نماز جمعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نماز جمعه''' نمازی دو رکعتی است که در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر و به [[نماز جماعت|جماعت]] می‌خوانند. این عمل عبادی یکی از شعائر اجتماعی مهم مسلمانان از صدر اسلام بوده و از نمادهای همبستگی مسلمانان شناخته می‌شود. نماز جمعه با حضور دست کم پنج نفر برپا می‌شود که یکی از آن‌ها [[امام جمعه]] است. امام جمعه باید قبل از نماز دو خطبه برای نمازگزاران قرائت کند که دعوت به [[تقوا]] جزو مضامین آن است. حکم فقهی برگزاری این نماز در سوره جمعه آمده است. روایات، نماز جمعه را حج مستمندان و موجب آمرزش گناهان شمرده‌اند و برخی روایات، ترک آن را مایه نفاق و فقر دانسته‌اند. نماز جمعه در زمان حضور امامان معصوم واجب و در زمان غیبت بنابر نظر بیشتر مراجع تقلید واجب تخییری است. در ایران نماز جمعه در دوران حکومت شاه اسماعیل صفوی رواج یافت و از آن پس در شهرهای بسیاری برگزار شد. در دوران جمهوری اسلامی در همه شهر‌های کشور این نماز برپا می‌شود. با توجه به مسائل سیاسی-اجتماعیِ خطبه‌ها، نماز جمعه به نماز عبادی - سیاسی نیز مشهور شده است.

در قرآن در سوره جمعه، مؤمنان با صراحت به حضور در نماز جمعه دعوت شده‌اند: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون برای نماز جمعه ندا در داده شد به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید این برای شما بهتر است».<ref>سوره جمعه:‌ آیه ۹.</ref> در روایات نیز اهمیت و جایگاه نماز جمعه چنین بیان شده است:

فقیهان مذاهب اسلامی با توجه به آیات سوره جمعه، خودداری از اعمالی که موجب کوتاهی در اقامه نماز یا از دست دادن آن می‌شود را لازم دانسته‌اند.

نیز نگارش آثار فقهی و رساله‌های مستقل درباره نماز جمعه، به سبب جایگاه مهم این عبادت، از قرون اولیه متداول بوده است.<ref>برخی از این آثار عبارت‌اند از:  

• کتاب الجمعة و الجماعة نوشته شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱)؛

• کتاب عمل الجمعة نوشته احمد بن عبدالواحد (متوفی ۴۲۳).</ref>

در دوره صفویه و در پی رواج اقامه نماز جمعه در ایران رساله‌نویسی در این باره جدّی‌تر شد.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۳۷.</ref>  

این رساله‌ها به لحاظ رویکرد فقهی بر چهار قسم‌اند: رساله‌هایی که درصدد اثبات وجوب عینی نماز جمعه‌اند، رساله‌هایی که جایز بودن اقامه نماز جمعه یا وجوب تخییری آن را در عصر غیبت اثبات می‌کنند، رساله‌هایی که برای اثبات حرمت نماز جمعه نگاشته شده‌اند و رساله‌هایی که نظر مؤلفان آنها دقیقاً روشن نیست.<ref>جعفریان، نماز جمعه: زمینه‌های تاریخی، ۱۳۷۲ش، ص۵۸، ۹۲.</ref>  

در اسلام چهار اجتماع بزرگ و مهم وجود دارد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت‌ها حاصل می‌شود؛ اجتماعات هفتگی که در مراسم نماز جمعه بدست می‌آید؛ اجتماع در نماز عید قربان و فطر؛ و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یکبار انجام می‌گیرد.

