال 1329 ه . ش طرح یک کودتای انقلابی را برای براندازی نظام سلطنتی پی ریزی نمود که در اثر خیانت یکی از همکارانش به نام «گل جان وردک»، قیام «بلخی» ناکام ماند و او به همراه همکارانش دستگیر و زندانی شد. | شهید «[[سید اسماعیل بلخی]]» از پیشگامان نهضت اسلامی در میان شیعیان افغانستان به شمار می‌آید. او در سال 1329 ه. ش طرح یک کودتای انقلابی را برای براندازی نظام سلطنتی پی ریزی نمود که در اثر خیانت یکی از همکارانش به نام «گل جان وردک»، قیام «بلخی» ناکام ماند و او به همراه همکارانش دستگیر و زندانی شد. | ||
<br> | <br> | ||
«بلخی» 14 سال در زندان ماند و در سال 1343 ه.ش از زندان آزاد و در سال 1347 ه.ش توسط رژیم ظاهر شاه و در زمان نخست‌وزیری داوودخان، به شهادت رسید. | «بلخی» 14 سال در زندان ماند و در سال 1343 ه. ش از زندان آزاد و در سال 1347 ه. ش توسط رژیم ظاهر شاه و در زمان نخست‌وزیری داوودخان، به شهادت رسید. | ||
<br> | <br> | ||
در طول تاریخ افغانستان، شیعیان این کشور همواره مورد ظلم و ستم واقع شده‌اند و به همین دلیل یکی از اهداف «بلخی» گرفتن حقوق شیعیان و مبارزه با انحرافات بود. او در این زمینه می‌گوید: «یکی از علت‌های نهضت من ستاندن حقوق همین ضعیفان بود، که امروز وضعیت مردم ما بهتر شده و بهترین چادر بر سر ناموس شماست. | در طول تاریخ افغانستان، شیعیان این کشور همواره مورد ظلم و ستم واقع شده‌اند و به همین دلیل یکی از اهداف «بلخی» گرفتن حقوق شیعیان و مبارزه با انحرافات بود. او در این زمینه می‌گوید: «یکی از علت‌های نهضت من ستاندن حقوق همین ضعیفان بود، که امروز وضعیت مردم ما بهتر شده و بهترین چادر بر سر ناموس شماست. | ||
<br> | <br> | ||
از میان گروه‌های سیاسی، سازمان نصر افغانستان از قدیم ترین احزاب سیاسی مربوط به جامعه شیعه است که مرکز آن نقاط مرکزی افغانستان و هزاره جات می‌باشد. <br> | از میان گروه‌های سیاسی، سازمان نصر افغانستان از قدیم ترین احزاب سیاسی مربوط به جامعه شیعه است که مرکز آن نقاط مرکزی افغانستان و هزاره جات می‌باشد. <br> | ||
این حزب از سال 1357 ه.ش (1978م) فعالیت‌های سیاسی و تبلیغاتی خودرا آغازکرد ودر سال 1358 ه.ش وارد مبارزات مسلحانه شد. | این حزب از سال 1357 ه. ش (1978م) فعالیت‌های سیاسی و تبلیغاتی خودرا آغازکرد ودر سال 1358 ه. ش وارد مبارزات مسلحانه شد. | ||
<br> | <br> | ||
دیگر گروه‌های شیعه نیز در دهه‌های پنجاه و شصت هجری به وجود آمدند. پایگاه اصلی بیشتر گروه‌های شیعه از آغاز جهاد رهایی بخش مردم افغانستان در ایران قرار داشت و از این کشور تغذیه فکری و مادی می‌شدند. این گروه‌ها در سال 1366 ه.ش ائتلاف هشت گانه را شامل سازمان نصر، حرکت اسلامی، پاسداران جهاد، حزب | دیگر گروه‌های شیعه نیز در دهه‌های پنجاه و شصت هجری به وجود آمدند. پایگاه اصلی بیشتر گروه‌های شیعه از آغاز جهاد رهایی بخش مردم افغانستان در ایران قرار داشت و از این کشور تغذیه فکری و مادی می‌شدند. این گروه‌ها در سال 1366 ه. ش ائتلاف هشت گانه را شامل سازمان نصر، حرکت اسلامی، پاسداران جهاد، حزب اللّه، نهضت اسلامی، شورای انقلاب اتفاق اسلامی و جبهه متحد اسلامی تشکیل دادند. این ائتلاف با درک ضرورت اتحاد و همبستگی گروه‌های شیعی و یکپارچگی جبهه‌های مقاومت در 25/4/1368 ه. ش، حزب وحدت اسلامی را در بامیان تأسیس کردند. | ||
