تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون آن بحث شود؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر آن است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می‌کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3</ref>

ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن می‌نویسد: تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قرآن برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده‌اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند. <ref>البیان فی تفسیر القرآن ص 259</ref>

ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف‌های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می‌کند که تفسیر و تاویل برخی از آیات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref>

اری عده‌ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می‌باشد. <ref>رسائل و مقالات ایه الله سبحانی ص 44</ref>

از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قرآن به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به آن پاسخ داده شده است از جمله انکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل آیات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. <ref>حقائق هامه حول القرآن الکریم ص 20</ref>  

ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ می‌نویسد: قرآن کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در آن از طریق شیاطین وجود ندارد. <ref>تفسیر النهر المارد من البحر المحیط القسم ‏الاول ‏ج‏2 ص 215</ref>  

هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت، عدم تحریف قرآن بوده اما در کتب علوم قرآنی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قرآن مطرح گردیده است که لازمه پذیرش انها در برخی از صور قبول تحریف در قرآن کریم می‌باشد.  

ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می‌کند که: غرض از نوع سوم نسخ اشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می‌باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام آن بر می‌آید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می‌گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند <ref>الاتقان ج 2ص 58-66</ref>

باید گفت گرچه برخی از اعلام اهل سنت نظیر الوسی و سیوطی از قول به تحریف قرآن استیحاش داشته و غالبا شیعه را متهم به پذیرش تحریف قرآن می‌کنند اما گفتار آنان در زمینه نسخ تلاوت آیات و سور- که در توجیه روایات تحریف آن را بیان می‌کنند –مستلزم پذیرش تحریف می‌باشد چون - همانطور که تبیین شد - پذیرش نسخ تلاوت و ثبوت حکم نظیر آیه ای که در زمینه رجم شیخ و شیخه ادعا شده است مفهوی جز تحریف نخواهد داشت. تبیین این امر در مبحث پاسخ اهل سنت نسبت به وجود روایات تحریف در منابع روائی شان خواهد بود.

از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می‌شود که- ایشان گرچه قرآن موجود را کلام و حجت الهی دانسته و التزام به آن را بر همگان لازم می‌داند اما از منظر او بین قرآن موجود با قرآنی که در نزد اخرین حجت الهی است تفاوتهائی وجود دارد.  

شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در آن وجود ندارد. البته برخی از آیات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع آن اقدام نمود تفاوت دارد. چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می‌گرفت اسامی اهل بیت را در آن مشاهد می‌کردید. <ref>المسائل السرویه ص 78- 80</ref>

باید گفت: به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قرآن با قرآنی که امام علی ع به جمع آن اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قرآن موجود دانسته و همه آن را کلام الله می‌دانند. اینان معتقدند که ائمه علیهم السلام امر به قرائت قرآن موجود نموده و انرا حجت الهی بر مردم می‌دانستند.

اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد. از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر‌این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81

نتیجه انکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می‌باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به آن می‌دانند.  

قبل از انکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قرآن بپردازیم ذکر دو نکته لازم است:  

بعد از بیان نکات مذکور می‌گوئیم: در اثبات تحریف ناپذیری قرآن به دلائلی استناد شده است که برخی از انها به شرح ذیل می‌باشد:

این دلیل به شکلهای گوناگون قابل تقریراست که در اینجا به سه نوع آن اکتفا می‌شود:  

تقریر اول: تحریف قرآن مخالف حکمت الهی در امر افرینش بشر خواهد بود.

ج – قرآن تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسانها و نیل او به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است.  

ج - خاتمیت رسل با ارسال اخرین فرستاده الهی بمعنای آن است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی توان بهره‌گیری از قرآن کریم را داراست.  

تقریر دوم: تحریف قرآن مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسانها می‌باشد:  

تبیین: شکی نیست که قرآن تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می‌باشد. گرچه روایات معصومین علیهم السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در انها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قرآن -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به انها را دارا نخواهد بود.

تنها چیزی که بعضی از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصری و یا آیه ای در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییری در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهی، به همان وضع و اسلوبی که در زمان رسول خدا (ص) بوده باقی مانده است، و به کلی از بین نرفته است. <ref>المیزان ج 12ص 132-104:</ref>

متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می‌باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه‌ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت‌های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117</ref>  

ایشان دلیل مذکور – تواتر قرآن – را جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قرآن دانسته و استناد به ایاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و... را – در اثبات عدم تحریف قرآن - بدلیل مناقشاتی که در انها وجود دارد لازم نمی‌داند. <ref>همان</ref>

...قرآن کریم با اوصاف و خواصی که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدی کرده یعنی بشر را از آوردن کتابی مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامی آیات آن را میبینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه ای از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد.

