۴٬۹۳۳
ویرایش
جنبش باسماچی در آسیای مرکزی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - ']]↵<references />' به ']]') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:جنبش باسمچی 2.jpg|بندانگشتی|چپ|جنبش باسمچی ]] | [[پرونده:جنبش باسمچی 2.jpg|بندانگشتی|چپ|جنبش باسمچی]] | ||
'''جنبش باسماچی در آسیای مرکزی''' با اعلام خودمختاری ترکستان از سوی کنگره مسلمانان خوقند، درگیری‌های خونینی در جریان سرکوب شدید روسها در فوریه 1918 ایجاد شد.<br> | '''جنبش باسماچی در آسیای مرکزی''' با اعلام خودمختاری ترکستان از سوی کنگره مسلمانان خوقند، درگیری‌های خونینی در جریان سرکوب شدید روسها در فوریه 1918 ایجاد شد.<br> | ||
بلشویک‌ها این تحرک‌ها را متوقف کردند و صدها نفر در جریان رویارویی آنان با مسلمانان کشته شدند. | بلشویک‌ها این تحرک‌ها را متوقف کردند و صدها نفر در جریان رویارویی آنان با مسلمانان کشته شدند. | ||
==باسماچیان== | == باسماچیان == | ||
'''باسماچیان'''، قیام، حرکت جماعاتی از مسلمانان ترکستان، برضد حکومت شوروی، عمدتاً از ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰. «باسماچی» (املای ترکی: باصماچی) در زبان روسی به معنای '''یاغی''' است و ریشه آن «باسماق» ترکی و به معنای هجوم آوردن و حمله کردن است.<br> | '''باسماچیان'''، قیام، حرکت جماعاتی از مسلمانان ترکستان، برضد حکومت شوروی، عمدتاً از ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰. «باسماچی» (املای ترکی: باصماچی) در زبان روسی به معنای '''یاغی''' است و ریشه آن «باسماق» ترکی و به معنای هجوم آوردن و حمله کردن است.<br> | ||
«باسماچگی» در تاجیکی، یا به عبارت دقیق‌تر از نظر مقامات دولتی [[تاجیکستان]]، به معنای حرکت ضدانقلاب شورایی بود.<br> | «باسماچگی» در تاجیکی، یا به عبارت دقیق‌تر از نظر مقامات دولتی [[تاجیکستان]]، به معنای حرکت ضدانقلاب شورایی بود.<br> | ||
در واقع باسماچی لقب اهانت آمیزی است که روسها به قیام کنندگان مسلمان آن صفحات داده‌اند و این لقب توسّع معنی پیدا کرده و بمرور به بسیاری از انواع حرکتهای مسلحانه سیاسی نیز اطلاق شده است.<br> | در واقع باسماچی لقب اهانت آمیزی است که روسها به قیام کنندگان مسلمان آن صفحات داده‌اند و این لقب توسّع معنی پیدا کرده و بمرور به بسیاری از انواع حرکتهای مسلحانه سیاسی نیز اطلاق شده است.<br> | ||
صدرالدین عینی نیز از آن قیام کنندگان با نام «باسمه چیان» یاد کرده و دزد و تاراجگرشان خوانده است. <ref>مایکل ریوکین، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان زاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.</ref> | صدرالدین عینی نیز از آن قیام کنندگان با نام «باسمه چیان» یاد کرده و دزد و تاراجگرشان خوانده است. <ref>مایکل ریوکین، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان زاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.</ref> | ||
==علت شکل‌گیری جنبش== | == علت شکل‌گیری جنبش == | ||
