۸۷٬۸۰۰
ویرایش
محکم و متشابه از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
محکم و متشابه از منظر فریقین (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۲۲
، ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲جایگزینی متن - ' آنها ' به ' آنها '
جز (جایگزینی متن - ' بنابر این' به ' بنابر‌این') |
جز (جایگزینی متن - ' آنها ' به ' آنها ') |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
"... والمتشابه من القرآن ما أشکل تفسیره لمشابهته بغیره إما من حیث اللفظ أو من حیث المعنى، فقال الفقهاء المتشابه ما لا ینبئ ظاهره عن مراده" | "... والمتشابه من القرآن ما أشکل تفسیره لمشابهته بغیره إما من حیث اللفظ أو من حیث المعنى، فقال الفقهاء المتشابه ما لا ینبئ ظاهره عن مراده" | ||
:متشابه در قرآن بمعنای آیاتی است که تفسیر | :متشابه در قرآن بمعنای آیاتی است که تفسیر آنها بجهت مشابهت با دیگر امور از جنبه لفظ یا معنا یا هر دو مشکل و پیچیده می‌باشد و فقیهان می‌گویند متشابه چیزی است که از ظاهرش نمی‌توان به مراد متکلم پی برد. | ||
ایشان در ادامه انواع سه گانه متشابه را اینچنین بیان می‌کند: | ایشان در ادامه انواع سه گانه متشابه را اینچنین بیان می‌کند: | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
لفظی که برای معنائی وضع می‌گردد صور مختلفی دارد: | لفظی که برای معنائی وضع می‌گردد صور مختلفی دارد: | ||
صورت اول: نص: کلامی‌که معنایش واضح بوده و احتمال دیگری در آن داده نشود. | صورت اول: نص: کلامی‌که معنایش واضح بوده و احتمال دیگری در آن داده نشود. | ||
صورت دوم:- ظاهر و موول -: هر گاه در کلمه‌ای دو یا چند معنا در آن احتمال داده شود و در یین معان محتمل نیز یکی از | صورت دوم:- ظاهر و موول -: هر گاه در کلمه‌ای دو یا چند معنا در آن احتمال داده شود و در یین معان محتمل نیز یکی از آنها بر دیگری ارجح باشد در اینصورت به معنای ارجح، ظاهر و معنای مرجوح را موول می‌گویند. صورت سوم: مجمل بدین معنا که در کلمه مورد نظر معانی متعدد محتمل بوده و ترجیحی در بین نباشد که بدان مشترک گفته می‌شود. چنین کلمه‌ای را مجمل می‌گویند. – <ref>تفسیر الرازی ج7 ص180-182</ref> | ||
خلاصه دیدگاه فخر رازی این است که نص و ظاهر از مصادیق محکم بوده و قدر جامع بین ایندو – که اشتراک در ترجیح می‌باشد - محکم نامیده می‌شوند و مجمل و ماول نیز از مصادیق متشابه بوده و قدر جامع بین ایندو – که اشتراک در عدم راجحیت می‌باشد – متشابه خوانده می‌شود. | خلاصه دیدگاه فخر رازی این است که نص و ظاهر از مصادیق محکم بوده و قدر جامع بین ایندو – که اشتراک در ترجیح می‌باشد - محکم نامیده می‌شوند و مجمل و ماول نیز از مصادیق متشابه بوده و قدر جامع بین ایندو – که اشتراک در عدم راجحیت می‌باشد – متشابه خوانده می‌شود. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
ایشان نخست دیدگاه خود را از محکم و متشابه بیان نموده و سپس به بررسی دیدگاه دیگران می‌پردازد. | ایشان نخست دیدگاه خود را از محکم و متشابه بیان نموده و سپس به بررسی دیدگاه دیگران می‌پردازد. | ||
