پرش به محتوا

نقابت: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲
جز
تمیزکاری
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (تمیزکاری)
خط ۶: خط ۶:
نقیب، دستیاری داشت با عنوان «دست نقیب». وظایف نقیب و دست نقیب طبیعتاً از یکدیگر مجزا نبوده‌است، بلکه دست نقیب تحت نظارت و مطابق اوامر نقیب، ممکن بود همهٔ وظایف مربوط به نقیب را انجام دهد. وظایف اصلیِ نقیب به‌طور خلاصه عبارت بود از: نظارت بر دراویش و فعالیت‌هاشان، نظارت بر اصناف شهر و دریافت مالیات از آن‌ها و احتمالاً همچون [[عصر صفوی]]، نظارت بر تعیین سردستهٔ هر صنف<ref>تذکرةالملوک، ۱۳۳۲، ص ۴۹–۵۰</ref><ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20140823143337-9952-14.pdf هویت ابهام آمیز نقال]</ref>  
نقیب، دستیاری داشت با عنوان «دست نقیب». وظایف نقیب و دست نقیب طبیعتاً از یکدیگر مجزا نبوده‌است، بلکه دست نقیب تحت نظارت و مطابق اوامر نقیب، ممکن بود همهٔ وظایف مربوط به نقیب را انجام دهد. وظایف اصلیِ نقیب به‌طور خلاصه عبارت بود از: نظارت بر دراویش و فعالیت‌هاشان، نظارت بر اصناف شهر و دریافت مالیات از آن‌ها و احتمالاً همچون [[عصر صفوی]]، نظارت بر تعیین سردستهٔ هر صنف<ref>تذکرةالملوک، ۱۳۳۲، ص ۴۹–۵۰</ref><ref>[http://ensani.ir/file/download/article/20140823143337-9952-14.pdf هویت ابهام آمیز نقال]</ref>  


==نقابت در عصر جاهلیت==
== نقابت در عصر جاهلیت ==


در عصر جاهلی نقیبِ قوم را، شخص بزرگ و سید و قیّم و تدبیر کننده امور و سیاست آنان، آگاه بر امور پیدا و پنهان قوم می‌خواندند. این منصب، پس از رئیس (شیخ) قبیله هم عرض با امیر بوده‌است. وی علاوه بر عهده‌داری منصب نقابت قبیله در غیاب شیخ قبیله، رهبری قوم را بر عهده می‌گرفت و به عنوان دستیار شیخ قبیله عمل می‌کرد.
در عصر جاهلی نقیبِ قوم را، شخص بزرگ و سید و قیّم و تدبیر کننده امور و سیاست آنان، آگاه بر امور پیدا و پنهان قوم می‌خواندند. این منصب، پس از رئیس (شیخ) قبیله هم عرض با امیر بوده‌است. وی علاوه بر عهده‌داری منصب نقابت قبیله در غیاب شیخ قبیله، رهبری قوم را بر عهده می‌گرفت و به عنوان دستیار شیخ قبیله عمل می‌کرد.


==نقابت در قرآن و عصر پیامبر اسلام==
== نقابت در قرآن و عصر پیامبر اسلام ==


در [[قرآن]] نیز واژه نقیب سه بار آمده‌است:کهف ۹۷، قاف ۳۶، و مائده ۱۲. «... خداوند، پیمانی از [[بنی اسرائیل]] گرفت و از میان آنان، ۱۲ نقیب (سرکرده) برانگیختیم.» مائده ۱۲.
در [[قرآن]] نیز واژه نقیب سه بار آمده‌است:کهف ۹۷، قاف ۳۶، و مائده ۱۲. «... خداوند، پیمانی از [[بنی اسرائیل]] گرفت و از میان آنان، ۱۲ نقیب (سرکرده) برانگیختیم.» مائده ۱۲.
خط ۱۸: خط ۱۸:
در منابع آمده که [[پیامبر اکرم]]، غنایم خیبر را در میان هیجده نقیب که هر کدام از آن‌ها یکصد رزمنده را تحت فرمان داشت تقسیم کرد. این شاید نخستین کاربرد نقیب در اصطلاح نظامی باشد. در تشکیلات نظامی ایوبی نیز اصطلاح نظامی نقیب وجود داشت.
در منابع آمده که [[پیامبر اکرم]]، غنایم خیبر را در میان هیجده نقیب که هر کدام از آن‌ها یکصد رزمنده را تحت فرمان داشت تقسیم کرد. این شاید نخستین کاربرد نقیب در اصطلاح نظامی باشد. در تشکیلات نظامی ایوبی نیز اصطلاح نظامی نقیب وجود داشت.


