۴٬۹۳۳
ویرایش
مسجد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
Wikivahdat (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '=پانویس=↵↵ ↵[[رده: ' به '== پانویس == {{پانویس}} [[رده:') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''مسجد''' نیایش‌گاه و محل گردهمایی [[مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبی]] با ورود [[حضرت محمد|محمد]]، پیامبر اسلام به [[مدینه]] در [[عربستان سعودی]]<ref>ر.ک:مقاله عربستان سعودی</ref> پایه‌گذاری شد. | '''مسجد''' نیایش‌گاه و محل گردهمایی [[مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبی]] با ورود [[حضرت محمد|محمد]]، پیامبر اسلام به [[مدینه]] در [[عربستان سعودی]]<ref>ر. ک:مقاله عربستان سعودی</ref> پایه‌گذاری شد. | ||
پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها مناره‌ها در بافت یک شهر نمی‌تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی می‌سازد که باید در عناصر و مؤلفه‌های دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را می‌سازند به دنبال نشانه‌هایی از زیست [[مسلمانان]] و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها مناره‌ها در بافت یک شهر نمی‌تواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی می‌سازد که باید در عناصر و مؤلفه‌های دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را می‌سازند به دنبال نشانه‌هایی از زیست [[مسلمانان]] و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
اما در اصطلاح، مسجد به محل ویژه‌ای اطلاق می‌شود که برای عبادت و خضوع در برابر حق تعالی وقف گردیده است. | اما در اصطلاح، مسجد به محل ویژه‌ای اطلاق می‌شود که برای عبادت و خضوع در برابر حق تعالی وقف گردیده است. | ||
مسجد. [ م َ ج َ ] (ع اِ) پیشانی. (منتهی الارب ). پیشانی شخص که اثر سجده بر آن بماند. (از اقرب الموارد). در لغت به معنی سجده گاه، و در اصطلاح علما، موضع سجود را گویند هر جا که باشد. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). هر یک از هفت جای مرد که گاه سجده بر زمین رسد. آنجا که بر زمین نشیند در سجود از پیشانی و نوک پا و زانو و کف دست. آنجای که بر زمین رسد از پیشانی‌گاه سجود. آنجا که بر زمین رسد از اندام آدمی‌گاه سجده و آن هفت است. ج، مَساجِد. (اقرب الموارد).<ref>www.vajehyab.com</ref> | مسجد. [م َ ج َ] (ع اِ) پیشانی. (منتهی الارب). پیشانی شخص که اثر سجده بر آن بماند. (از اقرب الموارد). در لغت به معنی سجده گاه، و در اصطلاح علما، موضع سجود را گویند هر جا که باشد. (از کشاف اصطلاحات الفنون). هر یک از هفت جای مرد که گاه سجده بر زمین رسد. آنجا که بر زمین نشیند در سجود از پیشانی و نوک پا و زانو و کف دست. آنجای که بر زمین رسد از پیشانی‌گاه سجود. آنجا که بر زمین رسد از اندام آدمی‌گاه سجده و آن هفت است. ج، مَساجِد. (اقرب الموارد).<ref>www.vajehyab.com</ref> | ||
=کارکرد مسجد= | =کارکرد مسجد= | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | ||
==آموزشی== | == آموزشی == | ||
روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] اسلامی بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامه‌ریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامه‌هایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمی‌و آموزشی در مسجد از نگاه [[پیامبر اکرم]](ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا(ص) به مسجد وارد شدند. <br> | روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای]] اسلامی بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامه‌ریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامه‌هایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمی‌و آموزشی در مسجد از نگاه [[پیامبر اکرم]](ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا(ص) به مسجد وارد شدند. <br> | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاه‌ترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیامبر(ص) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref> این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (ص) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست. | البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زده اند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاه‌ترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیامبر(ص) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref> این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (ص) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست. | ||
==فرهنگی== | == فرهنگی == | ||
پس از نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی در بین دیگر نقش‌ها و کارکردهای مسجد، دارای بیشترین اهمیت می‌باشد. پیامبر اسلام(ص) محیط مسجد را کاملاً فرهنگی مى‌دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازه ایشان برخی مسابقات برگزار می‌شد و حضرت ضمن ابراز خرسندی از این کار، با حوصله و بردباری کامل از چنین مسایلی استقبال می‌کردند.<ref><br> | پس از نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی در بین دیگر نقش‌ها و کارکردهای مسجد، دارای بیشترین اهمیت می‌باشد. پیامبر اسلام(ص) محیط مسجد را کاملاً فرهنگی مى‌دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازه ایشان برخی مسابقات برگزار می‌شد و حضرت ضمن ابراز خرسندی از این کار، با حوصله و بردباری کامل از چنین مسایلی استقبال می‌کردند.<ref><br> | ||