قتل و غارت '''خوقند''' در ساسر '''فرغانه''' تأثیری مخرب بر جای نهاد و زمینه را برای '''جنبش باسماچیان''' فراهم ساخت.<br> | قتل و غارت '''خوقند''' در ساسر '''فرغانه''' تأثیری مخرب بر جای نهاد و زمینه را برای '''جنبش باسماچیان''' فراهم ساخت.<br> | ||
فراری‌های خوقند و مخالفان شورای انقلابی تاشکند و دیگر مخالفان، فعالیت‌های خود را با این نام سازمان دادند.<br> | فراری‌های خوقند و مخالفان شورای انقلابی تاشکند و دیگر مخالفان، فعالیت‌های خود را با این نام سازمان دادند.<br> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
او هم به دلایلی نامعلوم در زندان بود. باسماچی‌ها با رهبری قورباشی‌ها، نظامی اداری – نظامی‌مانند خان‌های فئودال ایجاد کرده بودند. با توجه به رقابت‌های [[بریتانیا]] با [[روسیه]] و نیز انقلابیون اکتبر، گزارش‌هایی در مورد حمایت‌های گوناگون آنها وجود دارد. <ref>همان، ص 49</ref><br> | او هم به دلایلی نامعلوم در زندان بود. باسماچی‌ها با رهبری قورباشی‌ها، نظامی اداری – نظامی‌مانند خان‌های فئودال ایجاد کرده بودند. با توجه به رقابت‌های [[بریتانیا]] با [[روسیه]] و نیز انقلابیون اکتبر، گزارش‌هایی در مورد حمایت‌های گوناگون آنها وجود دارد. <ref>همان، ص 49</ref><br> | ||
==بلشویک‌هاعلیه باسماچیان== | == بلشویک‌هاعلیه باسماچیان == | ||
اقدام‌های بلشویک‌ها در سال 1918 علیه باسماچی‌ها شدت یافت. اختلاف در میان اعضای شورای '''تاشکند''' برای '''باسماچیان''' فرصت فعالیت بیشتری را ایجاد کرد.<br> | اقدام‌های بلشویک‌ها در سال 1918 علیه باسماچی‌ها شدت یافت. اختلاف در میان اعضای شورای '''تاشکند''' برای '''باسماچیان''' فرصت فعالیت بیشتری را ایجاد کرد.<br> | ||
در تابستان 1918 '''ایرگش''' | در تابستان 1918 '''ایرگش''' در پی‌تحمل شکست‌هایی از '''بلشویک‌ها'''، پذیرفت مبارزه‌اش را پایان دهد. ولی '''خال‌خوجا''' فرمانده نیروهای او به '''محمدامین''' پیوست.<br> | ||
ارتش دهقانی روسها در تاشکند هم به آنان پیوست. آنها در اواخر سال 1918 کنترل خود را در فرغانه گسترش دادند.<br> | ارتش دهقانی روسها در تاشکند هم به آنان پیوست. آنها در اواخر سال 1918 کنترل خود را در فرغانه گسترش دادند.<br> | ||
باسماچی‌ها '''دولت موقت فرغانه''' را در سپتامبر 1919 ایجاد کردند که مورد حمایت همه آنها قرار نگرفت. خال‌خوجا و ایرگش هم آن را به رسمیت نشناختندآنها 620 روس و 4500 باسماچی را در اختیار داشتند. <ref>همان، ص 60</ref><br> | باسماچی‌ها '''دولت موقت فرغانه''' را در سپتامبر 1919 ایجاد کردند که مورد حمایت همه آنها قرار نگرفت. خال‌خوجا و ایرگش هم آن را به رسمیت نشناختندآنها 620 روس و 4500 باسماچی را در اختیار داشتند. <ref>همان، ص 60</ref><br> | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
[[افغانستان]] در جریان رویارویی با بریتانیا، روابط نزدیکی با بلشویک‌ها ایجاد کرد. '''محمدامین''' که دیگر باسماچی‌ها را «'''ارتش مردم مسلمان'''» می‌خواند، خواستار برپایی جهاد علیه روسها بود. | [[افغانستان]] در جریان رویارویی با بریتانیا، روابط نزدیکی با بلشویک‌ها ایجاد کرد. '''محمدامین''' که دیگر باسماچی‌ها را «'''ارتش مردم مسلمان'''» می‌خواند، خواستار برپایی جهاد علیه روسها بود. | ||