==شکل‌گیری دیوان نقابت==
== شکل‌گیری دیوان نقابت ==


دیوان نقابت تشکیلاتی سیاسی اداری بود که در نیمه اول قرن سوم هجری در حکومت عباسیان ایجاد شد و وظیفه‌اش سرپرستی سادات بنی هاشم بود. نقابت به صورت شغل و لقب از زمان خلفای عباسی برای سرپرستی هاشمیان وجود داشته. نقیبان به کارهای اشراف عرب که علویان و عباسیان بودند، رسیدگی می‌کردند. در دورهٔ اسلامی، اشرافیت که برخاسته از خون و تبار بود امتیازات ویژه‌ای به آن‌ها می‌بخشید. اشراف از دولت خلفا مستمری می‌گرفتند، خود و موالی آن‌ها [[زکات]] نمی‌دادند و کارهای قضایی آن‌ها به‌دست نقیب انجام می‌گرفت. تا قرن ۴ ه‍.ق عباسیان و علویان یک نقیب داشتند، اما از اواخر این قرن هر یک از دو گروه دارای نقیبی جداگانه بودند. نقابت به دو گونهٔ خاصه و عامه تقسیم می‌شد. در نقابت خاصه، نقیب تنها می‌کوشید از ورود دیگران به طبقهٔ اشراف جلوگیری کند، اما در نقابت عامه، نقیب به کارهای اشراف رسیدگی می‌کرد، اختلاف میان آن‌ها را فیصله می‌داد و چنانچه کاری خلاف شرع از آن‌ها سر می‌زد درباره‌شان حد جاری می‌کرد. نقیب عامه لازم بود که فقیهی مجتهد باشد. اشراف نه‌تنها در بغداد، بلکه در شهرهایی چون کوفه و بصره و واسط و اهواز نیز نقیب خاص خویش داشتند. نقیبان شخصیت‌های مطرح سادات بودند که بر اثر اهمیت وظایف شان، پیوسته در زمینه‌های گوناگون تأثیر می‌گذاردند. به عنوان یک نمونه، در تشکیلات دعوت عباسی داعی خراسان ابوعکرمه سرّاج، دوازده تن از حامیان بر جسته دعوت در خراسان را به نیابت از محمد بن علی (پیشوا و محور دعوت عباسی) به نقابت برگزیدند.
دیوان نقابت تشکیلاتی سیاسی اداری بود که در نیمه اول قرن سوم هجری در حکومت عباسیان ایجاد شد و وظیفه‌اش سرپرستی سادات بنی هاشم بود. نقابت به صورت شغل و لقب از زمان خلفای عباسی برای سرپرستی هاشمیان وجود داشته. نقیبان به کارهای اشراف عرب که علویان و عباسیان بودند، رسیدگی می‌کردند. در دورهٔ اسلامی، اشرافیت که برخاسته از خون و تبار بود امتیازات ویژه‌ای به آن‌ها می‌بخشید. اشراف از دولت خلفا مستمری می‌گرفتند، خود و موالی آن‌ها [[زکات]] نمی‌دادند و کارهای قضایی آن‌ها به‌دست نقیب انجام می‌گرفت. تا قرن ۴ ه‍.ق عباسیان و علویان یک نقیب داشتند، اما از اواخر این قرن هر یک از دو گروه دارای نقیبی جداگانه بودند. نقابت به دو گونهٔ خاصه و عامه تقسیم می‌شد. در نقابت خاصه، نقیب تنها می‌کوشید از ورود دیگران به طبقهٔ اشراف جلوگیری کند، اما در نقابت عامه، نقیب به کارهای اشراف رسیدگی می‌کرد، اختلاف میان آن‌ها را فیصله می‌داد و چنانچه کاری خلاف شرع از آن‌ها سر می‌زد درباره‌شان حد جاری می‌کرد. نقیب عامه لازم بود که فقیهی مجتهد باشد. اشراف نه‌تنها در بغداد، بلکه در شهرهایی چون کوفه و بصره و واسط و اهواز نیز نقیب خاص خویش داشتند. نقیبان شخصیت‌های مطرح سادات بودند که بر اثر اهمیت وظایف شان، پیوسته در زمینه‌های گوناگون تأثیر می‌گذاردند. به عنوان یک نمونه، در تشکیلات دعوت عباسی داعی خراسان ابوعکرمه سرّاج، دوازده تن از حامیان بر جسته دعوت در خراسان را به نیابت از محمد بن علی (پیشوا و محور دعوت عباسی) به نقابت برگزیدند.
خط ۳۰: خط ۳۰:
نقابت در [[شام (شامات)|شام]] و [[آفریقا]] میان ممالیک و تشکیلات ایوبی هم به کار می‌رفته‌است. کاربرد اصطلاح نقیب در تشکیلات ایوبیان مصر و شام و سپس ممالیک به معنای «نائب»، «قائم مقام»، «جانشین» و یا «نماینده تام‌الاختیار» است و به عنوان نمونه در مورد قاضی و حاکم به کار رفته‌است.
نقابت در [[شام (شامات)|شام]] و [[آفریقا]] میان ممالیک و تشکیلات ایوبی هم به کار می‌رفته‌است. کاربرد اصطلاح نقیب در تشکیلات ایوبیان مصر و شام و سپس ممالیک به معنای «نائب»، «قائم مقام»، «جانشین» و یا «نماینده تام‌الاختیار» است و به عنوان نمونه در مورد قاضی و حاکم به کار رفته‌است.