...و نیز میبینیم که در آیه «أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً» به اختلاف نداشتن قرآن تحدی نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللی در آیه ای دیده نمیشود مگر آنکه آیه ای دیگر آن را بر طرف میسازد، و هیچ تناقض و اختلافی که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمیآید، مگر آنکه آیاتی آن را دفع میسازد.

برغم انکه در قرآن کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین آیات نگردیده و توحید بر سراسر آن حکفرماست  

جامع ترین وصف ذکر شده برای قرآن واژه "ذکر" است که در همه قرآن این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قرآن مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود: "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون " این معنا – ذکر و تجلی خدا در قرآن - سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است.

از جامعترین اوصافی که برای خود قائل شده صفت یادآوری خداست و اینکه در راهنمایی به سوی خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسمای حسنی و صفات علیای خدا اسم میبرد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف میکند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر مینماید، شرایع و احکام خدا را وصف میکند، منتهی الیه و سرانجام امر خلقت یعنی معاد و برگشت به سوی خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان میکند.

چون از اسامی قرآن هیچ اسمی در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم «ذکر» نیست، به همین جهت در آیاتی که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف صحبت میکند آن را به نام ذکر یاد نموده، و از آن جمله میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» که میفرماید: قرآن کریم از این جهت که ذکر است باطل بر آن غلبه نمیکند، نه روز نزولش و نه در زمان آینده، نه باطل در آن رخنه میکند و نه نسخ و تغییر و تحریفی که خاصیت ذکریتش را از بین ببرد.

و نیز در آیات مورد بحث ذکر را به طور مطلق بر قرآن کریم اطلاق نموده، و نیز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خدای تعالی دانسته و فرموده: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ» که از آن دو اطلاق این معنا استفاده میشود که گفتیم قرآن کریم از هر زیاده و نقصان و تغییر لفظی و یا ترتیبی که ذکر بودن آن را از بین ببرد محفوظ خواهد بود.<ref>همان</ref>  

نتیجه انکه ایشان استدلال به آیه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قرآن تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می‌دانند سخیف و سست می‌داند. <ref>المیزان ج 12ص 106</ref>

الوسی در روح المعانی  

ایشان در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن می‌نویسد:  

سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن  

ایشان ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می‌نویسد:  

بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمانها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند.  

مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر آن است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از آن را تغییر دهند. <ref>فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129  

ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحرانها و فتنه‌های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه‌های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می‌دارد: اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قرآن همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده‌اند که این امرحاکی از اعجاز قرآن می‌باشد.  

نتیجه انکه عالمان فریقین دلالت دو آیه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ -را برتحریف ناپذیری قرآن تمام می‌دانند.  

دلیل دیگر عدم تحریف از نظر روایات، روایاتی است که در آنها امامان اهل بیت (ع) آیات کریمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت کرده‌اند، حتی در آن روایات، اخبار آحادی که میخواهند قرآن را تحریف شده معرفی کنند آیه را آن طور که در قرآن عصر کنونی است تلاوت کرده‌اند و این بهترین شاهد است بر اینکه مراد در بسیاری از آنها که دارد آیه فلان جور نازل شده است تفسیر بر حسب تنزیل و در مقابل بطن و تاویل استدلیل دیگر، روایاتی است که از امیرالمؤمنین و سائر ائمه معصومین (ع) وارد شده که قرآن موجود در دست مردم همان قرآنی است که از ناحیه خدا نازل شده، اگر چه غیر آن قرآنی است که علی (ع) آن را به خط خود تنظیم نموده است، و در زمان ابوبکر و همچنین در زمان عثمان که به تنظیم و کتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشارکت ندادند. و از همین باب است اینکه به شیعیان خود فرموده‌اند «اقرؤا کما قرء الناس - قرآن را همانطور که مردم میخوانند بخوانید» <ref>ترجمه المیزان ج 12ص 157</ref>

==3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن ==  

دلیل اول عمده ادله و نقدها در این قسمت از کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبائی استفاده شده است: -روایات تحریف در کتب معتبر فریقین  

ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم‏ أجمعوا علی عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم، -می‌نویسد:  

اری در زمان ابوبکر آیات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف آیات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. <ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 26-25</ref>  

4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قرآن به نامهای: ((خلع)) و ((حفد)) می‌باشد:

ابی نیز می‌گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص ایندو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می‌برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص انرا در نمازش قرائت کند. <ref>مسند احمد ج 5ص130</ref>