دیدگاه علامه در مفهوم "محکم و متشابه ": | دیدگاه علامه در مفهوم "محکم و متشابه ": | ||
ایشان ضمن اشاره به اقوال متعدد مفسران در معنای محکم ومتشابه اظهار می‌دارد که مشهور بین فریقین آن است که آیات محکم به آیاتی اطلاق می‌گردد که معانی شان واضح و ایمان و عمل به | ایشان ضمن اشاره به اقوال متعدد مفسران در معنای محکم ومتشابه اظهار می‌دارد که مشهور بین فریقین آن است که آیات محکم به آیاتی اطلاق می‌گردد که معانی شان واضح و ایمان و عمل به آنها نیز لازم است و متشابه به آیاتی گفته می‌شود که ظواهرش، مراد واقعی نبوده و تاویل آن نزد خداوند می‌باشد. بنابر‌این، آیات متشابه تفسیر بردار نبوده و فقط ایمان به آنها لازم است. | ||
ایشان درادامه می‌نویسد تفاوت شیعه با اهل سنت در تعریف فوق از متشابهات آن است که از منظر عالمان شیعه علم به تاویل متشابهات درنزد پیامبر ص و اهل بیت ع نیز باذن الهی می‌باشد در حالی که از منظر مشهور اهل سنت تاویل آن فقط نزد خداوند می‌باشد. <ref>القرآن فی الاسلام ص 33-37 </ref> | ایشان درادامه می‌نویسد تفاوت شیعه با اهل سنت در تعریف فوق از متشابهات آن است که از منظر عالمان شیعه علم به تاویل متشابهات درنزد پیامبر ص و اهل بیت ع نیز باذن الهی می‌باشد در حالی که از منظر مشهور اهل سنت تاویل آن فقط نزد خداوند می‌باشد. <ref>القرآن فی الاسلام ص 33-37 </ref> | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۱: | ||
ایشان قول مذکور را گرچه مشهور اعلام فریقین بدان قائلند، مردود دانسته و اظهار می‌دارند که این قول بدلائلی مخالف قرآن و سنت است: | ایشان قول مذکور را گرچه مشهور اعلام فریقین بدان قائلند، مردود دانسته و اظهار می‌دارند که این قول بدلائلی مخالف قرآن و سنت است: | ||
اولا: وقتی قرآن خود را با اوصافی همانند نور‌هادی بیانگر همه امور معرفی می‌کند و از طرفی دستور به تدبر در آیات داده و از مردم می‌خواهد با تدبر در قرآن می‌توانند به اعجاز قرآن پی ببرند معنایش این استکه همه آیات قرآن بگونه‌ای است که راه برای درک معانی | اولا: وقتی قرآن خود را با اوصافی همانند نور‌هادی بیانگر همه امور معرفی می‌کند و از طرفی دستور به تدبر در آیات داده و از مردم می‌خواهد با تدبر در قرآن می‌توانند به اعجاز قرآن پی ببرند معنایش این استکه همه آیات قرآن بگونه‌ای است که راه برای درک معانی آنها موجود است بنابر‌این آیاتی که طریق فهم آنها برای بشر موجود نباشد وجود ندارد. | ||
ثانیا: لازمه تعریف مشهور از متشابه آن است که تاویل درآیه 7سوره آل عمران بمعنای مدلول خلاف ظاهر بوده و اختصاص به اآیات متشابه داشته باشد در حالی که هردو ادعا تمام نیست. | ثانیا: لازمه تعریف مشهور از متشابه آن است که تاویل درآیه 7سوره آل عمران بمعنای مدلول خلاف ظاهر بوده و اختصاص به اآیات متشابه داشته باشد در حالی که هردو ادعا تمام نیست. | ||
ثالثا بر اساس آیه مذکور تمام آیات متشابه قرآن با ارجاع به محکمات از تشابه خارج گردیده و در زمره محکمات قرار می‌گیرند در نتیجه همه آیات از محکمات بوده و همه | ثالثا بر اساس آیه مذکور تمام آیات متشابه قرآن با ارجاع به محکمات از تشابه خارج گردیده و در زمره محکمات قرار می‌گیرند در نتیجه همه آیات از محکمات بوده و همه آنها از طریق تدبر قابل تفسیر و تبیین می‌باشند <ref>همان</ref> | ||
