پرش به محتوا

حکمت صوفیانه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۲ بایت اضافه‌شده ،  ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '=پانویس=↵↵[[رده:' به '== پانویس == {{پانویس}} [[رده:')
جز (تمیزکاری)
خط ۲: خط ۲:


=پیدایش حکمت نامه‌های صوفیانه=
=پیدایش حکمت نامه‌های صوفیانه=
عشق‌نامه‌ها که موضوع آنها عشق و بحث مراتب آن حالات عاشق و اوصاف معشوق و داستان‌های عشاق و اشعار عاشقانه بود، جذابیت خاصی داشتند.مضمون این نوع آثار در ادبیات فارسی به‌طور کلی به خصوص در غزل تأثیر عمیق و گسترده‌ای داشت و به همین سبب از سدۀ ۶ ق به بعد غزل فارسی در دیوان‌های شاعرانی چون عطار، عراقی، سعدی، حافظ و ده‌ها شاعر بزرگ دیگر به اوج عظمت و کمال لطافت و زیبایی رسید و موجب شد که تنوعی در مضامین شعر فارسی به وجود آید.با همۀ این احوال موضوع عشق و عاشقی محدودیت‌هایی هم برای نویسندگان [[تصوف|صوفی]] به وجود می‌آورد زیرا نسبت عاشقی و معشوقی میان انسان و خدا به هر تقدیر نسبت خاصی بود و هر چند که صوفیه تا جایی که می‌توانستند از حکایات عاشقان و داستان‌های بلند عشقی (رُمانس) بهره بردند و با دادن جنبۀ تمثیلی به این‌گونه داستان‌ها، آنها را به ادبیات خود وارد کردند، ولی مسائل دیگری هم در تصوف مطرح بود که در محدودۀ این موضوع نمی‌گنجید.
عشق‌نامه‌ها که موضوع آنها عشق و بحث مراتب آن حالات عاشق و اوصاف معشوق و داستان‌های عشاق و اشعار عاشقانه بود، جذابیت خاصی داشتند. مضمون این نوع آثار در ادبیات فارسی به‌طور کلی به خصوص در غزل تأثیر عمیق و گسترده‌ای داشت و به همین سبب از سدۀ ۶ ق به بعد غزل فارسی در دیوان‌های شاعرانی چون عطار، عراقی، سعدی، حافظ و ده‌ها شاعر بزرگ دیگر به اوج عظمت و کمال لطافت و زیبایی رسید و موجب شد که تنوعی در مضامین شعر فارسی به وجود آید. با همۀ این احوال موضوع عشق و عاشقی محدودیت‌هایی هم برای نویسندگان [[تصوف|صوفی]] به وجود می‌آورد زیرا نسبت عاشقی و معشوقی میان انسان و خدا به هر تقدیر نسبت خاصی بود و هر چند که صوفیه تا جایی که می‌توانستند از حکایات عاشقان و داستان‌های بلند عشقی (رُمانس) بهره بردند و با دادن جنبۀ تمثیلی به این‌گونه داستان‌ها، آنها را به ادبیات خود وارد کردند، ولی مسائل دیگری هم در تصوف مطرح بود که در محدودۀ این موضوع نمی‌گنجید.
از این‌رو، نویسندگان و شعرای صوفی آثار دیگری به وجود آوردند که چارچوب آن وسیع‌تر از چارچوب عشق‌نامه‌ها بود و در واقع مرزهای چندان معین و دقیقی نداشت.
از این‌رو، نویسندگان و شعرای صوفی آثار دیگری به وجود آوردند که چارچوب آن وسیع‌تر از چارچوب عشق‌نامه‌ها بود و در واقع مرزهای چندان معین و دقیقی نداشت.
در چارچوب این‌گونه آثار جدید، نویسندگان می‌توانستند هم از عشق و عاشقی سخن بگویند و قلندرانه از دنیا و امور دنیوی فراتر روند و هم در جای خود به تعلیمات اخلاقی بپردازند و زهد و پارسایی را به خواننده توصیه کنند و از لزوم رعایت آداب اجتماعی سخن گویند و مسائل الاهیات، مانند توحید، وحی، نبوت، ولایت، مرگ و آخرت را نیز مطرح کنند.
در چارچوب این‌گونه آثار جدید، نویسندگان می‌توانستند هم از عشق و عاشقی سخن بگویند و قلندرانه از دنیا و امور دنیوی فراتر روند و هم در جای خود به تعلیمات اخلاقی بپردازند و زهد و پارسایی را به خواننده توصیه کنند و از لزوم رعایت آداب اجتماعی سخن گویند و مسائل الاهیات، مانند توحید، وحی، نبوت، ولایت، مرگ و آخرت را نیز مطرح کنند.
خط ۱۹: خط ۱۹:
آثار یکی از نویسندگان پرکار سدۀ ۵ و اوایل سدۀ ۶ ق خراسان، یعنی احمد جام معروف به ژنده‌پیل (د ۵۳۵ ق) را که عموماً دربارۀ مسائل اعتقادی و عبادی صوفیه است، باید در زمرۀ این دسته از آثار به شمار آورد.
آثار یکی از نویسندگان پرکار سدۀ ۵ و اوایل سدۀ ۶ ق خراسان، یعنی احمد جام معروف به ژنده‌پیل (د ۵۳۵ ق) را که عموماً دربارۀ مسائل اعتقادی و عبادی صوفیه است، باید در زمرۀ این دسته از آثار به شمار آورد.