<br> | <br> | ||
برخی از اهداف حزب وحدت اسلامی که در «میثاق وحدت» آمده، عبارت است از: | برخی از اهداف حزب وحدت اسلامی که در «میثاق وحدت» آمده، عبارت است از: | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
3. تأمین امنیت در مناطق شیعه نشین؛ | 3. تأمین امنیت در مناطق شیعه نشین؛ | ||
<br> | <br> | ||
4. نقش فعال در آزادسازی شهر کابل و پیروزی مجاهدان در سال 1371 ه.ش و... | 4. نقش فعال در آزادسازی شهر کابل و پیروزی مجاهدان در سال 1371 ه. ش و... | ||
<br> | <br> | ||
==عوامل پیدایش نهضت اسلامی در افغانستان== | == عوامل پیدایش نهضت اسلامی در افغانستان == | ||
<br> | <br> | ||
نهضت اسلامی در افغانستان که از دهه شصت میلادی اوج نمی‌گیرد و سرانجام به قیام‌های عمومی می‌انجامد، علل زیادی دارد که تحت دو عنوان به آن اشاره می‌کنیم: | نهضت اسلامی در افغانستان که از دهه شصت میلادی اوج نمی‌گیرد و سرانجام به قیام‌های عمومی می‌انجامد، علل زیادی دارد که تحت دو عنوان به آن اشاره می‌کنیم: | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
3. پیروزی انقلاب اسلامی ایران. بدون تردید بسیاری از گروه‌های مجاهدان و از جمله احزاب شیعه این کشور، با اتکا به انقلاب اسلامی ایران مبارزات خود را شروع کردند. | 3. پیروزی انقلاب اسلامی ایران. بدون تردید بسیاری از گروه‌های مجاهدان و از جمله احزاب شیعه این کشور، با اتکا به انقلاب اسلامی ایران مبارزات خود را شروع کردند. | ||
<br> | <br> | ||
==مواضع فکری و سیاسی گروه‌های اسلامی و روابط آنها با انقلاب اسلامی== | == مواضع فکری و سیاسی گروه‌های اسلامی و روابط آنها با انقلاب اسلامی == | ||
<br> | <br> | ||
قبل از کودتای کمونیستی در سال 1978، حرکت‌های اسلامی و مذهبی به خاطر نداشتن سازمان دهی قوی، تأثیری در حوادث و روی دادهای کشور نداشتند و یا فرصت اظهار وجود پیدا نکردند. برای نمونه؛ مخالفت با کشف حجاب در سال 1959 و نهضت «شهید بلخی» در سال 1329 و جنبش جوانان در سال 1975 به شدت توسط رژیم سلطنتی «ظاهرشاه» سرکوب شد. برخی بر این باورند که نبود یک تشکیلات متحد و یکپارچه قوی در آغاز نهضت اسلامی افغانستان نقش آنها را در جامعه کمرنگ جلوه داد؛ چنان که «ویلیام میلی» می‌نویسد: «از نظر تاریخی، نقش گروه‌های مذهبی سازمان یافته در سیاست افغانستان، به هیچ وجه نقشی مسلط نبوده است، اگرچه بی توجهی به منافع کلیدی نظام مذهبی می‌توانسته است برای حکام مسأله زا باشد.» | قبل از کودتای کمونیستی در سال 1978، حرکت‌های اسلامی و مذهبی به خاطر نداشتن سازمان دهی قوی، تأثیری