ایشان نکات ذکر شده را مستفاد از آیه" أفلا یتدبرون القرآن" می‌داند.. <ref>القرآن فی الاسلام ص 33-37</ref> | ایشان نکات ذکر شده را مستفاد از آیه" أفلا یتدبرون القرآن" می‌داند.. <ref>القرآن فی الاسلام ص 33-37</ref> | ||
ایشان در امکان تفسیر پذیری همه آیات متشابه از طریق ارجاع | ایشان در امکان تفسیر پذیری همه آیات متشابه از طریق ارجاع آنها به محکمات، به روش ائمه نیز استناد نموده و معتقد است آنان نیز به همین شیوه در تفسیر قرآن تمسک می‌کردند: | ||
در مطالعه اثار اهل بیت ع می‌بینیم که آیه متشابهی که مدلول حقیقی اش حتی با ارجاع به محکمات روشن نباشد وجود ندارد؛ آنان به پیروانشان کیفیت ارجاع متشابهات به محکمات را اموزش داده‌اند. <ref>همان</ref> | در مطالعه اثار اهل بیت ع می‌بینیم که آیه متشابهی که مدلول حقیقی اش حتی با ارجاع به محکمات روشن نباشد وجود ندارد؛ آنان به پیروانشان کیفیت ارجاع متشابهات به محکمات را اموزش داده‌اند. <ref>همان</ref> | ||
ایشان در تبیین شیوه ارجاع متشابهات به محکمات می‌نویسد: | ایشان در تبیین شیوه ارجاع متشابهات به محکمات می‌نویسد: | ||
اگر به ظاهر آیه (الرحمن على العرش استوى) توجه کنیم جسمانیت الهی از آن استفاده می‌شود اما اگر انرا به آیه (لیس کمثله شئ) ارجاع دهیم معنای آیه نخست نفی جسمانیت از خداوند خواهد بود. همان | اگر به ظاهر آیه (الرحمن على العرش استوى) توجه کنیم جسمانیت الهی از آن استفاده می‌شود اما اگر انرا به آیه (لیس کمثله شئ) ارجاع دهیم معنای آیه نخست نفی جسمانیت از خداوند خواهد بود. همان | ||
ایشان در ادامه برخی از روآیات را که مفادشان اثبات ادعای مذکور- رفع ابهام از متشابهات بعد از ارجاع | ایشان در ادامه برخی از روآیات را که مفادشان اثبات ادعای مذکور- رفع ابهام از متشابهات بعد از ارجاع آنها به محکمات و تصدیق آیات قرآن بوسیله یکدیگر - می‌باشد بیان می‌کند: | ||
پیامبر ص در وصف قرآن فرمود: (وان القرآن لم ینزل لیکذب بعضه بعضا، ولکن نزل یصدق بعضه بعضا، فما عرفتم فاعملوا به وما تشابه علیکم فآمنوا به) | پیامبر ص در وصف قرآن فرمود: (وان القرآن لم ینزل لیکذب بعضه بعضا، ولکن نزل یصدق بعضه بعضا، فما عرفتم فاعملوا به وما تشابه علیکم فآمنوا به) | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۳: | ||
ایشان در زمینه کلمه متشابه درسوره زمر -که وصف کل آیات قرار گرفته است –معتقد است متشابه در این آیه و آیات مشابه آن بدین معناست که قرآن کریم از جنبه نظم و اتقان و بیان حقائق و ابعاد هدایتی آن در یک نسق و نظم واحدی قرار دارد. <ref>المیزان ج 3ص 20- 21:</ref>.... | ایشان در زمینه کلمه متشابه درسوره زمر -که وصف کل آیات قرار گرفته است –معتقد است متشابه در این آیه و آیات مشابه آن بدین معناست که قرآن کریم از جنبه نظم و اتقان و بیان حقائق و ابعاد هدایتی آن در یک نسق و نظم واحدی قرار دارد. <ref>المیزان ج 3ص 20- 21:</ref>.... | ||
