۴٬۹۳۳
ویرایش
فخر رازی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'ماوراء النهر' به 'ماوراءالنهر') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo"> | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|ابو عبدالله، محمد بن عمر فخر رازی]] | [[پرونده:فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|ابو عبدالله، محمد بن عمر فخر رازی]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۵: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی''' (۵۴۳-۶۰۶ ق) [[متکلم]]، [[فقیه]] و [[مفسر]] ایرانی، معروف به ابن الخطیب<ref>جمعی از نویسندگان زیر نظر دکتر محمد فنایی اشکوری (۱۳۹۲). درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی (جلد دوم). تهران: سمت. صص. ۲۴۴.</ref> و ملقب به فخرالدین است و به امام رازی یا امام فخر رازی نیز شهرت دارد. معروفترین اثر او کتاب [[مفاتیح الغیب]] مشهور به [[تفسیر کبیر]] فخر رازی است که از | '''ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی''' (۵۴۳-۶۰۶ ق) [[متکلم]]، [[فقیه]] و [[مفسر]] ایرانی، معروف به ابن الخطیب<ref>جمعی از نویسندگان زیر نظر دکتر محمد فنایی اشکوری (۱۳۹۲). درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی (جلد دوم). تهران: سمت. صص. ۲۴۴.</ref> و ملقب به فخرالدین است و به امام رازی یا امام فخر رازی نیز شهرت دارد. معروفترین اثر او کتاب [[مفاتیح الغیب]] مشهور به [[تفسیر کبیر]] فخر رازی است که از مفصل‌ترین تفاسیر قرآن است. | ||
==تولد== | == تولد == | ||
امام فخرالدین ابوعبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در ۲۵ [[رمضان]] سال ۵۴۳ یا ۵۴۴ در شهر [[ری]] زاده شد. | امام فخرالدین ابوعبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در ۲۵ [[رمضان]] سال ۵۴۳ یا ۵۴۴ در شهر [[ری]] زاده شد. | ||
==تحصیلات== | == تحصیلات == | ||
محمد بن عمر فخر رازی ابتدا نزد پدرش که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی [[علم کلام]] و [[حکمت]] آموخته و ضیاالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت. او برای آموختن فلسفه [[ابن سینا]] و [[ابو نصر فارابی]] به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به [[ماوراءالنهر]] سفر کرد. | محمد بن عمر فخر رازی ابتدا نزد پدرش که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی [[علم کلام]] و [[حکمت]] آموخته و ضیاالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت. او برای آموختن فلسفه [[ابن سینا]] و [[ابو نصر فارابی]] به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به [[ماوراءالنهر]] سفر کرد. | ||
وی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی [[فلسفه]]، [[علم کلام|کلام]]، ریاضیات و [[فقه]] و [[اصول]]، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می‌شده است. | وی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی [[فلسفه]]، [[علم کلام|کلام]]، ریاضیات و [[فقه]] و [[اصول]]، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می‌شده است. | ||
==مذهب== | == مذهب == | ||