در حوادث و روی دادهای کشور نداشتند و یا فرصت اظهار وجود پیدا نکردند. برای نمونه؛ مخالفت با کشف حجاب در سال 1959 و نهضت «شهید بلخی» در سال 1329 و جنبش جوانان در سال 1975 به شدت توسط رژیم سلطنتی «ظاهرشاه» سرکوب شد. برخی بر این باورند که نبود یک تشکیلات متحد و یکپارچه قوی در آغاز نهضت اسلامی افغانستان نقش آنها را در جامعه کمرنگ جلوه داد؛ چنان که «ویلیام میلی» می‌نویسد: «از نظر تاریخی، نقش گروه‌های مذهبی سازمان یافته در سیاست افغانستان، به هیچ وجه نقشی مسلط نبوده است، اگرچه بی توجهی به منافع کلیدی نظام مذهبی می‌توانسته است برای حکام مسأله زا باشد.» | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۶: | ||
با وجود این کاستی‌ها که در نهضت افغانستان وجود داشت، دهه 1960، اوج خیزش‌های اسلامی، تجددگرایی و اصلاح‌طلبی به شمار می‌آید. بررسی دیدگاه‌ها و مواضع گروه‌های اسلامی که بعد از این تاریخ وارد عرصه سیاسی و اجتماعی افغانستان شدند، تحت دو عنوان امکان پذیر خواهد بود: | با وجود این کاستی‌ها که در نهضت افغانستان وجود داشت، دهه 1960، اوج خیزش‌های اسلامی، تجددگرایی و اصلاح‌طلبی به شمار می‌آید. بررسی دیدگاه‌ها و مواضع گروه‌های اسلامی که بعد از این تاریخ وارد عرصه سیاسی و اجتماعی افغانستان شدند، تحت دو عنوان امکان پذیر خواهد بود: | ||
<br> | <br> | ||
1. نهضت و گروه‌های اسلام‌گرایی اهل سنت: هسته اولیه گروه‌های سنی را «نهضت جوانان مسلمان» تشکیل می‌دهد که در سال 1348 در دانشگاه کابل پایه‌گذاری شد و هدف از آن انجام اصلاحات در جامعه افغانستان بود. این نهضت از همان ابتدا دارای دو گرایش سنتی و اصلاح‌طلبی بود. گروه‌های سنت‌گرا مثل؛ اتحاد سیاف، حزب اسلامی یونس خالصی، محاذ ملی و... بیشتر متأثر از جنبش‌های اسلامی شبه قاره هند (شاه ولی اللّه ) و جنبش وهابیت بودند. اما گروه‌های اصلاح‌طلب تحت تأثیر افکار تجددخواهی و اصلاح‌طلبی جهان عرب و به ویژه جنبش اخوان‌المسلمین مصر قرار داشتند. اصلاح‌طلبان که در ابتدا به عنوان «جنبش جوانان مسلمان» فعالیت می‌کردند، در سال 1354 بر سر روش برخورد با حکومت «داوود» دچار اختلاف شدند. «گلبدین حکمت یار» که خط مشی تندروانه داشت، حزب اسلامی را تشکیل داد. این حزب که در بین پشتوها نفوذ فراوان دارد، از همان ابتدا مورد استقبال گروه‌های مذهبی پاکستان واقع شد و جماعت اسلامی پاکستان به رهبری «ابوالاعلی مودودی» و جامعه روحانیت به رهبری «مولانا مفتی محمود»، از آن پشتیبانی کردند. | 1. نهضت و گروه‌های اسلام‌گرایی اهل سنت: هسته اولیه گروه‌های سنی را «نهضت جوانان مسلمان» تشکیل می‌دهد که در سال 1348 در دانشگاه کابل پایه‌گذاری شد و هدف از آن انجام اصلاحات در جامعه افغانستان بود. این نهضت از همان ابتدا دارای دو گرایش سنتی و اصلاح‌طلبی بود. گروه‌های سنت‌گرا مثل؛ اتحاد سیاف، حزب اسلامی یونس خالصی، محاذ ملی و... بیشتر متأثر از جنبش‌های اسلامی شبه قاره هند (شاه ولی اللّه) و جنبش وهابیت