ایشان در ادامه به مفهوم متشابه در آیه 7سوره آل عمران پرداخته و می‌فرماید: مراد از متشابه درسوره آل عمران آیاتی است که مفهومشان بدون مراجعه به محکمات برای سامع روشن نمی‌باشد از اینرو برای درک | ایشان در ادامه به مفهوم متشابه در آیه 7سوره آل عمران پرداخته و می‌فرماید: مراد از متشابه درسوره آل عمران آیاتی است که مفهومشان بدون مراجعه به محکمات برای سامع روشن نمی‌باشد از اینرو برای درک آنها لازم است به محکمات مراجعه شود. <ref>المیزان ج3 ص 21 </ref> | ||
از منظر علامه طباطبائی برخی ازآیات قرآن، محکمات بالاصاله وبرخی نیز محکمات بالعرض می‌باشند نظیرمتشابهات که با ارجاع به محکمات معانی شان روشن گردیده و از محکمات می‌گردد. از اینرو بر اساس گفتار علامه طباطبائی تمام آیات، قابلیت تفسیر داشته و آیات متشابه با ارجاع به محکمات قابل فهم و درک می‌باشد. - <ref>جهت تفصیل بیشتر رک به: المیزان ج 3ص 31-60</ref> | از منظر علامه طباطبائی برخی ازآیات قرآن، محکمات بالاصاله وبرخی نیز محکمات بالعرض می‌باشند نظیرمتشابهات که با ارجاع به محکمات معانی شان روشن گردیده و از محکمات می‌گردد. از اینرو بر اساس گفتار علامه طباطبائی تمام آیات، قابلیت تفسیر داشته و آیات متشابه با ارجاع به محکمات قابل فهم و درک می‌باشد. - <ref>جهت تفصیل بیشتر رک به: المیزان ج 3ص 31-60</ref> | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۴۶: | ||
ایشان تفسیر آیات متشابه را از نوع تفسیر دوم –تحدید معنا و مصداق حقیقی - دانسته و می‌نویسد: | ایشان تفسیر آیات متشابه را از نوع تفسیر دوم –تحدید معنا و مصداق حقیقی - دانسته و می‌نویسد: | ||
بر این اساس، آیات متشابه بر خلاف تعریف مشهور - آیاتی که معانی شان مجمل بوده و ظهور در مفهوم مشخصی خاصی ندارند – آیاتی هستند که گرچه معانی ظاهری و قابل فهم داشته اما مفهوم حقیقی و مصداق خارجی آن دقیقا روشن نیست از اینرو نیاز به تفسیر معنا دارند. <ref>علوم القرآن ص 169-170:</ref> | بر این اساس، آیات متشابه بر خلاف تعریف مشهور - آیاتی که معانی شان مجمل بوده و ظهور در مفهوم مشخصی خاصی ندارند – آیاتی هستند که گرچه معانی ظاهری و قابل فهم داشته اما مفهوم حقیقی و مصداق خارجی آن دقیقا روشن نیست از اینرو نیاز به تفسیر معنا دارند. <ref>علوم القرآن ص 169-170:</ref> | ||
ایشان فقره: (... فیتبعون ما تشابه منه...) را قرینه بر اثبات تشابه بمعنای مذکور- الفاظی که فهم | ایشان فقره: (... فیتبعون ما تشابه منه...) را قرینه بر اثبات تشابه بمعنای مذکور- الفاظی که فهم آنها علاوه بر تفسیر لغوی نیاز به تفسیر معنا و مصداق حقیقی دارند – دانسته ومی‌نویسد: | ||
کلمه اتباع –فیتبعون ما تشابه... - زمانی مفهوم خواهد داشت که متشابه را قابل تبعیت بدانیم چون در صورتی که کلام در معنائی ظهور نداشته باشد تبعیت دران فاقد مفهوم خواهد بود. <ref>همان</ref> | کلمه اتباع –فیتبعون ما تشابه... - زمانی مفهوم خواهد داشت که متشابه را قابل تبعیت بدانیم چون در صورتی که کلام در معنائی ظهور نداشته باشد تبعیت دران فاقد مفهوم خواهد بود. <ref>همان</ref> | ||