از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را این‌گونه بیان کرده‌اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! <ref>سنن ابن ماجه ج1 ص625،</ref>

....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور می‌داد به مردانی که عائشه دوست داشت، آن مردان وی را ببیند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شیر بدهند؛ اگر چه آن مردان بزرگسال بودند. <ref>صحیح البخاری ج 3ص 150</ref>

آیا قبلا آیه ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین آیه ای را در قرآن مشاهده نکردیم.)) و عبدالرحمن پاسخ داد: این آیه از قرآن حذف شده است. <ref>الدرالمنثور ج 1ص 106</ref>  

در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قرآن بدان در اثبات ادعایشان بدان استناد می‌کنند که برخی از انها بشرح ذیل می‌باشد:  

محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می‌کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد، ایاتی - از قرآن- را می‌شنویم که با قرآنی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین ایاتی در آن یافت نمی‌شود - اما نمی‌توانیم همانند قرآن شما آن را قرائت کنیم ایا چنین عملی گناه محسوب می‌گردد؟ امام ع فرمود: انگونه که به شما اموزش داده شده است قرآن را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قرآن حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد. <ref>الکافی ج2ص 619 </ref>

این نوع قرائت را ترک بنما و قرآن را بگونه‌ای که دیگران می‌خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قرآن حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد انگاه حضرت مصحف امام علی ع را به آن شخص نشان داد. <ref>الکافی ج2ص 633</ref>

در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که: امام کاظم ع مصحفی از قرآن را بمن داده و فرمود: به درون آن منگر. انگاه قرآن را گشوده و مشاهده کردم که در ذیل آیه: " لم یکن الذین کفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قرآن امده است. امام ع فرمود: مصحف را بمن برگردان. <ref>الکافی ج2ص 631</ref>

و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قرآن در چهار موضوع نازل شده است: یک چهارم آن در فضائل ما، یک چهارم آن در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم آن در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می‌باشد و کرامتهای قرآن –گزیده‌های آن - درباره ما می‌باشد. <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 9  

سالم بن سلمه نقل می‌کند که شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قرآن را قرائت نمود که با قرآن موجود بین مردم متفاوت بود. امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت. سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود: امام علی ع بعد از انکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد انرا به مردم ارائه داد و خطاب به آنان فرمود: این مصحف، همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من انرا بصورت کامل جمع کردم. اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم. امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس آن قرائت کنند حال که نمی‌پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. <ref>الکافی ج2ص 633</ref>

6- سور و ایاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از انها حذف یا تبدیل شده است:  

اگرآیه ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که: شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید.

قاری از امام ع پرسید: پس آیه قرآن چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود: آیه در اصل این‌گونه است: - کنتم خیر أئمة أخرجت للناس؛ انگاه فرمود: شاهد بر این امر فقرات اخر آیه می‌باشد که در آن امده است: تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله،

مصداق دیگر در تحریف قرآن از نوع حذف یا تبدیل، آیه (الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذریتنا قرة أعین واجعلنا للمتقین إماما) می‌باشد که وقتی قاری این آیه را در نزد امام ع خواند آن حضرت فرمود: در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند. در حالی که اصل آیه اینچنین است:: واجعل لنا من المتقین إماما.

آیه ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می‌باشد. قاعده آن است که آیه مذکور بعد از آیه ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون آیه نخست ناسخ آیه بعدی می‌باشد.  

و نیز آیه "أفمن کان علی بینة من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسی إماما ورحمة"،که در اصل این‌گونه بوده است: "ویتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله کتاب موسی "، و آیه دیگر: "وما هی إلا حیاتنا الدنیا نموت ونحیا " که در اصل این‌گونه بوده است: "...نحیی ونموت" بدلیل انکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>

نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قرآن:  

ایشان مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قرآن دانسته که لازمه اش عدم انطباق قرآن موجود با قرآن واقعی می‌باشد. التفسیر الصافی ج 1ص 49  

لازمه پذیرش این روایات عدم اعتماد به مجموعه قرآن بوده بگونه‌ای که به هیچ آیه ای از قرآن نمی‌توان استناد نمود و در نتیجه قرآن کریم از معرض استفاده مردم خارج خواهد شد؛ در حالی که مقاد بسیاری از روایات این است که قرآن برای همیشه مرجع مسلمآنان بوده و لازم است آنان صحت و سقم روایات را با معیار مطابقت و مخالفت قرآن مورد سنجش قرار دهند بعلاوه انکه مفاد برخی آیات نظیر آیه حفظ و نفی باطل و... مصونیت قرآن از خطر تحریف می‌باشد.  