==نقابت در عصر ایلخانیان==
== نقابت در عصر ایلخانیان ==


پس از حمله [[مغول]] جانشینان چنگیز از تشکیلات نقابت استفاده می‌کردند. پس از حمله مغولان به جهان اسلام، شاید انتظار می‌رفت که این نهاد فراموش شود و نقش تاریخی‌اش را از دست بدهد، اما مهاجمان به رغم این که مسلمان نبودند، به سرعت جایگاه مهم و نقش و اعتبار سادات را دریافتند و به احیا و تقویت نهاد نقابت همت گماشتند. این رویکرد بیش از گذشتیه به ویژه در روزگار ایلخانان مسلمان نیرومندتر شد. مغولان برای توجه به این دستگاه و تقویت آن دلایل فراوانی داشتند.  
پس از حمله [[مغول]] جانشینان چنگیز از تشکیلات نقابت استفاده می‌کردند. پس از حمله مغولان به جهان اسلام، شاید انتظار می‌رفت که این نهاد فراموش شود و نقش تاریخی‌اش را از دست بدهد، اما مهاجمان به رغم این که مسلمان نبودند، به سرعت جایگاه مهم و نقش و اعتبار سادات را دریافتند و به احیا و تقویت نهاد نقابت همت گماشتند. این رویکرد بیش از گذشتیه به ویژه در روزگار ایلخانان مسلمان نیرومندتر شد. مغولان برای توجه به این دستگاه و تقویت آن دلایل فراوانی داشتند.  