==انس التائبین==
== انس التائبین ==
یکی از نوشته‌های مهم صوفیانۀ او انس التائبین است که مطالب آن به منزلۀ پاسخ‌هایی است که مؤلف به پرسش‌هایی چند دربارۀ مسائل اعتقادی از دیدگاه تصوف داده است.
یکی از نوشته‌های مهم صوفیانۀ او انس التائبین است که مطالب آن به منزلۀ پاسخ‌هایی است که مؤلف به پرسش‌هایی چند دربارۀ مسائل اعتقادی از دیدگاه تصوف داده است.
عنوان هر یک از ابواب کتاب نیز به صورت سؤال است. مثلاً عنوان باب اول، دربارۀ عقل و عاقل، چنین است: «می‌پرسند که عقل چیست و عاقل کیست» و باب دوم، دربارۀ معرفت و عارف، چنین است: «می‌پرسند که معرفت چیست و عارف کیست».
عنوان هر یک از ابواب کتاب نیز به صورت سؤال است. مثلاً عنوان باب اول، دربارۀ عقل و عاقل، چنین است: «می‌پرسند که عقل چیست و عاقل کیست» و باب دوم، دربارۀ معرفت و عارف، چنین است: «می‌پرسند که معرفت چیست و عارف کیست».
خط ۲۹: خط ۲۹:
بعضی از ابواب این کتاب از نظر تاریخی و اجتماعی نیز بسیار درخور توجه است، زیرا احمد جام نویسنده‌ای مبتکر است، و صرفاً به نقل و یا ترجمۀ سخنان دیگران نمی‌پردازد، بلکه اندیشۀ خود را شرح می‌دهد، چنان‌که خودش هم در مقدمه تصریح می‌کند که این کتاب را به «الهام حق» بیان کرده است.
بعضی از ابواب این کتاب از نظر تاریخی و اجتماعی نیز بسیار درخور توجه است، زیرا احمد جام نویسنده‌ای مبتکر است، و صرفاً به نقل و یا ترجمۀ سخنان دیگران نمی‌پردازد، بلکه اندیشۀ خود را شرح می‌دهد، چنان‌که خودش هم در مقدمه تصریح می‌کند که این کتاب را به «الهام حق» بیان کرده است.


==روضة المذنبین==
== روضة المذنبین ==
احمد جام کتاب‌های دیگری نیز به فارسی نوشته که کم‌وبیش شبیه انس التائبین است، و گاهی همان مسائل را در جاهای دیگر نیز عنوان کرده است.
احمد جام کتاب‌های دیگری نیز به فارسی نوشته که کم‌وبیش شبیه انس التائبین است، و گاهی همان مسائل را در جاهای دیگر نیز عنوان کرده است.
مثلاً بحث توبه و زهد و تقوا و رضا را در روضة المذنبین و جنة المشتاقین و کتاب مفتاح النجات او نیز می‌توان ملاحظه کرد.
مثلاً بحث توبه و زهد و تقوا و رضا را در روضة المذنبین و جنة المشتاقین و کتاب مفتاح النجات او نیز می‌توان ملاحظه کرد.


==سراج السائرین==
== سراج السائرین ==
در کتاب سراج السائرین نیز که تا کنون فقط منتخبی از آن به چاپ رسیده، دربارۀ محبت، عشق، روح و نفس، و همچنین ازدواج توضیح داده است.
در کتاب سراج السائرین نیز که تا کنون فقط منتخبی از آن به چاپ رسیده، دربارۀ محبت، عشق، روح و نفس، و همچنین ازدواج توضیح داده است.
سراج السائرین جنبۀ ابتکاری دیگری هم دارد. مؤلف در این کتاب برای طرح مسائل روشی را به کار برده است که بعضی از مؤلفان لغوی، مانند ابوهلال عسکری، برای توضیح فرق میان دو یا ۳ لفظ قریب‌المعنی یا متضاد به کار گرفته‌اند. به همین جهت، در عنوان ابواب تعبیر «فرق میان...» تکرار شده است.
سراج السائرین جنبۀ ابتکاری دیگری هم دارد. مؤلف در این کتاب برای طرح مسائل روشی را به کار برده است که بعضی از مؤلفان لغوی، مانند ابوهلال عسکری، برای توضیح فرق میان دو یا ۳ لفظ قریب‌المعنی یا متضاد به کار گرفته‌اند. به همین جهت، در عنوان ابواب تعبیر «فرق میان...» تکرار شده است.
خط ۶۲: خط ۶۲:
از پیروان نجم‌الدین کبری کتاب‌ها و رسائل متعددی به جا مانده است که به این‌گونه تعلق دارند و در آنها مباحث و مسائل مختلف نظری و عملی تصوف مطرح شده است.
از پیروان نجم‌الدین کبری کتاب‌ها و رسائل متعددی به جا مانده است که به این‌گونه تعلق دارند و در آنها مباحث و مسائل مختلف نظری و عملی تصوف مطرح شده است.