جلب همکاری برای حل مشکلات

فقهای شیعه و اهل سنت برای اثبات وجوب نماز جمعه به آیه ۹ سوره جمعه و احادیث متعدد]<ref>احمد بن حنبل، مسند، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۸۵-۸۹؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۰.</ref> و اجماع استناد کرده و ترک کننده آن را شایسته عقوبت دانسته‌اند.<ref>شوکانی، نیل الاوطار، مصر، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵؛ شیخ طوسی، خلاف، قم، ج۱، ص۵۹۳؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۴.</ref>

کسانی که بیش از دو فرسخ از محل اقامه نماز جمعه فاصله دارند.<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶۴؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، قم، ج۸، ص۴۶۳-۴۸۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۸.</ref>  

اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم از موضوعات بحث برانگیز در میان فقهای شیعه است که عده‌ای به حرمت آن، عده‌ای به وجوب تعیینی آن و عده‌ای به وجوب تخییری آن نظر داده‌اند.<ref>برای اقوال دیگر رک: رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸.</ref>  

حرمت

از سوی دیگر در بیشتر منابع متقدم فقهی شیعه که در دسترس است هرچند به استناد احادیث بر وجوب نماز جمعه تأکید شده، امامت امام معصوم یا نایب او به صراحت شرط نشده است.<ref>[۲۶]برای نمونه:کلینی، کافی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۱۸-۴۱۹؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۵۷۳.</ref> با این همه فقیهان امامی قرون بعد حضور یا اجازه حاکم عادل<ref>شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۶۷۶؛ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۲۶۵؛ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۴۳.</ref> یا امام عادل<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، قم، ج۱، ص۲۷۲، ج۳، ص۴۱.</ref> را از جمله شروط اقامه نماز جمعه برشمرده‌اند. شرط عدالت را برای امام جمعه تنها فقهای شیعه مطرح کرده‌اند و اهل سنت بدان قائل نیستند.<ref>محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>  

فقهای مذاهب اسلامی درباره حداقل تعداد کسانی که حضورشان برای انعقاد نماز جمعه ضروری است اختلاف نظر دارند: اکثر فقهای شیعه حداقل نفرات را پنج نفر و برخی هفت نفر می‌دانند. حنفیان حضور حداقل سه تن علاوه بر امام جمعه، شافعیان و حنبلیان حضور حداقل چهل تن و مالکیان حضور دست کم دوازده تن از اهالی شهر را لازم دانسته‌اند.<ref>کاسانی، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۶۶.</ref>

شرط دیگر صحت نماز جمعه که فقیهان شیعه و بیشتر مذاهب اهل سنّت ذکر کرده‌اند رعایت فاصله مکانی مناسب میان نماز جمعه‌ها یا متعدد نبودن آن در یک شهر است. به نظر فقهای امامی حداقل یک فرسخ فاصله میان دو نماز جمعه لازم است و اگر این شرط رعایت نشود نماز جمعه متأخر باطل خواهد بود.<ref>حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، قم، ج۲، ص۱۳۰-۱۳۵؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۱۱، ص۲۴۵</ref>

شیعیان و فقهای بیشتر مذاهب اهل سنّت برای صحت نماز جمعه (مانند دیگر عبادات بدنی) حضور یا اجازه حاکم وقت را شرط نکرده‌اند و به امامت علی(ع) در نماز جمعه هنگامی که عثمان در محاصره مخالفان بود، استناد کرده‌اند. <ref>شافعی، الامّ، بیروت، ج۱، ص۱۹۲؛ ابن قدامه، المغنی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۷۳-۱۷۴؛ نووی، المجموع، بیروت، ج۴، ص۵۰۹.</ref> با این همه، در طول تاریخ اسلام امامت جمعه همواره منصبی حکومتی بوده است.<ref>جعفریان، صفویه در عرصه دین، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۲۵۵.</ref>  

در ابتدا دو خطبه (سخنرانی) خوانده می‌شود و پس از آن دو رکعت نماز جماعت به نیت نماز جمعه اقامه می‌گردد. این دو رکعت دو قنوت مستحبی دارد؛ یکی پیش از رکوع رکعت اول و دیگری پس از رکوع رکعت دوم.

اقتدا کردن به امام در رکعت دوم نماز جمعه کافی است. یعنی می‌توان یک رکعت از نماز جمعه را به جماعت اقامه کرد و رکعت دیگر را به صورت فرادا ادامه داد.

نمازهای جمعه معمولاً در مسجد جامع هر شهر برگزار می‌شوند که گاه به نام‌هایی چون مسجد اعظم، مسجد جماعت، مسجد جمعه و مسجد آدینه نیز خوانده می‌شود. جامع خواندن این مساجد به سبب برگزار شدن اجتماعاتی مانند نماز جمعه در آن بوده است.