فخر دارای در فروع دین [[شافعی]] مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب [[اشعری]] بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و [[مناظره]] بود. وی شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر به رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراءالنهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی فخر رازی در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال ۶۰۱ ق در هرات بود. | فخر دارای در فروع دین [[شافعی]] مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب [[اشعری]] بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و [[مناظره]] بود. وی شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر به رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراءالنهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی فخر رازی در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال ۶۰۱ ق در هرات بود. | ||
==استادان و شاگردان== | == استادان و شاگردان == | ||
فخر رازى شاگرد مجدالدین جیلى، کمال الدین سمنانى، فخرالدین ماردینى، موید الدین طوسى (شیعه)، و شیخ سدید الدین حمّصى رازى (شیعه)، بوده و شاگردان زیادى را تربیت کرده است که از مهم‌ترین آنها مى توان اثیرالدین ابهرى و عبدالحمید خسروشاهى را نام برد. او همچنین در محضر مجد الدین جیلى، با شیخ شهاب‌الدین سهروردى هم کلاس و هم درس بود.<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=29974&mid=409100 معرفی فخر رازى]</ref> | فخر رازى شاگرد مجدالدین جیلى، کمال الدین سمنانى، فخرالدین ماردینى، موید الدین طوسى (شیعه)، و شیخ سدید الدین حمّصى رازى (شیعه)، بوده و شاگردان زیادى را تربیت کرده است که از مهم‌ترین آنها مى توان اثیرالدین ابهرى و عبدالحمید خسروشاهى را نام برد. او همچنین در محضر مجد الدین جیلى، با شیخ شهاب‌الدین سهروردى هم کلاس و هم درس بود.<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=29974&mid=409100 معرفی فخر رازى]</ref> | ||
==مخالفت با شیعه== | == مخالفت با شیعه == | ||
فخر رازی در شبهه پراکنى بر ضدّ عقاید شیعه و مسائل فلسفى معروف بوده و به «امام شکّاکان» یا «امام المشکّکین» لقب یافته است. البته جهت اصلى این لقب، شک هاى بى اساس او در مسائل فلسفى و کلامى مى باشد که در کتاب‌های فلسفى و کلامى خود ابراز داشته است. [[خواجه نصیرالدین طوسى]] بسیارى از شبهات و اشکالات او را در «شرح الاشارات و التّنبیهات» و «تلخیص المحصّل» پاسخ داده و رد کرده است. | فخر رازی در شبهه پراکنى بر ضدّ عقاید شیعه و مسائل فلسفى معروف بوده و به «امام شکّاکان» یا «امام المشکّکین» لقب یافته است. البته جهت اصلى این لقب، شک هاى بى اساس او در مسائل فلسفى و کلامى مى باشد که در کتاب‌های فلسفى و کلامى خود ابراز داشته است. [[خواجه نصیرالدین طوسى]] بسیارى از شبهات و اشکالات او را در «شرح الاشارات و التّنبیهات» و «تلخیص المحصّل» پاسخ داده و رد کرده است. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۰: | ||
اما فخر رازى به طور کامل با عقاید شیعه مخالف نبوده، بلکه به دلیل تبعیت او از [[ابوالحسین بصرى معتزلى]] ـ که به شیعه نزدیک بود ـ برخى از عقاید شیعه را پذیرفته و همچنین شرحى بر نهج البلاغه نوشته است.<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=29974&mid=409100 فخر رازی که بود؟]</ref> | اما فخر رازى به طور کامل با عقاید شیعه مخالف نبوده، بلکه به دلیل تبعیت او از [[ابوالحسین بصرى معتزلى]] ـ که به شیعه نزدیک بود ـ برخى از عقاید شیعه را پذیرفته و همچنین شرحى بر نهج البلاغه نوشته است.<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&catid=29974&mid=409100 فخر رازی که بود؟]</ref> | ||
==آرای علمی== | == آرای علمی == | ||