آیین مسجد، محمد علی موظف رستمی، گویه، اول، تهران، 1381، ج 2، ص 27 28</ref> گرچه امروزه مراکز آموزشی و فرهنگی گسترش یافته است؛ اما نباید از این کارکرد مهم مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... از جمله برنامه‌هایی هستند که می‌توان با حمایت مسئولین منطقه به اجرا درآورد. همچنین حضور امام جماعت مدتی قبل و بعد از نماز در مسجد برای پرسش و پاسخ، مشاوره و... شرایطی ویژه جهت رشد فرهنگی مردم را به وجود می‌آورد. | آیین مسجد، محمد علی موظف رستمی، گویه، اول، تهران، 1381، ج 2، ص 27 28</ref> گرچه امروزه مراکز آموزشی و فرهنگی گسترش یافته است؛ اما نباید از این کارکرد مهم مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... از جمله برنامه‌هایی هستند که می‌توان با حمایت مسئولین منطقه به اجرا درآورد. همچنین حضور امام جماعت مدتی قبل و بعد از نماز در مسجد برای پرسش و پاسخ، مشاوره و... شرایطی ویژه جهت رشد فرهنگی مردم را به وجود می‌آورد. | ||
==تبلیغی== | == تبلیغی == | ||
هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی می‌باشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا(ص) مشخص می‌شود. | هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی می‌باشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا(ص) مشخص می‌شود. | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیه‌ای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیه‌ای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | ||
==مراکز تبلیغی اصلی و ثابت== | == مراکز تبلیغی اصلی و ثابت == | ||
شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد. | شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا(ص) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهم‌ترین برنامه‌های مساجد بوده و می‌باشد. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
مناسب است چنین برنامه‌ای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامه‌های مسجد، هفته‌ای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان احادیث و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی ع و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب می‌باشد. | مناسب است چنین برنامه‌ای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامه‌های مسجد، هفته‌ای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان احادیث و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی ع و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب می‌باشد. | ||
==اجتماعی== | == اجتماعی == | ||
اساس دین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته است تا انسان را از زندگی فردی و عزلت برهاند. به همین جهت می‌بینیم اسلام عزلت و تنهایی همراه با راز و نیاز [[اعتکاف]] را نیز در میان جمع، آن هم در مسجد جامع مورد سفارش قرار می‌دهد. | اساس دین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته است تا انسان را از زندگی فردی و عزلت برهاند. به همین جهت می‌بینیم اسلام عزلت و تنهایی همراه با راز و نیاز [[اعتکاف]] را نیز در میان جمع، آن هم در مسجد جامع مورد سفارش قرار می‌دهد. | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
بنابراین با توجه به این سخن گهربار، کارهایی مانند جمع آوری کمک برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای خدمات درمانی، اقدامات برای تسهیل ازدواج جوانان، برنامه‌ریزی برای عیادت و سرکشی از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همگی از مصادیق تعاون بر «برّ و تقوا» است. | بنابراین با توجه به این سخن گهربار، کارهایی مانند جمع آوری کمک برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای خدمات درمانی، اقدامات برای تسهیل ازدواج جوانان، برنامه‌ریزی برای عیادت و سرکشی از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همگی از مصادیق تعاون بر «برّ و تقوا» است. | ||
==سیاسی== | == سیاسی == | ||
یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا(ص) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومی‌و محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دوره‌های بعد نیز بیش‌تر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت می‌گرفت.<br> | یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا(ص) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومی‌و محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دوره‌های بعد نیز بیش‌تر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت می‌گرفت.<br> | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته اند و هم اکنون نیز استعمارگران جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند. | در دوران انقلاب اسلامی ایران پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته اند و هم اکنون نیز استعمارگران جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند. | ||