==حمویه==
== حمویه ==
یکی از این پیروان، سعدالدین حمویه (د ۶۴۹ ق) است که در کتاب المصباح فی التصوف دربارۀ معانی نقطه و حروف، روح و نفس، و تأویل مفاهیم دینی مانند عرش، کتاب، خضر، آب زندگانی، تاریکی و آیینۀ اسکندر سخن گفته است.
یکی از این پیروان، سعدالدین حمویه (د ۶۴۹ ق) است که در کتاب المصباح فی التصوف دربارۀ معانی نقطه و حروف، روح و نفس، و تأویل مفاهیم دینی مانند عرش، کتاب، خضر، آب زندگانی، تاریکی و آیینۀ اسکندر سخن گفته است.
المصباح در تأویلات عرفانی شبیه به تمهیدات عین القضاة همدانی است.
المصباح در تأویلات عرفانی شبیه به تمهیدات عین القضاة همدانی است.
حمویه در این کتاب دربارۀ تأویل ارکان ایمان و عبادات هم سخن گفته است؛ اما بحث عشق و دیدگاه عاشقانه‌ای که بر تمهیدات سایه افکنده است، در کتاب حمویه دیده نمی‌شود.
حمویه در این کتاب دربارۀ تأویل ارکان ایمان و عبادات هم سخن گفته است؛ اما بحث عشق و دیدگاه عاشقانه‌ای که بر تمهیدات سایه افکنده است، در کتاب حمویه دیده نمی‌شود.


==نسفی==
== نسفی ==
نویسندۀ دیگری که با طریقۀ نجم‌الدین کبری مرتبط بود و مسائل نظری را در کتاب‌های خود مطرح کرده است، شاگرد و مرید سعدالدین حمویه، عزیزالدین نسفی است که کتاب‌هایی چون زبدة الحقایق، انسان کامل، کشف الحقایق و مقصد اقصی را در بیان مباحث فلسفی و عرفانی تألیف کرده است.
نویسندۀ دیگری که با طریقۀ نجم‌الدین کبری مرتبط بود و مسائل نظری را در کتاب‌های خود مطرح کرده است، شاگرد و مرید سعدالدین حمویه، عزیزالدین نسفی است که کتاب‌هایی چون زبدة الحقایق، انسان کامل، کشف الحقایق و مقصد اقصی را در بیان مباحث فلسفی و عرفانی تألیف کرده است.
به‌طور کلی می‌توان گفت که از سدۀ ۷ ق به بعد، برخی از کتاب‌های صوفیه از جهاتی رنگ فلسفی به خود گرفته است. این معنی را در آثار نسفی و حتی سعدالدین حمویه نیز می‌توان یافت.
به‌طور کلی می‌توان گفت که از سدۀ ۷ ق به بعد، برخی از کتاب‌های صوفیه از جهاتی رنگ فلسفی به خود گرفته است. این معنی را در آثار نسفی و حتی سعدالدین حمویه نیز می‌توان یافت.
شیوع عرفان محیی‌الدین ابن عربی نیـز ایـن رنـگ فلسفی ـ عرفـانـی را در بعضی رسائل و کتاب‌های صوفیه تشدید کرده است.
شیوع عرفان محیی‌الدین ابن عربی نیـز ایـن رنـگ فلسفی ـ عرفـانـی را در بعضی رسائل و کتاب‌های صوفیه تشدید کرده است.


==اسفراینی==
== اسفراینی ==
نویسندۀ دیگری که باز با طریقۀ نجم‌الدین کبری مرتبط بود، نورالدین عبدالرحمان اسفراینی (د ۷۱۷ق) است که در رسائل خود، از جمله در کاشف الاسرار، مباحث نظری و عملی و روان‌شناسی صوفیانه را از دیدگاهی دیگر مطرح کرده است.
نویسندۀ دیگری که باز با طریقۀ نجم‌الدین کبری مرتبط بود، نورالدین عبدالرحمان اسفراینی (د ۷۱۷ق) است که در رسائل خود، از جمله در کاشف الاسرار، مباحث نظری و عملی و روان‌شناسی صوفیانه را از دیدگاهی دیگر مطرح کرده است.
اسفراینی در آثار خود به تصوف عاشقانۀ خراسان، به خصوص تصوفی که در آثار احمد غزالی و عین القضاة همدانی دیده می‌شود، تمایل بسیار نشان داده است.
اسفراینی در آثار خود به تصوف عاشقانۀ خراسان، به خصوص تصوفی که در آثار احمد غزالی و عین القضاة همدانی دیده می‌شود، تمایل بسیار نشان داده است.
خط ۸۳: خط ۸۳:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده: تصوف]]
[[رده:تصوف]]
[[رده: صوفیه]]
[[رده:صوفیه]]
۴٬۹۳۳

ویرایش