==نقابت در عصر صفویه==
== نقابت در عصر صفویه ==


مقام بلندپایه ای بود که به صورت مستقیم در امور صنفی در دوره صفوی دخالت داشت. نقیب در عرف ایرانی به معنای زعیم سادات بوده. سادات در هر شهر تشکیلات خاص خودش را داشته که نقیب مسئولیت آن را بر عهده داشته؛ و به گواه تاریخ احتمالاً پیوند نزدیکی بین کارکرد مذهبی و صنفی تایخی وجود داشته‌است. حسین واعظ کاشفی، نقیب را سرپرست استادان حرفه‌ها و شاگردان می‌داند که در مراسم منصوب شدن اعضای صنف به درجه استادی، رسم بستن کمر بستن آن‌ها را انجام می‌داده، همچنین این مقام را شاه منصوب می‌کرده است <ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-36/3372550-%D9%86%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87 دنیای اقتصاد]</ref><ref>[https://hawzah.net/fa/Seminar/View/80888/%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D8%AA% سایت حوزه]</ref>.
مقام بلندپایه ای بود که به صورت مستقیم در امور صنفی در دوره صفوی دخالت داشت. نقیب در عرف ایرانی به معنای زعیم سادات بوده. سادات در هر شهر تشکیلات خاص خودش را داشته که نقیب مسئولیت آن را بر عهده داشته؛ و به گواه تاریخ احتمالاً پیوند نزدیکی بین کارکرد مذهبی و صنفی تایخی وجود داشته‌است. حسین واعظ کاشفی، نقیب را سرپرست استادان حرفه‌ها و شاگردان می‌داند که در مراسم منصوب شدن اعضای صنف به درجه استادی، رسم بستن کمر بستن آن‌ها را انجام می‌داده، همچنین این مقام را شاه منصوب می‌کرده است <ref>[https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-36/3372550-%D9%86%D9%82%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D9%81%DB%8C-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87 دنیای اقتصاد]</ref><ref>[https://hawzah.net/fa/Seminar/View/80888/%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D8%AA% سایت حوزه]</ref>.


==نقابت در دوره قاجار==
== نقابت در دوره قاجار ==


در دوره قاجار هم به شکل منصب و هم به شکل لقب اعطایی مورد استفاده قرار می‌گرفته. در دربار قاجار سه منصب مرتبط با نقابت وجود داشته: نقیب الممالک، نقیب الاشراف و نقیب السادات. ریاست و نظارت بر کار نقیبان بر عهده نقیب الممالک بوده‌است. نقیب الممالک نام یک منصب بوده‌است به همین دلیل وجود چندین نقیب الممالک همزمان ممکن بوده‌است. لقب نقیب الاشراف در عصر قاجار به‌طور گسترده در تمام ایران استفاده می‌شده‌است. به طوری که در یزد و کرمان و [[اصفهان]] و شیراز از این لقب برای افراد سرشناس استفاده شده‌است<ref>[https://www.isna.ir/news/94030604084/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87 سایت ایسنا]</ref>.
در دوره قاجار هم به شکل منصب و هم به شکل لقب اعطایی مورد استفاده قرار می‌گرفته. در دربار قاجار سه منصب مرتبط با نقابت وجود داشته: نقیب الممالک، نقیب الاشراف و نقیب السادات. ریاست و نظارت بر کار نقیبان بر عهده نقیب الممالک بوده‌است. نقیب الممالک نام یک منصب بوده‌است به همین دلیل وجود چندین نقیب الممالک همزمان ممکن بوده‌است. لقب نقیب الاشراف در عصر قاجار به‌طور گسترده در تمام ایران استفاده می‌شده‌است. به طوری که در یزد و کرمان و [[اصفهان]] و شیراز از این لقب برای افراد سرشناس استفاده شده‌است<ref>[https://www.isna.ir/news/94030604084/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87 سایت ایسنا]</ref>.


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس|2}}
{{پانویس|2}}
[[رده:سادات]]
[[رده:سادات]]
[[رده:انساب]]
[[رده:انساب]]
۴٬۹۳۳

ویرایش