==جهادی== | == جهادی == | ||
بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامی‌فعالیت‌ها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(ص) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد.<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br> | بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامی‌فعالیت‌ها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت می‌پذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشه‌های جنگی بوده، بلکه رسول خدا(ص) دستور می‌دادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در جنگ با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد.<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref><br> | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
بت شکن زمان، [[امام خمینی]] ; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرموده اند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد.» <ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref> | بت شکن زمان، [[امام خمینی]] ; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرموده اند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد.» <ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref> | ||
==رسانه‌ای== | == رسانه‌ای == | ||
یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد می‌شود که بتواند عمیق‌ترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت می‌شود.<br> | یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد می‌شود که بتواند عمیق‌ترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت می‌شود.<br> | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامی‌نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامی‌نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | ||
==روحی، روانی== | == روحی، روانی == | ||
اضطراب و نگرانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشده‌های مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | اضطراب و نگرانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشده‌های مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | ||
| خط ۱۴۰: | خط ۱۴۰: | ||
=واژه مسجد در قرآن= | =واژه مسجد در قرآن= | ||
واژه‌ی مسجد، جمعاً ۲۸ بار در قرآن کریم ذکر شده که در ۲۲ مورد به صورت مفرد و در ۶ مورد دیگر، به صورت جمع آمده است.<ref> بقره/سوره۲، آیه۱۴. | واژه‌ی مسجد، جمعاً ۲۸ بار در قرآن کریم ذکر شده که در ۲۲ مورد به صورت مفرد و در ۶ مورد دیگر، به صورت جمع آمده است.<ref> بقره/سوره۲، آیه۱۴. </ref> | ||
؛ بقر: ۱۸۷ <ref> توبه/سوره۹، آیه۱۷. </ref> | ؛ بقر: ۱۸۷ <ref> توبه/سوره۹، آیه۱۷. </ref> | ||
<ref> توبه/سوره۹، آیه۱۷. </ref> | <ref> توبه/سوره۹، آیه۱۷. </ref> | ||
<ref> حج/سوره۲۲، آیه۴۰. | <ref> حج/سوره۲۲، آیه۴۰. </ref> | ||
<ref> جن/سوره۷۲، آیه۱۸. | <ref> جن/سوره۷۲، آیه۱۸. </ref> | ||
در این آیات، به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره‌ای از احکام مسجد و [[مسجد الحرام]] و احکام خاص آن، [[مسجد الاقصی]] و [[مسجد اصحاب کهف]، اشاراتی شده است. | در این آیات، به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره‌ای از احکام مسجد و [[مسجد الحرام]] و احکام خاص آن، [[مسجد الاقصی]] و [[مسجد اصحاب کهف]، اشاراتی شده است. | ||
البته، آیه‌های دیگر نیز در قرآن درباره‌ی مسجد و اهمیت آن آمده است که هر چند لفظ مسجد در آنها نیامده است، ولی بنابر مفهوم این آیات و گفته‌ی تمامی‌مفسران، می‌توان در مورد مساجد، این آیات را نیز ذکر کرد. <ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | البته، آیه‌های دیگر نیز در قرآن درباره‌ی مسجد و اهمیت آن آمده است که هر چند لفظ مسجد در آنها نیامده است، ولی بنابر مفهوم این آیات و گفته‌ی تمامی‌مفسران، می‌توان در مورد مساجد، این آیات را نیز ذکر کرد. <ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | ||
=اقسام مسجد از نظر مکانی= | =اقسام مسجد از نظر مکانی= | ||
| خط ۱۷۱: | خط ۱۷۰: | ||
در آخرین دهه اول هجری «عمر بن عبدالعزیز» به دستور ولید بنای اولیه مسجد قبا را تخریب کرد و از نو بنایی استوار برپا کرد و برای آن رواق‌هایی نیز ساخت و پس از گذشت سالها این مسجد به دست «جواد اصفهانی» یکی از وزرای حکام موصل در سال 555 هجری قمری بازسازی شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمری ملک فیصل رواق‌های آن را در جهت شرقی مسجد توسعه داد.<br> | در آخرین دهه اول هجری «عمر بن عبدالعزیز» به دستور ولید بنای اولیه مسجد قبا را تخریب کرد و از نو بنایی استوار برپا کرد و برای آن رواق‌هایی نیز ساخت و پس از گذشت سالها این مسجد به دست «جواد اصفهانی» یکی از وزرای حکام موصل در سال 555 هجری قمری بازسازی شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمری ملک فیصل رواق‌های آن را در جهت شرقی مسجد توسعه داد.<br> | ||