بودند. اما گروه‌های اصلاح‌طلب تحت تأثیر افکار تجددخواهی و اصلاح‌طلبی جهان عرب و به ویژه جنبش اخوان‌المسلمین مصر قرار داشتند. اصلاح‌طلبان که در ابتدا به عنوان «جنبش جوانان مسلمان» فعالیت می‌کردند، در سال 1354 بر سر روش برخورد با حکومت «داوود» دچار اختلاف شدند. «گلبدین حکمت یار» که خط مشی تندروانه داشت، حزب اسلامی را تشکیل داد. این حزب که در بین پشتوها نفوذ فراوان دارد، از همان ابتدا مورد استقبال گروه‌های مذهبی پاکستان واقع شد و جماعت اسلامی پاکستان به رهبری «ابوالاعلی مودودی» و جامعه روحانیت به رهبری «مولانا مفتی محمود»، از آن پشتیبانی کردند. | ||
<br> | <br> | ||
در زمان تجاوز شوروی به افغانستان نیز بیشترین کمک‌های خارجی را از پاکستان دریافت می‌کرد. اما شاخه دیگر جنبش جوانان که محافظه کار بودند، به رهبری «برهان الدین ربانی» جمعیت اسلامی را تشکیل دادند که طرفداران آن بیشتر تاجیک‌ها هستند. غیر از این دو حزب، گروه‌های دیگری نیز در جامعه اهل سنت ظهور کردند و تمام آنها بعد از تجاوز شوروی به افغانستان، به پاکستان پناه بردند. با وجودی که بسیاری از این احزاب از آغاز پیدایش، خواهان حکومت اسلامی بودند، ولی در عمل اختیاری از خود نداشتند و سیاست مداران پاکستانی بودند که به آنها خط می‌دادند. | در زمان تجاوز شوروی به افغانستان نیز بیشترین کمک‌های خارجی را از پاکستان دریافت می‌کرد. اما شاخه دیگر جنبش جوانان که محافظه کار بودند، به رهبری «برهان الدین ربانی» جمعیت اسلامی را تشکیل دادند که طرفداران آن بیشتر تاجیک‌ها هستند. غیر از این دو حزب، گروه‌های دیگری نیز در جامعه اهل سنت ظهور کردند و تمام آنها بعد از تجاوز شوروی به افغانستان، به پاکستان پناه بردند. با وجودی که بسیاری از این احزاب از آغاز پیدایش، خواهان حکومت اسلامی بودند، ولی در عمل اختیاری از خود نداشتند و سیاست مداران پاکستانی بودند که به آنها خط می‌دادند. | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
«آنتونی هی من» با اشاره به این مطلب در زمینه پشتیبانی دولت پاکستان از جریان بنیادگرایی اسلامی در افغانستان می‌نویسد: «اگرچه بنیادگرایان افغان به خودی خود اهمیتی نداشتند، اما مورد استقبال هم فکران مسلمان پاکستانی و حتی خود دولت «بوتو» ذوالفقار علی بوتو قرار گرفتند، زیرا «بوتو» حس کرد که از این راه خواهد توانست بهره‌برداری سیاسی نماید. مدت‌ها دولت کابل ناراضیان پاکستان را کمک کرده بود... «بوتو» می‌کوشید که مخالفین بلوچ را خرد کند و مبارزه او با آنها از سال 1973 تا 1977، ادامه داشت. بنابراین، از فرصت به دست آمده راضی بود تا بتواند مداخله افغانستان در امور داخلی پاکستان را تلافی کند». | «آنتونی هی من» با اشاره به این مطلب در زمینه پشتیبانی دولت پاکستان از جریان بنیادگرایی اسلامی در افغانستان می‌نویسد: «اگرچه بنیادگرایان افغان به خودی خود اهمیتی نداشتند، اما مورد استقبال هم فکران مسلمان پاکستانی و حتی خود دولت «بوتو» ذوالفقار علی بوتو قرار گرفتند، زیرا «بوتو» حس کرد که از این راه خواهد توانست بهره‌برداری سیاسی نماید. مدت‌ها دولت کابل ناراضیان پاکستان را کمک کرده بود... «بوتو» می‌کوشید که مخالفین بلوچ را خرد کند و مبارزه او با آنها از سال 1973 تا 1977، ادامه داشت. بنابراین، از فرصت به دست آمده راضی بود تا بتواند مداخله افغانستان در امور داخلی پاکستان را تلافی کند». | ||