==تغییر سیاست روس ها در آسیای مرکزی== | == تغییر سیاست روس ها در آسیای مرکزی == | ||
[[پرونده:ابراهیم بک.jpg|بندانگشتی|چپ|ابراهیم بیگ یکی از رهبران باسماچیان در آسیای میانه]] | [[پرونده:ابراهیم بک.jpg|بندانگشتی|چپ|ابراهیم بیگ یکی از رهبران باسماچیان در آسیای میانه]] | ||
در بهار 1920 با تغییر سیاست مسکو در آسیای مرکزی، گروهی از باسماچی‌ها قرارداد ترک مخاصمه را پذیرفتند، برخی هم به مبارزه ادامه دادند.<br> | در بهار 1920 با تغییر سیاست مسکو در آسیای مرکزی، گروهی از باسماچی‌ها قرارداد ترک مخاصمه را پذیرفتند، برخی هم به مبارزه ادامه دادند.<br> | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
مسکو نیز در پاسخ او را عامل بریتانیا خواند. مرگ '''انور پاشا''' در سپتامبر 1922 جنبش باسماچی را از یک رهبر نظامی قدرتمند محروم ساختت.<br> | مسکو نیز در پاسخ او را عامل بریتانیا خواند. مرگ '''انور پاشا''' در سپتامبر 1922 جنبش باسماچی را از یک رهبر نظامی قدرتمند محروم ساختت.<br> | ||
او خود را منجی ترک‌های جهان می‌دانست. او می‌خواست این جنبش را به جای جنگ چریکی به سوی جنگ متعارف بکشاند و بیش از آنکه به جریان فکری سنت گرایی باسماچیان تعلق داشته باشد، به نوگرایی بخاراییان جوان گرایش داشت. | او خود را منجی ترک‌های جهان می‌دانست. او می‌خواست این جنبش را به جای جنگ چریکی به سوی جنگ متعارف بکشاند و بیش از آنکه به جریان فکری سنت گرایی باسماچیان تعلق داشته باشد، به نوگرایی بخاراییان جوان گرایش داشت. | ||
==فشار روس ها بر باسماچیان و دوران افول== | == فشار روس ها بر باسماچیان و دوران افول == | ||
سال 1923 برای باسماچی‌ها بسیار سخت بود. روسها تشدید فشار برآنها را با ایجاد گرسنگی دنبال کردند. با این حال شایعه کمک انگلیسی‌ها به آنان سبب تقویت این مبارزان شد.<br> | سال 1923 برای باسماچی‌ها بسیار سخت بود. روسها تشدید فشار برآنها را با ایجاد گرسنگی دنبال کردند. با این حال شایعه کمک انگلیسی‌ها به آنان سبب تقویت این مبارزان شد.<br> | ||
'''حاجی سامی بیگ''' فرمانده آنان نیز از بریتانیا کمک درخواست کرد. پیشروی‌های نظامی روسها در تابستان 1923 نشان می‌داد حمایت مؤثری از سوی بریتانیا انجام نشد.<br> | '''حاجی سامی بیگ''' فرمانده آنان نیز از بریتانیا کمک درخواست کرد. پیشروی‌های نظامی روسها در تابستان 1923 نشان می‌داد حمایت مؤثری از سوی بریتانیا انجام نشد.<br> | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
با دستیگری و اعدام او در تابستان 1931 مرحله دیگری از جنبش باسماچی پایان یافت، هرچند در مورد تلاش‌ها و مبارزه‌های آنان خاطره‌هایی ماند، ولی تا پایان دهه 1930 از هواداران این جنبش اثری باقی نماند. | با دستیگری و اعدام او در تابستان 1931 مرحله دیگری از جنبش باسماچی پایان یافت، هرچند در مورد تلاش‌ها و مبارزه‌های آنان خاطره‌هایی ماند، ولی تا پایان دهه 1930 از هواداران این جنبش اثری باقی نماند. | ||
==منابع== | == منابع == | ||
[[رده:جریان و جنبش های اسلامی]] | [[رده:جریان و جنبش های اسلامی]] | ||
[[رده:آسیای مرکزی]] | [[رده:آسیای مرکزی]] | ||