فخر رازی از جمله معدود افرادی است که تقریباً به بیشترین علوم زمان خود آگاهی و اشرافیت داشته است. کتب و آثاری که با موضوعات متنوع نگاشته است نشان از علم و دانش فزون و متنوع اوست. رساله‌ها و نوشته‌های او که در زمینه‌های مختلف با استادی تمام نگارش شده است، حکایت از آن دارد که در علوم کلام، فلسفه، تفسیر، ریاضیات، پزشکی و نجوم تبحر داشته است. او فردی جامع الاطراف و دارای ذهنی جستجوگر، تحلیلگر و نقاد بود و با اشراف بر آرای فلاسفه، علی رغم مخالفتش با بسیاری از نظریات فلاسفه، از روش قیاسی و برهانی و برخی آرای فلسفی برای تثبیت پایه‌های علم کلام استفاده کرد و باعث شد کلام از موضع تدافعی و جدلی خارج و به یک علم مستقل تبدیل شود. | فخر رازی از جمله معدود افرادی است که تقریباً به بیشترین علوم زمان خود آگاهی و اشرافیت داشته است. کتب و آثاری که با موضوعات متنوع نگاشته است نشان از علم و دانش فزون و متنوع اوست. رساله‌ها و نوشته‌های او که در زمینه‌های مختلف با استادی تمام نگارش شده است، حکایت از آن دارد که در علوم کلام، فلسفه، تفسیر، ریاضیات، پزشکی و نجوم تبحر داشته است. او فردی جامع الاطراف و دارای ذهنی جستجوگر، تحلیلگر و نقاد بود و با اشراف بر آرای فلاسفه، علی رغم مخالفتش با بسیاری از نظریات فلاسفه، از روش قیاسی و برهانی و برخی آرای فلسفی برای تثبیت پایه‌های علم کلام استفاده کرد و باعث شد کلام از موضع تدافعی و جدلی خارج و به یک علم مستقل تبدیل شود. | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۳: | ||
بدین منوال فخر رازی با نبوغ و تیزبینی خاص خود به بررسی نقادانه فلاسفه می‌پردازد و در بسیاری از مباحث به نوآوری و ابتکار دست می‌زند؛ مثلاً در زمینه وجود ذهنی، انتقاداتی مستدل بر آرای حکما دارد و وجود آن را انکار می‌کند و علم را جز نوعی اضافه چیزی نمی‌شمارد. او قاعده الواحد (الواحد لایصدر عنه الا واحد) را نمی‌پذیرد و صدور کثرت از وحدت را جایز می‌شمارد. درباره معنای حسن و قبح، کلام نفسی و رؤیت باری نیز نظرهایی دارد که در نوع خود سنجیده و قابل بحث‌اند، ولی در این مقاله نمی‌گنجند. | بدین منوال فخر رازی با نبوغ و تیزبینی خاص خود به بررسی نقادانه فلاسفه می‌پردازد و در بسیاری از مباحث به نوآوری و ابتکار دست می‌زند؛ مثلاً در زمینه وجود ذهنی، انتقاداتی مستدل بر آرای حکما دارد و وجود آن را انکار می‌کند و علم را جز نوعی اضافه چیزی نمی‌شمارد. او قاعده الواحد (الواحد لایصدر عنه الا واحد) را نمی‌پذیرد و صدور کثرت از وحدت را جایز می‌شمارد. درباره معنای حسن و قبح، کلام نفسی و رؤیت باری نیز نظرهایی دارد که در نوع خود سنجیده و قابل بحث‌اند، ولی در این مقاله نمی‌گنجند. | ||
==تألیفات== | == تألیفات == | ||
نوشته‌ها و تصنیفات فخر رازی متعدد و در رشته‌های گوناگون: فلسفه، حکمت، کلام، فقه و دانشهای همانند آنهاست. اکثر تالیفات او به زبان عربی و برخی به فارسی است: | نوشته‌ها و تصنیفات فخر رازی متعدد و در رشته‌های گوناگون: فلسفه، حکمت، کلام، فقه و دانشهای همانند آنهاست. اکثر تالیفات او به زبان عربی و برخی به فارسی است: | ||
| خط ۲۲۸: | خط ۲۲۷: | ||
۷۶. براهین النهائیه | ۷۶. براهین النهائیه | ||
از فخرالدین رازی همچون اکثر متفکران و دانشمندان ایرانی اشعار اندکی به زبانهای [[فارسی]] و [[عربی]] بر جای مانده است. سروده های فارسی او بسیار کم و بیشتر در قالب رباعی است. | از فخرالدین رازی همچون اکثر متفکران و دانشمندان ایرانی اشعار اندکی به زبانهای [[فارسی]] و [[عربی]] بر جای مانده است. سروده های فارسی او بسیار کم و بیشتر در قالب رباعی است. | ||
| خط ۲۳۵: | خط ۲۳۳: | ||
فخرالدین رازی این منظومه را خطاب به ناصرالدین ملکشاه فرزند سلطان تکش خوارزمشاه سروده و در برخی ابیات آن از این شاهزاده ستایش کرده است. | فخرالدین رازی این منظومه را خطاب به ناصرالدین ملکشاه فرزند سلطان تکش خوارزمشاه سروده و در برخی ابیات آن از این شاهزاده ستایش کرده است. | ||