<ref>التفسیر الصافی ج 1ص 51</ref>

ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می‌داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه‌ای نیست که به هدف اصلی قرآن – هدایت انسانها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قرآن و تحریفهائی نظیر آن با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قرآن موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 51</ref>

پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف:

ایشان با پاسخهای هفتگانه شان به نقد روایات تحریف پرداخته که عبارتند از:  

اما اولا فبأن التمسک بالاخبار بما انها حجة شرعیة یشتمل من الدور <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>  

به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می‌توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می‌توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت.  

ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد. <ref>المیزان ج 12ص </ref>

روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر آیات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قرآن ندارند. المیزان ج 12ص 112.  

ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و انها را در مقایسه با قرآن در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می‌داند. <ref>المیزان ج 12ص 115</ref>  

.... محدثینی که به چنین سوره‌هایی – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء میکنند، بخاطر تعصب و تعبد شدیدی است که نسبت به روایات دارند و در تشخیص صحیح از مجعول آن و در عرضه داشتن احادیث بر قرآن کوتاهی میکنند و اگر این تعصب و تعبد نبود، کافی بود در یک نظر حکم کنند به اینکه ترهات مذکور جزو قرآن کریم نیست. همان

ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می‌گردد که بیشتر انها فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می‌باشد <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>

ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی آیات می‌باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می‌فرماید: روایتی که آیه شریفه "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک " را بدینگونه ذکر کرده است: "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک فی علی " در حالی که روایت بیانگر آن است که آیه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء آیه باشد و همینطور روایتی که آیه شریفه" إن الذین ینادونک من وراء الحجرات " را این‌گونه ذکر کرده است: "إن الذین ینادونک من وراء الحجرات بنو تمیم أکثرهم لا یعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول آیه بوده و برخی بدون دلیل انرا جزء آیه پنداشته اند.

توضیح انکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کنار درب خانه حضرت ایستاده و بی ادبانه به آن حضرت ندا دادند که: اخرج الینا که در این هنگام آیه مذکور نازل گردید و انها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود. <ref>المیزان ج 12ص 113</ref>

علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه اش تساقط می‌باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که آیه ای بعنوان آیه رجم شیخ و شیخه در قرآن وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی آن اختلاف می‌باشد. در برخی امده است که آیه مذکور این‌گونه می‌باشد: إذا زنی الشیخ والشیخة فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی دیگر: الشیخ والشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی: بما قضیا من اللذة ودر بعضی دیگر... نکالا من الله والله علیم حکیم و در برخی دیگر: نکالا من الله والله عزیز حکیم ذکر شده است.  

اینکه بعضی از محدثین گفته‌اند که «اختلاف روایات در آیاتی که نقل شد ضرر به جایی نمیرساند چون این روایات در اصل تحریف قرآن اتفاق دارند» مردود و غلط است. چون اتفاق روایات مذکور در تحریف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمیکند و هر یک از آنها دیگری را دفع میکند <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>  

شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته اند

علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته اند اظهار داشته و می‌فرماید:  

و عجب از این گونه علمای دینی است که در مقام استدلال بر تحریف شدن قرآن بر میآیند و آنگاه به روایاتی که به صحابه و یا به ائمه اهل بیت منسوب شده احتجاج میکنند و هیچ فکر نمیکنند که چه میکنند. اگر حجیت قرآن باطل گردد، نبوت خاتم الأنبیاء باطل شده، و معارف دینی لغو و بی اثر میشود، و در چنین فرضی این سخن به کجا میرسد که در فلان تاریخ مردی دعوی نبوت نموده و قرآنی به عنوان معجزه آورد، خودش از دنیا رفت، و قرآنش هم دستخورده شد، و از او چیزی باقی نماند مگر اجماع مؤمنین به وی، بر اینکه او به راستی پیغمبر بوده، و قرآنش هم به راستی معجزه ای بر نبوت او بوده است، و چون اجماع حجت است - زیرا همان پیغمبر آن را حجت قرار داده، و یا از اجماع مجمعین کشف میکنیم که قول یکی از جانشینانش در آن هست- پس باید نبوت او و قرآنش را قبول کنیم ؟!! <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>  

و کوتاه سخن انکه احتمال دسیسه و جعل حدیث که احتمال قوی هم هست و شواهد و قرائن آن را تایید میکند، وقعی و اعتباری برای روایات مذکور باقی نمیگذارد، و با در نظر گرفتن آن، دیگر نه حجیت شرعی بر آن اخبار باقی میماند، و نه حجیت عقلانی، حتی صحیح السندترین آنها هم از اعتبار ساقط میگردد. زیرا حجیت سند، معنایش این است که رجال حدیث دروغ عمدی نمی‌گویند، و اما اینکه فریب نمیخورند، و در اصول روایتی آنان هم دست برده نمیشود، ربطی به صحت سند ندارد. <ref>المیزان ج 12ص- 114-115</ref>

ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی‌باشد می‌نویسد:  

شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان آن – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد.

بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که آیات حذف شده گر چه از ناحیه خداوند نازل شده‌اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است.

از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه ای بصورت (عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می‌شد.  

مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می‌نویسد: بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی‌توان از این نوع دانست نظیر انکه ادعا شده است که آیه شریفه(ومما رزقناهم ینفقون) و (أنفقوا من ما رزقناکم) با آیه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو آیه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که آیه دوم را می‌توان تفسیر آیه نخست قرار داد.  

باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده‌اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می‌کنیم:  

اهل سنت می‌گویند: ....آیاتی بر اساس احادیث مرسل در سوره نساء در میان جمله «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی» و جمله «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ» بوده و به اندازه یک ثلث قرآن یعنی بیش از دو هزار آیه میشده و افتاده. و نیز آن آیاتی که محدثین سنی گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده، مانند «بسم اللَّه» آن و صدها آیه که سوره مذکور را مساوی با سوره بقره میکرده و اینکه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دویست آیه از آن ساقط شده. و یا آن آیاتی که روایات مجعوله مذکور میگوید منسوخ التلاوه شده است.  

جمعی از مفسرین اهل سنت هم برای دفاع از یک حدیث که گفته «پاره ای از قرآن را خدا از یادها برد و تلاوتش را منسوخ کرد» پذیرفته‌اند، سئوال این است که اینهمه آیات کجا رفته‌اند؟ و چطور مفقود شده‌اند، که حتی یک نفر هم سراغ یکی از آن هزارها را نگرفته است ؟!.

و اگر شما هم همان حدیث را سند قرار دهید، و بگویید خدا از یادها برده میپرسیم از یاد بردن خدا چه معنا دارد؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه میتواند باشد؟ آیا نسخ تلاوت بخاطر این بوده که عمل به آن آیات منسوخ شده؟ پس چرا آیات منسوخه دیگری که هم اکنون در قرآن کریم است منسوخ التلاوه نشد؟ و تا کنون در قرآن کریم باقی مانده ؟! مانند آیه صدقه و آیه نکاح زانیه و زانی، و آیه عده، و غیر آن؟

و جالب اینجاست که آقایان آیات منسوخ التلاوه را دو قسم میکنند، یکی آنها که هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن، و قسم دیگر آن آیاتی که تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آیه رجم.

آیا با چنین معرفی باز هم میتوانیم بگوییم این آیاتی که قرآن را معرفی میکند مخصوص به پاره ای از قرآن بوده که هم اکنون در دست ما است، و تنها این باقیمانده از یادها نمیرود، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمیشود؟ آیا تنها این باقیمانده است که قول فصل، هدایت، نور، فرقان، و معجزه جاودانه است؟

و یا میگویید منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نیست؟ چطور بطلان نیست؟ مگر بطلان غیر از این است که کلام ناقصی از اثر و خاصیت بیفتد و هیچ چیز نتواند آن را اصلاح نموده و برای ابد از کار بیفتد؟ و آیا با اینکه برای ابد از کار افتاده باز هم ذکر و یاد آورنده خداست.

پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت آن – مشکل است بنابر‌این با حدیث مذکور نمی‌توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می‌توان گفت: از انجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت آن خودداری نمود. <ref>البرهان ج 2ص 36..</ref>

دلیل دوم بر تحریف قرآن: اختلاف مصاحف  

ایشان در نقد دلیل مذکور می‌نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافی بیش نیست، بلکه مطلب به عکس است، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن میداند، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه ای باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را میپذیرد و ما به جای یک دلیل و یک قرینه دلیلهایی ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات میکردند همان  

دلیل سوم: تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر  

... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می‌دانست قطعا در برابر انها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می‌داد. <ref>المیزان ج 12ص 116-

دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می‌باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی آنان بود.  

در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر‌این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است.

ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می‌کند <ref>المیزان ج 12ص 117</ref>  

ایشان در نقد وجه چهارم می‌نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می‌باشد.  

ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می‌باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می‌داند.  

نتائج:

2- تحریف به زیاده مورد انکار همه مسلمآنان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می‌باشد.  

6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخهای متعددی داده شده است.

[[رده:مقالات]]