<br> | <br> | ||
بنابراین هدف پاکستان از پشتیبانی و پناه دادن به بنیادگرایان اسلامی از همان آغاز به خاطر مسأله پشتونستان و رقابت‌های شرق و غرب بود؛ از این رو، پس از آنکه گروه‌های اسلامی در سال 1371 ه . ش وارد کابل شدند، به توصیه‌های پاکستانی‌ها کمتر توجه کردند و این امر، زمینه پیدایش گروهک «[[طالبان]]» و مداخله نظامی پاکستان در افغانستان را فراهم آورد. | بنابراین هدف پاکستان از پشتیبانی و پناه دادن به بنیادگرایان اسلامی از همان آغاز به خاطر مسأله پشتونستان و رقابت‌های شرق و غرب بود؛ از این رو، پس از آنکه گروه‌های اسلامی در سال 1371 ه. ش وارد کابل شدند، به توصیه‌های پاکستانی‌ها کمتر توجه کردند و این امر، زمینه پیدایش گروهک «[[طالبان]]» و مداخله نظامی پاکستان در افغانستان را فراهم آورد. | ||
<br> | <br> | ||
2. گروه‌های شیعی: این گروه‌ها، از نظر فکری، وابسته به حوزه نجف و قم بودند. زیرا نهضت‌های شیعی در افغانستان توسط «سیداسماعیل بلخی»، «میرعلی احمد شعاع»، «میرآقا» و «مبلغ» در دهه پنجاه هجری پایه‌گذاری شدند که همه اینها تحصیلکردگان [[قم]] و [[نجف]] بودند. اما بعد از کودتای کمونیست‌ها در افغانستان، روحانیت شیعه تحت تأثیر [[انقلاب اسلامی ایران]] دست به مبارزه و قیام مسلحانه زد. «اولیورروا» می‌نویسد: «تأثیر انقلاب اسلامی ایران از سال 1978 به وضوح نزد جوانان شیعه افغانی احساس می‌شود، خواه جوانانی که در ایران کار می‌کنند، خواه جوانانی که عضو جامعه روحانیتند.» | 2. گروه‌های شیعی: این گروه‌ها، از نظر فکری، وابسته به حوزه نجف و قم بودند. زیرا نهضت‌های شیعی در افغانستان توسط «سیداسماعیل بلخی»، «میرعلی احمد شعاع»، «میرآقا» و «مبلغ» در دهه پنجاه هجری پایه‌گذاری شدند که همه اینها تحصیلکردگان [[قم]] و [[نجف]] بودند. اما بعد از کودتای کمونیست‌ها در افغانستان، روحانیت شیعه تحت تأثیر [[انقلاب اسلامی ایران]] دست به مبارزه و قیام مسلحانه زد. «اولیورروا» می‌نویسد: «تأثیر انقلاب اسلامی ایران از سال 1978 به وضوح نزد جوانان شیعه افغانی احساس می‌شود، خواه جوانانی که در ایران کار می‌کنند، خواه جوانانی که عضو جامعه روحانیتند.» | ||
<br> | <br> | ||
==گروه‌های خط امامی== | == گروه‌های خط امامی == | ||
<br> | <br> | ||