==وفات== | == وفات == | ||
در اوایل سال ۶۰۶ ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در ۶۲ سالگی در هرات درگذشت. | در اوایل سال ۶۰۶ ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در ۶۲ سالگی در هرات درگذشت. | ||
[[پرونده:آرامگاه فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|آرامگاه فخر رازی]] | [[پرونده:آرامگاه فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|آرامگاه فخر رازی]] | ||
[[پرونده:تابلوی قبر فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|]] | [[پرونده:تابلوی قبر فخر رازی.jpg|جایگزین= امام فخر رازی|بندانگشتی|]] | ||
متن وصیت نامه امام فخر در کتاب‌هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود ۸ ماه پیش از مرگش یعنی در ۲۱ محرم ۶۰۶ هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی‌بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی دربارۀ نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است. | متن وصیت نامه امام فخر در کتاب‌هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود ۸ ماه پیش از مرگش یعنی در ۲۱ محرم ۶۰۶ هـ. ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی‌بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی دربارۀ نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است. | ||
==آرامگاه== | == آرامگاه == | ||
قبر فخر رازی در شهر هرات واقع شده است. | قبر فخر رازی در شهر هرات واقع شده است. | ||
در زمان «سلطان حسین بایقرا» عمارتی بر مزار فخر رازی آباد شد؛ ولی در جریان درگیریی که میان «شیبانیان» و «صفویان» رخ داد آن مقبره ویران شد. | در زمان «سلطان حسین بایقرا» عمارتی بر مزار فخر رازی آباد شد؛ ولی در جریان درگیریی که میان «شیبانیان» و «صفویان» رخ داد آن مقبره ویران شد. | ||
در سال 1328ش، ایوان کوچکی به | در سال 1328ش، ایوان کوچکی به دست شخصی به نام «حاج آدم خان» احداث و لوحی بر سر مزار فخر رازی نیز نصب شد. | ||
در سالهای اولیه حکومت ظاهر شاه در سال 1320ش، زمانی که «عبدالله‌خان ملکیار» والی هرات بود، ایوان بزرگی در مقابل آرامگاه فخر رازی ساخته شد که تا زمان تجاوز شوروی سابق به افغانستان، پا برجا بود. | در سالهای اولیه حکومت ظاهر شاه در سال 1320ش، زمانی که «عبدالله‌خان ملکیار» والی هرات بود، ایوان بزرگی در مقابل آرامگاه فخر رازی ساخته شد که تا زمان تجاوز شوروی سابق به افغانستان، پا برجا بود. | ||
| خط ۲۵۴: | خط ۲۵۲: | ||
پس از تحولات اخیر در افغانستان، در سال 1374ش مزار فخر رازی به دست یکی از تاجران هراتی از نو، آباد شده است.<ref>[https://af.farsnews.ir/culture/news/13940506000181 آرامگاه «فخر رازی» در کجاست؟]جغرافیه عمومی هرات، رسول پویان </ref> | پس از تحولات اخیر در افغانستان، در سال 1374ش مزار فخر رازی به دست یکی از تاجران هراتی از نو، آباد شده است.<ref>[https://af.farsnews.ir/culture/news/13940506000181 آرامگاه «فخر رازی» در کجاست؟]جغرافیه عمومی هرات، رسول پویان </ref> | ||
==منابع== | == منابع == | ||
*دائره المعارف طهور. | * دائره المعارف طهور. | ||
*جامع العلوم ستینی، فخرالدین رازی. | * جامع العلوم ستینی، فخرالدین رازی. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۲۶۳: | خط ۲۶۱: | ||
[[رده:علمای قرن ششم]] | [[رده:علمای قرن ششم]] | ||
[[رده: مفسران]] | [[رده:مفسران]] | ||
[[رده:متکلمان]] | [[رده:متکلمان]] | ||