گفتنی است که در پشت این مسجد منزلی متعلق به [[امیرالمؤمنین]](ع) قرار دارد که جلوی مسجد چاه آب شیرینی وجود داشته است و به دلیل اینکه انگشتر پیامبر(ص) در داخل چاه افتاده بود آن را «چاه انگشتر» نامیده بودند که البته در زمان حال اثری از آن چاه باقی نمانده است. بنابر روایات متعدد مسجد قبا مصداق آیه | گفتنی است که در پشت این مسجد منزلی متعلق به [[امیرالمؤمنین]](ع) قرار دارد که جلوی مسجد چاه آب شیرینی وجود داشته است و به دلیل اینکه انگشتر پیامبر(ص) در داخل چاه افتاده بود آن را «چاه انگشتر» نامیده بودند که البته در زمان حال اثری از آن چاه باقی نمانده است. بنابر روایات متعدد مسجد قبا مصداق آیه «لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»<ref>توبه آیه 108</ref> است که این آیه اشاره به این نکته دارد که این مسجد از روز نخست بر پایه تقوا ساخته شده و لذا سزاوار است تا رسول خدا(ص) نه در مسجد ضرار که در این مسجد نماز بگذارد. به دلیل همین نزول همین آیه در آن زمان مسجد قبا را «مسجد التقوی» هم می‌خواندند.<br> | ||
سول گرامی‌اسلام(ص) در باب پاداش نمازگزاران در قبا فرمودند: «هر کس در [[مسجد قبا]] نماز بخواند ثوابش معادل ثواب عمره است و در جایی دیگر اشاره کردند: دو رکعت نماز در مسجد بنا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیت‌‌المقدس بروم اگر مى‌دانستند در قبا چیست جگرهای شتران را می‌زدند و به سوی آن می‌تاختند تا از فضیلت آن بهره‌مند شوند.» <ref> حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان</ref> | سول گرامی‌اسلام(ص) در باب پاداش نمازگزاران در قبا فرمودند: «هر کس در [[مسجد قبا]] نماز بخواند ثوابش معادل ثواب عمره است و در جایی دیگر اشاره کردند: دو رکعت نماز در مسجد بنا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیت‌‌المقدس بروم اگر مى‌دانستند در قبا چیست جگرهای شتران را می‌زدند و به سوی آن می‌تاختند تا از فضیلت آن بهره‌مند شوند.» <ref> حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان</ref> | ||
| خط ۱۷۷: | خط ۱۷۶: | ||
=نخستین مساجد مسلمانان= | =نخستین مساجد مسلمانان= | ||
در مبحث | در مبحث «تاریخ مسجد در اسلام» پرسش اساسی این بوده است که اولین مسجد ی که پس از بعثت پیامبر (ص) بنا شده است کدام است؟ آیا مسلمانان پیش از آنکه به مدینه هجرت کنند و مسجد قبا و مسجد النبی (ص) را بسازند، مسجددیگری را بنا نموده‌اند؟ یا اینکه مسجد قبا اولین مسجدی است که پس از هجرت پیامبر (ص) به مدینه در این شهر بنا گشته است؟ | ||
پیش از اینکه اسلام با تولد پیامبر (ص) تولد یابد دو مســجد مهم وجود داشت. <ref>شیعه نیوز</ref> | پیش از اینکه اسلام با تولد پیامبر (ص) تولد یابد دو مســجد مهم وجود داشت. <ref>شیعه نیوز</ref> | ||
==مسجد الا قصی== | == مسجد الا قصی == | ||
که به دست حضرت سلیمان (ع) ساخته شد و بوسیله دیگر پیامبران تعمیر و تجدید بنا شد. <ref>شیعه نیوز</ref> | که به دست حضرت سلیمان (ع) ساخته شد و بوسیله دیگر پیامبران تعمیر و تجدید بنا شد. <ref>شیعه نیوز</ref> | ||
==مسجد الحرام== | == مسجد الحرام == | ||
یادگار ابراهـــیم (ع) و اســماعیل (ع) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم]] (ع) نسبت می‌دهندکه بوسیله ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) تجدید بنا گردید. | یادگار ابراهـــیم (ع) و اســماعیل (ع) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم]] (ع) نسبت می‌دهندکه بوسیله ابراهیم (ع) و اسماعیل (ع) تجدید بنا گردید. | ||
امروزه در [[مــــکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد خیف، نمره، کبش، جن، کوثر، صفایح، و مسجد البیعه نام برده می‌شود که تاریخ بنای آنها روشن نیست، اینها یادگاری از پــیامـــــبران پیشین است مثلا در مورد مـسجد خـیف در منی آمده است که 700 یا هزار پـیامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بنای آن روشن نیست.مسجد قبا همچنین در مورد مسجد | امروزه در [[مــــکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد خیف، نمره، کبش، جن، کوثر، صفایح، و مسجد البیعه نام برده می‌شود که تاریخ بنای آنها روشن نیست، اینها یادگاری از پــیامـــــبران پیشین است مثلا در مورد مـسجد خـیف در منی آمده است که 700 یا هزار پـیامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بنای آن روشن نیست. مسجد قبا همچنین در مورد مسجد «النحر» یا مسجد «الکبش»که در سرزمین منی قرار گرفته است در مورد نامگذاری آن گفته‌اند که خداوند در این مکان گوسفندی را برای قربانی حضرت ابراهیم (ع) فرستاد یا برخی. از این مســاجد نیز جایگاه نماز پــیامبر (ص) ویا محل نزول بخشی ازآیه‌های قــرآن مجید و یا رویدادهایی همچون بیعت مسلمانان با پیامبر(ص) بوده است، که مســلمانان بعدها در این مکانها مسجد بنا نموده‌اند.<br> | ||
برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام | برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام بناشده، مسجد قباست<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص)، جعفر مرتضی عاملی، ج 2، ص 56. و السیره الحلبیه، علی بن برهان الدین حلبی، ج 2، ص 236</ref>. اما این تنها گفته پاره‌ای مورخان چون ابن جوزی است ومورخان بزرگی چون طــبری و پیش از او سیره نویسانی چون هــشام و واقدی چنین چیزی نگفته‌اند. از برخی روایات نیز چنین بر می‌آیدکه شاید اولین مسجد در اسلام نباشد چنانکه امام صادق (ع) می‌فرماید :(خطاب به عقبه بن خالد) برای سرکشی از مساجد اطراف مدینه، از مسجد قبا شروع کن، زیرا این مسجد اولین مسجد در منطقه است که رســـول خدا (ص) در آن نـمازگزارده است. <ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 10، ص 276، باب 12 از ابواب المزار، روایت 2</ref> <br> | ||
ابن سعد در | ابن سعد در «الطبقات» از جایگاه نماز «مصعب و ابن زراره» که برای آموزش قرآن و احکام دینی به مدینه از سوی پیــامبر(ص) اعزام شدند و در آنجا نماز جماعت با مردم می‌خواندند به عنوان مسجد یاد کرده است، او از زنی به نام «نوار» آورده است که پیش از ورود پیامبر(ص) به مدینه، جایگاه کنونی [[مسجد النبی]]، محل [[نـماز جمعه]] و جماعت مسلمانان بوده است. که پـیـامبر(ص) پس از ورود به مدینه ساختمان آن را بنا نهاده اند 3 از شواهد چنین بر می‌آید که تا سال سیزدهم بعثـت مـسلمانان از داشتن مسـجد اینــــچنین محروم بوده‌اند با این حال سمهودی <ref>سمهودی، شافعی، از علمای معروف قرن دهم هجری که در «جواهر العقد» که درباره حدیث ثقلین می‌نویسد: «این حدیث می فهماند که در هر زمانی تا روز قیامت در میان اهل بیت (ع) و عترت پاکش ،کسی وجود دارد که شایستگی تمسک و پیروی دارد همان گونه که قرآن مجید نیز چنین است .» (منبع: پیام قرآن، ج 9، ص 76 .)</ref> <br> | ||
در | در «وفـا الوفاء» میگوید: مـسجد قـبا در حقیقت اولین مسجدی است که پیامبر(ص) آشکارا در آن نماز جماعت برگزار نموده است، و گر نه پیش از این مسجد نیز مساجد دیگری توسط مســلمانان ساخته شده بود، او آنگاه به نقل از جـــابر میگوید: ما پیش از ورود پیامبر (ص) به مدینه مسجد می‌ساختیم و در آن نماز می‌گذاردیم.<br> | ||
در سال‌های آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر مـکه، امکان تبلیغ علنی نبودپیــــامبر(ص)درخانه تبلیغ می‌کرد و با اســلام آوردن | در سال‌های آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر مـکه، امکان تبلیغ علنی نبودپیــــامبر(ص)درخانه تبلیغ می‌کرد و با اســلام آوردن «ارقم بن ابو ارقم» خانه او به جایگاه آ موزش مســلمانان تبدیل شد که در کنــار کوه صــفا بود. ویا اینکه مسـجد الحرام و حجر اسماعـیل را برای تبلـیغ مشرکان و بت پرستان که برای تـجارت و عــبادت بت‌ها می‌آمدند محل تبلیغ پیـامبر(ص) بود. اولین کسیکه پس از رسول خدا (ص) در مـــکه بانگ قرآن سر داد عبدالله ابن مسعود بود که ســوره الرحمن را در محل مقام ابراهیم خواند. | ||
==مسجد نبوی== | == مسجد نبوی == | ||
در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد. و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است. | در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد. و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است. | ||
پیامبراکرم (ص) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب ) فرمودند : راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است. ازکنارخانه‌های بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد. در زمینی ناهموار به نام | پیامبراکرم (ص) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب) فرمودند: راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است. ازکنارخانه‌های بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد. در زمینی ناهموار به نام «مربد» فرود آمد.<br> | ||
زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که | زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که «اسامه اسعد بن زراره» نام داشت و حتی می‌خواست آن را مجـانی به پـیامبراسلام (ص) بدهد به 10 دینار خریداری نمود. و خود در منزل خـالد بن زید معروف به ایوب انصاری مسکن گزید زمین به دستور پیامبر(ص) مسطح، قبرهای دوران جاهلـیت کاویده و استخوان‌ها خارج گردید. آب‌های راکد گوشه هـای زمین جمع آوری، و نخلی که در آن زمین بود بریده شد.<ref>اولین مسجد در اسلام - سازمان تبلیغات اسلامی</ref> | ||
=نخستین مساجد ایران= | =نخستین مساجد ایران= | ||
| خط ۲۷۷: | خط ۲۷۶: | ||
پایتخت هشت میلیونی ایران نیز در حال حاضر سه هزار و ۴۳۹ باب مسجد دارد. اما چشم اندازی که برای تعداد مساجد ایران تا سال ۱۴۰۴ ترسیم شده و البته مورد نیاز است، ۹۲ هزار مسجد است. یعنی طی هفت سال آینده در ایران باید ۱۸ هزار مسجد ساخته شود. البته با توجه به اینکه طی سال ۹۳ تا ۹۶ یعنی طی سه سال فقط دو هزار مسجد ساخته شده است، پس برای رسیدن به چشم انداز ۱۴۰۴ در خصوص تعداد مساجد باید روند سریع‌تری به ساخت مساجد جدید داده شود چرا که با همین روند هر سه سال دو هزار مسجد ۲۷ سال زمان نیاز است که به ۹۲ هزار مسجد برسیم.<br> | پایتخت هشت میلیونی ایران نیز در حال حاضر سه هزار و ۴۳۹ باب مسجد دارد. اما چشم اندازی که برای تعداد مساجد ایران تا سال ۱۴۰۴ ترسیم شده و البته مورد نیاز است، ۹۲ هزار مسجد است. یعنی طی هفت سال آینده در ایران باید ۱۸ هزار مسجد ساخته شود. البته با توجه به اینکه طی سال ۹۳ تا ۹۶ یعنی طی سه سال فقط دو هزار مسجد ساخته شده است، پس برای رسیدن به چشم انداز ۱۴۰۴ در خصوص تعداد مساجد باید روند سریع‌تری به ساخت مساجد جدید داده شود چرا که با همین روند هر سه سال دو هزار مسجد ۲۷ سال زمان نیاز است که به ۹۲ هزار مسجد برسیم.<br> | ||