گروه‌های شیعه از ابتدا وابسته به انقلاب اسلامی ایران بودند و از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران پیروی می‌کردند. این گروه‌ها سرانجام با تلاش‌های مقامات ایران، حزب وحدت را به وجود آوردند که هم اکنون در صحنه سیاسی افغانستان نقش فعال دارد. | گروه‌های شیعه از ابتدا وابسته به انقلاب اسلامی ایران بودند و از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران پیروی می‌کردند. این گروه‌ها سرانجام با تلاش‌های مقامات ایران، حزب وحدت را به وجود آوردند که هم اکنون در صحنه سیاسی افغانستان نقش فعال دارد. | ||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۲۶: | ||
«احمد رشید»، خبرنگار پاکستانی با انتقاد از سیاست آمریکا، در‌این‌باره می‌نویسد: «هدف واشنگتن از به کارگیری طالبان برای محاصره کردن ایران، کاملاً کوته‌بینانه بود؛ زیرا برای این هدف لازم بود ایران را علیه پاکستان، سنی را علیه شیعه و پشتون را علیه غیرپشتون برانگیزد.... ایران که از قبل نسبت به توطئه سیا علیه خود مظنون بود، از یک سو به تلاش‌هایش برای افشای حمایت سیا از طالبان شدت بخشید و از سوی دیگر حمایت‌های تسلیحاتی‌اش را از اتحاد ضد طالبان افزایش داد.» | «احمد رشید»، خبرنگار پاکستانی با انتقاد از سیاست آمریکا، در‌این‌باره می‌نویسد: «هدف واشنگتن از به کارگیری طالبان برای محاصره کردن ایران، کاملاً کوته‌بینانه بود؛ زیرا برای این هدف لازم بود ایران را علیه پاکستان، سنی را علیه شیعه و پشتون را علیه غیرپشتون برانگیزد.... ایران که از قبل نسبت به توطئه سیا علیه خود مظنون بود، از یک سو به تلاش‌هایش برای افشای حمایت سیا از طالبان شدت بخشید و از سوی دیگر حمایت‌های تسلیحاتی‌اش را از اتحاد ضد طالبان افزایش داد.» | ||
<br> | <br> | ||
==نقد و بررسی وضعیت فعلی جنبش اسلامی افغانستان== | == نقد و بررسی وضعیت فعلی جنبش اسلامی افغانستان == | ||
یکی از ویژگی‌های جنبش اسلامی افغانستان، ماهیت اسلامی آن است و مردم این کشور بر اساس وظایف دینی و اسلامی خود، در مقابل خطراتی که از ناحیه کمونیسم، ارزش‌های اسلامی جامعه افغانستان را تهدید می‌کرد، دست به قیام و مبارزه زدند. بدون شک، انگیزه‌های اسلامی و کمک‌های الهی بود که مجاهدان افغانستان توانستند بزرگ‌ترین قدرت شرق (شوروی) را شکست دهند. شکستی که تا قبل از نهضت اسلامی افغانستان، برای ارتش سرخ به قدری بی سابقه بود که باعث فروپاشی نظام کمونیستی در جهان شد. | یکی از ویژگی‌های جنبش اسلامی افغانستان، ماهیت اسلامی آن است و مردم این کشور بر اساس وظایف دینی و اسلامی خود، در مقابل خطراتی که از ناحیه کمونیسم، ارزش‌های اسلامی جامعه افغانستان را تهدید می‌کرد، دست به قیام و مبارزه زدند. بدون شک، انگیزه‌های اسلامی و کمک‌های الهی بود که مجاهدان افغانستان توانستند بزرگ‌ترین قدرت شرق (شوروی) را شکست دهند. شکستی که تا قبل از نهضت اسلامی افغانستان، برای ارتش سرخ به قدری بی سابقه بود که باعث فروپاشی نظام کمونیستی در جهان شد. | ||
<br> | <br> | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: جنبش ها]] | [[رده:جنبش ها]] | ||
[[رده: جنبش های اسلامی]] | [[رده:جنبش های اسلامی]] | ||
[[رده: افغانستان]] | [[رده:افغانستان]] | ||