ریشه‌های عربیت مردم مصر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

حاصلخیزی مصر و جذابیت‌های آب و هوایی مصر برای قبایل عرب، یکی از انگیزههای مهاجرت آنها بوده است. مثلا برخی از قبایل عرب چون شرایط آب و هوایی «الصعید» مصر را مناسب دیدند به این ناحیه مهاجرت کردند. زیرا احساس می‌کردند که شرایط جوی آنجا مانند شبه جزیره است <ref>(الریطی، بی تا: 65)</ref>. به هر حال آمدن قبایل زیاد به مصر در انتشار زبان عربی و عرب شدن مصریان بسیار مؤثر بوده است و چون اعراب و قبایل عرب با مردم مصری جوشش و اختلاط زیادی داشتند، موجب تحقق این امر شد. در مجموع بنا به یک تحقیق دانشگاهی در دانشگاه قاهره، مجموع قبایل و بطونی که به مصر آمدند: از عدنانیها 30 قبیله و 30 بطن، قحطانی 61 قبیله و 111 بطن و قبایل دیگر 3 قبیله به مصر آمد و در شهرهای آنجا پراکنده شدند <ref>(خورشید البری، 1992: 72)</ref>. بدیهی است که اعراب یمنی (جنوبی) نقش مهمتری در مصر داشتهاند. روند ورود قبایل عرب به مصر پس از حکومت سفیانیان ادامه داشت تا اینکه در سال 109 هـ. ق اتفاق مهمی برای مصر روی داد و آن آمدن قبیله قیس بود که با اجازه هشام بن عبدالملک به مصر آمد و آنان حدود 3 هزار خانواده بودند که در شرق دلتای نیل مستقر شدند. مورخین میگویند اسلام در مصر منتشر نشد الا بعد از سال 100 هجری، زمانی که والی مصر، طایفه قیس را در شرق نیل مستقر کرد. <ref>(مقریزی، بی تا: 2/261)</ref> در قرن اول و دوم هجری در فسطاط قبرهایی پیدا می‌شود که افراد با قبیلههایشان معرفی شدهاند ولی از قرن سوم به بعد با نام شهرهایشان مشخص شدهاند و از قرن چهارم مورخان مصری مسیحی، آثار خود را با زبان عربی مینوشتند و حتی برخی از کتب یونانی و بیزانسی را به عربی برگرداندند <ref>(کاشف و دیگران، 1993: 103 و 106)</ref>. این گزارشها تأثیر مستقیم مهاجرت قبایل عرب به مصر و عرب شدن مصریان را به روشنی آشکار میکند. به نظر میرسد مهم‌ترین عامل انتشار زبان عربی و عرب شدن مصریان، مهاجرت قبایل و افراد عرب به مصر پس از اسلام بود و آنان بر خلاف بیزانسیها و یونانیها با مردم اختلاط پیدا کردند و ملت جدیدی به نام «مصر اسلامی» را به وجود آوردند.

در همان روزهای فتح اسلامی تعدادی از قبطیها به اسلام گرویدند. حنا النقیوسی مورخ قبطی مینویسد: که پس از ورود عربها به مصر قبل از اینکه فتح آن کامل شود، عده زیادی از مصریان مسلمان شدند <ref>(کاشف و دیگران، 1993: 96)</ref>. بررسی متون فقهی اسلامی و کتب تاریخی ثابت میکند که عربها با اهالی تسامح داشتند و پذیرش اسلام را به آنها اجبار نمی‌کردند. بلکه فقط سیطره سیاسی را واجب میدانستند. گاهی گروش به اسلام در برخی مکان‌ها، با سپاهیان اسلام اتصال نداشت، ولی رواج یافت <ref>(کاشف و دیگران، 1993: 99)</ref>. حتی شماری از اسیران مصری، پس از عقد قرارداد صلح، حاضر به بازگشت به دین قبلی خود نشدند، بلکه اسلام را پذیرفتند <ref>(طبری، 1408: 4/105 و 106)</ref>. انتشار اسلام در مصر موجب انتشار زبان عربی شد و به عنوان زبان کتابت و خطبهها درآمد. در دوره فتح اسلامی و سفیانیان آمار دقیقی نداریم که چه تعداد از مردم مصر مسلمان شدند و چه میزان از مردم به عربی سخن می‌گفتند. ولی در مصر تغییر مذهب طی حدود سه قرن به تدریج و آرام و بدون اجبار و یا صدور قوانین دولتی و از راه طبیعی منتشر شد و اختلاط عمیق عرب با قبطیها را به دنبال داشت <ref>(خورشید البری، 1992: 56)</ref>. روند گروش مردم مصر درصدر اسلام یک فرایند مستمر و دایمی بود. این گرایش به اسلام چنان بود که طی حدود بیست سال از فتح اسلامی در زمان عمروعاص، خراج این سرزمین از چهاردهمیلیون دینار به پنج میلیون دینار در دوره خلافت معاویه رسید <ref>(یعقوبی، 1347: 118)</ref>. و در زمان خلافت هشام بن عبدالملک (123- 103 هـ. ق) به کمی بیش از 000/723/2 دینار، کاهش یافت <ref>(ابن خردادبه، 1370: 64)</ref>. اما از قرن نهم میلادی (سوم هـ. ق) به بعد گرایش جمعی به اسلام در مصر و شمال آفریقا آغاز شد. (9:Berett, 1973) در اینکه انتشار اسلام از مهمترین عوامل رواج زبان عربی در مصر است، شکی نیست ولی در برخی سرزمینها مانند ایران، اسلام رایج شد اما زبان مردم عربی نشد. چرا مردم مصر عرب شدند؟ پاسخ این سئوال را در علل دیگری که در این نوشتار بررسی می‌شود، بایست جستجو کرد.