تا سال ۹۶ اگر به تعداد مراکز عبادی شیعیان، اهل سنت نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم ۶۲ هزار مسجد در مناطق شیعه نشین وجود دارد که سرانه مساجد (به ازا هر هزار و ۱۱۲ شیعه یک مسجد)، ۱۰ هزار مسجد در مناطقی که اکثریت اهل سنت هستند (به ازار هر ۵۲۵ نفر جمعیت اهل سنت یک مسجد ) این یعنی سرانه تعداد مساجد شیعیان در ایران بسیار کم است. | تا سال ۹۶ اگر به تعداد مراکز عبادی شیعیان، اهل سنت نگاهی بیندازیم متوجه می‌شویم ۶۲ هزار مسجد در مناطق شیعه نشین وجود دارد که سرانه مساجد (به ازا هر هزار و ۱۱۲ شیعه یک مسجد)، ۱۰ هزار مسجد در مناطقی که اکثریت اهل سنت هستند (به ازار هر ۵۲۵ نفر جمعیت اهل سنت یک مسجد) این یعنی سرانه تعداد مساجد شیعیان در ایران بسیار کم است. | ||
بیشترین تعداد مساجد کشور نسبت به جمعیت در سنندج با ۱۴۱ مسجد، بیشترین تعداد مساجد کشور در استان خراسان رضوی با پنج هزار و ۳۴۶ مسجد و کمترین تعداد مسجد در استان البرز با ۳۷۶ مسجد وجود دارد. آماری که به خیران مسجدساز مناطقی که برای مسجدسازی باید مد نظر قرار دهند را به خوبی نشان می‌دهد.<br> | بیشترین تعداد مساجد کشور نسبت به جمعیت در سنندج با ۱۴۱ مسجد، بیشترین تعداد مساجد کشور در استان خراسان رضوی با پنج هزار و ۳۴۶ مسجد و کمترین تعداد مسجد در استان البرز با ۳۷۶ مسجد وجود دارد. آماری که به خیران مسجدساز مناطقی که برای مسجدسازی باید مد نظر قرار دهند را به خوبی نشان می‌دهد.<br> | ||
| خط ۲۹۰: | خط ۲۸۹: | ||
این همه نشانه‌ی اهمیت مساجد و از آن مهم‌تر، ظرفیت این نهاد برای ایفای نقش‌های مختلف با توجه به نیاز جامعه و شرایط زمانی و مکانی است. از این رو، بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی حتی در دوران ما نیز بدون توجه به نقش و ویژگی‌های مساجد، ناقص خواهد بود. این مهم در مورد تحولاتی چون انقلاب اسلامی ایران، که صبغه‌ی دینی آن در نگاه تحلیل‌گران سیاسی مشهود بوده است، ضروری‌تر می‌نماید. | این همه نشانه‌ی اهمیت مساجد و از آن مهم‌تر، ظرفیت این نهاد برای ایفای نقش‌های مختلف با توجه به نیاز جامعه و شرایط زمانی و مکانی است. از این رو، بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی حتی در دوران ما نیز بدون توجه به نقش و ویژگی‌های مساجد، ناقص خواهد بود. این مهم در مورد تحولاتی چون انقلاب اسلامی ایران، که صبغه‌ی دینی آن در نگاه تحلیل‌گران سیاسی مشهود بوده است، ضروری‌تر می‌نماید. | ||
==مساجد و بسیج نیرو در انقلاب اسلامی== | == مساجد و بسیج نیرو در انقلاب اسلامی == | ||
نهضتی که به رهبری امام خمینی (ره) برای سرنگونی رژیم پهلوی شکل گرفت، از اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابله‌ی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهده‌های خود را از مساجد ایران چنین بیان می‌دارد:<br> | نهضتی که به رهبری امام خمینی (ره) برای سرنگونی رژیم پهلوی شکل گرفت، از اوایل دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابله‌ی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهده‌های خود را از مساجد ایران چنین بیان می‌دارد:<br> | ||
| خط ۲۹۹: | خط ۲۹۸: | ||
چنانکه از مشاهدات فوکو نیز پیداست، مساجد ایران در همان آغاز کار، با بیانات انقلابی خود، سعی در ایجاد یکپارچگی و انسجام میان مردم داشتند؛ امری که نهایتاً با رهبری مدبرانه‌ی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران، در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، به ثمر نشست و توانست پرچم اسلام را با پشتیبانی مردم در سرتاسر این سرزمین، به اهتزاز درآورد. در ادامه، به بررسی چگونگی این اقدامات از سوی مساجد با ذکر مستندات تاریخی، خواهیم پرداخت. | چنانکه از مشاهدات فوکو نیز پیداست، مساجد ایران در همان آغاز کار، با بیانات انقلابی خود، سعی در ایجاد یکپارچگی و انسجام میان مردم داشتند؛ امری که نهایتاً با رهبری مدبرانه‌ی بنیان‌گذار انقلاب اسلامی ایران، در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، به ثمر نشست و توانست پرچم اسلام را با پشتیبانی مردم در سرتاسر این سرزمین، به اهتزاز درآورد. در ادامه، به بررسی چگونگی این اقدامات از سوی مساجد با ذکر مستندات تاریخی، خواهیم پرداخت. | ||
==مساجد و بسیج نخبگان== | == مساجد و بسیج نخبگان == | ||
برای بررسی دقیق‌تر نقش مساجد در بسیج توده‌ای مردم، در وهله‌ی نخست، باید نحوه‌ی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزش‌های اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی می‌توانست ناقص باشد و به نتیجه‌ی مطلوب منجر نگردد. اسناد به‌جامانده از انقلاب اسلامی نشان می‌دهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالب‌های گوناگونی انجام داده‌اند.<br> | برای بررسی دقیق‌تر نقش مساجد در بسیج توده‌ای مردم، در وهله‌ی نخست، باید نحوه‌ی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزش‌های اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی می‌توانست ناقص باشد و به نتیجه‌ی مطلوب منجر نگردد. اسناد به‌جامانده از انقلاب اسلامی نشان می‌دهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالب‌های گوناگونی انجام داده‌اند.<br> | ||
