امین احسن اصلاحی: تفاوت میان نسخه‌ها

|[[هندوستان]]، شهراعظم گره

از آن پس، اصلاحی تمام وقت خود را صرف کارهای علمی و فکری کرد و به نوشتن تفسیر قرآن و تدریس پرداخت. مقالات وی نخست در مجلۀ منبر و از۱۳۳۸ش/ ۱۹۵۹ در مجلۀ میثاق، که خود تأسیس کرده بود، منتشر می‌شد. در۱۳۴۰ش/ ۱۹۶۱ در «حلقۀ تدبّر قرآن»، متشکل از گروهی از دانشجویان، به تدریس نحو و ادبیات عربی و قرآن و حدیث پرداخت. اصلاحی همواره از همکاری با حکومت پرهیز داشت و حتی دوبار، به سبب نقد سیاست‌های حکومت، به زندان افتاد. با این حال، گاهی شخصیت‌های سیاسی از مواضع فکری و دینی او به نفع خود بهره‌برداری می‌کردند. برای نمونه، در انتخابات سال۱۳۴۴ش/ ۱۹۶۵ فاطمه جناح از سوی برخی گروه‌های سیاسی، از جمله جماعت اسلامی، نامزد ریاست جمهوری شد. اصلاحی که مخالف ریاست زنان بود، در رد موضع جماعت اسلامی، در مجلۀ میثاق مقالاتی منتشر کرد. ژنرال محمد ایوب از دیدگاه اصلاحی بر ضد نامزد رقیب سود جست و مقالات او را در سراسر کشور توزیع کرد. پس از پیروزی ایوب‌خان در انتخابات، او برای سپاسگزاری منصبی حکومتی را به اصلاحی پیشنهاد کرد ولی اصلاحی هرگونه همکاری با حکومت را رد نمود و تصریح کرد که این مقالات را نه در تأیید ایوب‌خان، که صرفاً به‌عنوان انجام دادن وظیفۀ دینی نوشته است. اصلاحی از پذیرفتن جوایز، کمک‌های مالی، مناصب حکومتی و حتی شرکت در برنامه‌های تلویزیونی– که رئیس‌جمهوری‌های بعدی، ذوالفقارعلی بوتو و ضیاءالحق، به او پیشنهاد دادند– خودداری می‌کرد.

از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری اصلاحی فهم بی‌واسطۀ قرآن بود. وی در نخستین کتابش با عنوان مبادی تدبّر قرآن (لاهور ۱۹۶۹و ویراست جدید: ۱۹۹۱) – که شامل مقالات منتشر شده در مجلۀ اصلاح در سال‌های ۱۳۱۵-۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۶-۱۹۳۹ و برخی از دیگر نوشته‌های اوست – نخست روشهای رایج در تفسیر قرآن را تحلیل و نقد کرده و سپس مبانی فهم و تفسیر قرآن را تبیین نموده است، به همان گونه‌ای که از استادش "فراهی" فراگرفته بود. به گفتۀ او خود قرآن مفسر خویش است و بدین منظور باید از زبان و نظم قرآن بهره برد. وی اینها را «ابزارهای درونی» تفسیر قرآن دانسته است و سنّت متواتر، احادیث نبوی، سخنان صحابه، سبب نزول، تفاسیر، کتاب‌های آسمانی و تاریخ عرب پیش از اسلام را «ابزارهای بیرونی» آن. این کتاب مقدمۀ تفسیر قرآن اصلاحی شمرده می‌شود<ref>افتخار احمد، «الشیخ أمین أحسن الإصلاحی و منهجه فی تفسیره تدبّرِ قرآن»، ج۱، ص۴۴-۴۵، رسالۀ دکتری، پنجاب، ۱۹۹۶.</ref>.

به‌رغم تأکید فراوان اصلاحی بر فهم مستقل قرآن، او به سنّت و حدیث نیز توجه داشته است. وی در کتاب مبادی تدبّر حدیث (لاهور ۱۹۸۹)، دیدگاه‌های خویش را در‌این‌باره مطرح و مبانی فهم احادیث را تبیین کرده است.  

اصلاحی میان [[سنّت]] و [[حدیث]] تفاوت قائل بود. به عقیدۀ او، حدیث شامل قول و فعل و تقریر پیامبر است، اما سنّت میراثی اسلامی است که از طریق سبک زندگی مسلمانان و نقل سینه به سینه نسلهای متوالی به‌جا مانده و تا کنون به آن عمل شده است. به گفتۀ او، مکتوب شدن سنّت در یک دورۀ تاریخی با انتقال سنّت به ‌صورت عملی منافاتی ندارد. همچنانکه ممکن است در موضوعی خاص بیش از یک سنّت وجود داشته باشد. اصلاحی با اندیشۀ قرآن‌بسندگی مخالف بود (قرآنیون) وعقیده داشت کسانی که قرآن را کافی می‌دانند و سنّت را انکار می‌کنند، گرفتار تناقض شده‌اند و قرآن را نیز منکرند، زیرا قرآن نیز، مانند سنّت، با روایات اشخاص معیّنی به دست ما رسیده است.

اصلاحی در دوره‌ای که عضو فعال جماعت اسلامی بود، با نوشتن کتاب دعوت دین اور اس کا طریق کار (لاهور ۱۹۵۱)، ضمن نقد روش‌های‌ تبلیغاتی رایج، روش تبلیغ اسلام و ترغیب مسلمانان به اصلاح جامعه را معرفی کرده است. او در این کتاب با تکیه بر شیوۀ دعوت پیامبران، به‌ویژه [[پیامبر اکرم]] صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، مراحل و ابزارهای گوناگون تبلیغ و روش‌های‌ تربیت افراد را بررسی کرده است.  

اصلاحی مخالف اصول آن شیوۀ تزکیۀ نفس بود که، به ادعای وی، از عناصر غیراسلامی صوفیانه نشئت می‌گرفت، و خود در این خصوص اصولی را پیشنهاد کرد که متکی بر قرآن و سنّت بود و فرد و جامعه را عناصری فعال درنظر می‌گرفت. به عقیدۀ او، صوفیان شخص را از جامعه و محیطش جدا می‌کنند و از او می‌خواهند که در انزوا به تزکیۀ نفس بپردازد، در صورتی‌که انسان می‌تواند بدون سهل‌انگاری در انجام دادن وظایف شخصی و اجتماعی، نفس خویش را تزکیه کند و خود را پرورش دهد. مجموعۀ سخنرانی‌های اصلاحی در این باب در کتابی دوجلدی با عنوان تزکیه نفس (لاهور۱۹۸۹) گردآمده که در جلد نخست به مبانی تزکیه بر اساس قرآن و سنّت پرداخته شده و در جلد دوم رابطۀ انسان با خدا، خود و دیگران بررسی گردیده است. این کتاب را شریف احمد خان به انگلیسی ترجمه کرده است.