| خط ۳۰۵: | خط ۳۰۴: | ||
یکی از برجسته‌ترین گام‌‌های مساجد در این حوزه را می‌توان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر شهید مطهری یا آیت‌الله مفتح با همکاری نخبگانی چون شهید بهشتی و شهید باهنر، کلاس‌های متعددی را در این مساجد برپا می‌نمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامی‌که با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارش‌های تاریخی فوق نشان می‌دهد در سال‌های انقلاب، مساجد محل تجمیع هم‌فکران و نخبگان جامعه برای هم‌فکری و تبادل آرا برمبنای ارزش‌های اسلامی و انقلابی بوده است.<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref> | یکی از برجسته‌ترین گام‌‌های مساجد در این حوزه را می‌توان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر شهید مطهری یا آیت‌الله مفتح با همکاری نخبگانی چون شهید بهشتی و شهید باهنر، کلاس‌های متعددی را در این مساجد برپا می‌نمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامی‌که با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارش‌های تاریخی فوق نشان می‌دهد در سال‌های انقلاب، مساجد محل تجمیع هم‌فکران و نخبگان جامعه برای هم‌فکری و تبادل آرا برمبنای ارزش‌های اسلامی و انقلابی بوده است.<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref> | ||
==مساجد و آموزش ارزش‌های اسلامی و انقلابی به مردم== | == مساجد و آموزش ارزش‌های اسلامی و انقلابی به مردم == | ||
دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجام‌بخشی نیروها و بسیج مردم، آموزش‌های اجتماعی و سیاسی به توده‌های انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانی‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی و همچنین ترویج کتاب‌های خاص و مرتبط، انجام می‌گرفته است.<br> | دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجام‌بخشی نیروها و بسیج مردم، آموزش‌های اجتماعی و سیاسی به توده‌های انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانی‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی و همچنین ترویج کتاب‌های خاص و مرتبط، انجام می‌گرفته است.<br> | ||
| خط ۳۱۷: | خط ۳۱۶: | ||
ترویج کتاب‌های آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و توده‌ها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سال‌های انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد به‌قدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش می‌کرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شماره‌ی ۱۷۸ از آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در مورد کتابخانه‌های مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیت‌های گسترده‌ی مساجد در افزایش روحیه‌‌ی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانه‌های گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد می‌گردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزه‌ی بسیج افکار عمومی‌علیه شاه، خطری بزرگ برای خود می‌دانسته است.<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمت‌الله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref> | ترویج کتاب‌های آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و توده‌ها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سال‌های انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد به‌قدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش می‌کرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شماره‌ی ۱۷۸ از آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در مورد کتابخانه‌های مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیت‌های گسترده‌ی مساجد در افزایش روحیه‌‌ی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانه‌های گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد می‌گردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزه‌ی بسیج افکار عمومی‌علیه شاه، خطری بزرگ برای خود می‌دانسته است.<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمت‌الله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref> | ||
==مساجد و ایجاد شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در تقابل با رژیم پهلوی== | == مساجد و ایجاد شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در تقابل با رژیم پهلوی == | ||
یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکل‌دهی به بسیج افکار عمومی‌علیه رژیم شاه، شکل‌دهی به نوعی شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانه‌های رژیم حاکم را در میان توده‌های مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارش‌های به‌جامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ارتباط رسانه‌ای دولت با بخش عظیمی‌از مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیت‌ها، وقایع و پدیده‌ها توسط مساجد شکل می‌گرفت. به‌عنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانه‌ای دولت توسط مساجد» می‌نویسد:<br> | یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکل‌دهی به بسیج افکار عمومی‌علیه رژیم شاه، شکل‌دهی به نوعی شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانه‌های رژیم حاکم را در میان توده‌های مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارش‌های به‌جامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ارتباط رسانه‌ای دولت با بخش عظیمی‌از مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیت‌ها، وقایع و پدیده‌ها توسط مساجد شکل می‌گرفت. به‌عنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانه‌ای دولت توسط مساجد» می‌نویسد:<br> | ||
«در بقیه‌ی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولین‌بار شبکه‌ی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروه‌های اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقه‌مند بودند، تفسیر می‌کردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانه‌های گروهی دولت شده بود.»<ref>جان.دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمه‌ی منوچهر شجاعی، تهران، رسا، ۱۳۷۷، ص ۱۲۹ و ۱۳۰</ref><br> | «در بقیه‌ی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولین‌بار شبکه‌ی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروه‌های اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقه‌مند بودند، تفسیر می‌کردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانه‌های گروهی دولت شده بود.»<ref>جان. دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمه‌ی منوچهر شجاعی، تهران، رسا، ۱۳۷۷، ص ۱۲۹ و ۱۳۰</ref><br> | ||
و یا در تحلیلی عمیق‌تر از نقش رسانه‌ای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهده‌های خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکه‌ی رسانه‌ای جریان‌های مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبه‌روز گسترش یافت، این‌گونه توصیف می‌کند: | و یا در تحلیلی عمیق‌تر از نقش رسانه‌ای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهده‌های خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکه‌ی رسانه‌ای جریان‌های مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبه‌روز گسترش یافت، این‌گونه توصیف می‌کند: | ||
| خط ۳۳۰: | خط ۳۲۹: | ||
در واقع چنانکه در اظهارات و مشاهدات فوق آمده است، مساجد پس از ایجاد انسجام و هماهنگی میان نخبگان، با برگزاری فعالیت‌های آموزشی، زمینه‌ی مقابله با رژیم پهلوی را گسترش دادند و در واقع با بهره‌گیری از توان اطلاع‌رسانی و ارتباطی، نه تنها مقولات فوق را تکمیل نمودند، بلکه زمینه‌ی انتقال گسترده‌تر اخبار، اطلاعات و برنامه‌ها را نیز فراهم آوردند؛ اقداماتی که در نهایت با انتقادات گسترده‌ی مساجد از رژیم شاهنشاهی و بسیج مردم در مقابله‌ی با آن به بار نشست. در قسمت بعد، به تشریح این مورد نیز خواهیم پرداخت. | در واقع چنانکه در اظهارات و مشاهدات فوق آمده است، مساجد پس از ایجاد انسجام و هماهنگی میان نخبگان، با برگزاری فعالیت‌های آموزشی، زمینه‌ی مقابله با رژیم پهلوی را گسترش دادند و در واقع با بهره‌گیری از توان اطلاع‌رسانی و ارتباطی، نه تنها مقولات فوق را تکمیل نمودند، بلکه زمینه‌ی انتقال گسترده‌تر اخبار، اطلاعات و برنامه‌ها را نیز فراهم آوردند؛ اقداماتی که در نهایت با انتقادات گسترده‌ی مساجد از رژیم شاهنشاهی و بسیج مردم در مقابله‌ی با آن به بار نشست. در قسمت بعد، به تشریح این مورد نیز خواهیم پرداخت. | ||
==مساجد و بسیج مردم در انتقاد از سیاست‌های رژیم پهلوی== | == مساجد و بسیج مردم در انتقاد از سیاست‌های رژیم پهلوی == | ||
پیش‌تر گفتیم که پس از شکل‌گیری گروه‌های هم‌فکر و آموزش الگوهای ارزشی اسلامی و انقلابی که در تضاد با الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی رژیم طاغوت قرار داشت، شکافی عمیق میان الگوهای اقتصادی، سیاسی و حقوقی حاکم ایجاد شد. بر این اساس، روحانیان و فعالان اجتماعی در مساجد، با استفاده از سخنرانی، نشر اعلامیه، پخش نوارهای صوتی و مواردی از این دست، به انتقاد از سیاست‌های حاکم بر نظام اجتماعی دوره‌ی پهلوی دوم پرداختند و حتی عملاً به تجمع، راه‌اندازی تظاهرات و درگیر شدن با نیروهای شاه اقدام نمودند. | پیش‌تر گفتیم که پس از شکل‌گیری گروه‌های هم‌فکر و آموزش الگوهای ارزشی اسلامی و انقلابی که در تضاد با الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی رژیم طاغوت قرار داشت، شکافی عمیق میان الگوهای اقتصادی، سیاسی و حقوقی حاکم ایجاد شد. بر این اساس، روحانیان و فعالان اجتماعی در مساجد، با استفاده از سخنرانی، نشر اعلامیه، پخش نوارهای صوتی و مواردی از این دست، به انتقاد از سیاست‌های حاکم بر نظام اجتماعی دوره‌ی پهلوی دوم پرداختند و حتی عملاً به تجمع، راه‌اندازی تظاهرات و درگیر شدن با نیروهای شاه اقدام نمودند. | ||
| خط ۳۴۳: | خط ۳۴۲: | ||
[[رده:مفاهیم اسلامی]] | [[رده:مفاهیم اسلامی]] | ||
[[رده: مکان‌های مقدس اسلامی]] | [[رده:مکان‌های مقدس اسلامی]] | ||