پرش به محتوا

هشام بن حکم: تفاوت میان نسخه‌ها

۴۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۳
جز
جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام'
جز (جایگزینی متن - 'میگوید' به 'می‌گوید')
جز (جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام')
خط ۱۴: خط ۱۴:
|-
|-
|استادان
|استادان
|[[امام صادق علیه السلام]] • [[موسی بن جعفر|امام کاظم علیه السلام]]
|[[امام صادق علیه‌السلام]] • [[موسی بن جعفر|امام کاظم علیه‌السلام]]
|-
|-
|شاگردان
|شاگردان
خط ۳۶: خط ۳۶:


هشام از همان آغاز جوانی سری پرشور داشت و شیفته علم و معرفت ‏بود. او، برای رسیدن به این هدف، علوم عصر خویش را آموخت، کتب فلسفی دانشمندان [[یونان]] را فرا گرفت و کتابی در رد یکی از [[فلاسفه]] یونان نگاشت<ref>هشام بن‏ حکم، صفایی، ص 14. </ref>.  
هشام از همان آغاز جوانی سری پرشور داشت و شیفته علم و معرفت ‏بود. او، برای رسیدن به این هدف، علوم عصر خویش را آموخت، کتب فلسفی دانشمندان [[یونان]] را فرا گرفت و کتابی در رد یکی از [[فلاسفه]] یونان نگاشت<ref>هشام بن‏ حکم، صفایی، ص 14. </ref>.  
هشام، در مسیر تکامل اندیشه‌‏اش، به مکتب‌های گوناگون علمی عصر خویش پیوست; ولی هیچ مکتبی عطش حقیقت ‏جویی‌اش را فرو ننشاند. او سرانجام به وسیله عمویش، [[عمیر بن‏ یزید کوفی]]، با [[امام صادق علیه السلام]] آشنا شد و در شمار پیروان آن حضرت قرار گرفت<ref>رجال نجاشی، ص‏433. </ref>. سیر تکاملی اندیشه هشام نشان میدهد که آگاهانه و بر اساس برهان عقلی [[تشیع]] را پذیرفته است. او به منظور کسب علم، تامین معاش، مناظره، تبلیغ معارف [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت علیه السلام]] و انجام [[مناسک حج]]، به شهرهای بغداد، بصره، [[مدائن]]، [[حجاز]] و کوفه سفر کرد و با برهان‌‌های دقیق و منطقی‌اش در گسترش فرهنگ اهل‌بیت علیه السلام کوشید.  
هشام، در مسیر تکامل اندیشه‌‏اش، به مکتب‌های گوناگون علمی عصر خویش پیوست; ولی هیچ مکتبی عطش حقیقت ‏جویی‌اش را فرو ننشاند. او سرانجام به وسیله عمویش، [[عمیر بن‏ یزید کوفی]]، با [[امام صادق علیه‌السلام]] آشنا شد و در شمار پیروان آن حضرت قرار گرفت<ref>رجال نجاشی، ص‏433. </ref>. سیر تکاملی اندیشه هشام نشان میدهد که آگاهانه و بر اساس برهان عقلی [[تشیع]] را پذیرفته است. او به منظور کسب علم، تامین معاش، مناظره، تبلیغ معارف [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت علیه‌السلام]] و انجام [[مناسک حج]]، به شهرهای بغداد، بصره، [[مدائن]]، [[حجاز]] و کوفه سفر کرد و با برهان‌‌های دقیق و منطقی‌اش در گسترش فرهنگ اهل‌بیت علیه‌السلام کوشید.  


== سفر برای تحصیل دانش ==
== سفر برای تحصیل دانش ==
هشام، به عنوان یک پژوهشگر شیعی، سعی می‌کرد پرسش‌های خود را با امام صادق علیه السلام در میان نهد و از آن حضرت پاسخ دریافت کند. داستان زیر بر درستی این سخن گواهی می‌دهد:
هشام، به عنوان یک پژوهشگر شیعی، سعی می‌کرد پرسش‌های خود را با امام صادق علیه‌السلام در میان نهد و از آن حضرت پاسخ دریافت کند. داستان زیر بر درستی این سخن گواهی می‌دهد:
روزی، [[ابن‏ ابی العوجاء]] یکی از دانشمندان مخالف [[اسلام]]، پرسشی درباره تعدد زوجات مطرح کرد و گفت: [[قرآن]] از سویی در آیه سوم [[سوره نساء]] می‌گوید: «فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم الا تعدلوا فواحدة; با زنان پاک [[مسلمان]] [[ازدواج]] کنید، با دو یا سه یا چهار زن; و اگر می‌ترسید میان آنها به [[عدالت]] رفتار نکنید، پس به یک همسر بسنده کنید.»
روزی، [[ابن‏ ابی العوجاء]] یکی از دانشمندان مخالف [[اسلام]]، پرسشی درباره تعدد زوجات مطرح کرد و گفت: [[قرآن]] از سویی در آیه سوم [[سوره نساء]] می‌گوید: «فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم الا تعدلوا فواحدة; با زنان پاک [[مسلمان]] [[ازدواج]] کنید، با دو یا سه یا چهار زن; و اگر می‌ترسید میان آنها به [[عدالت]] رفتار نکنید، پس به یک همسر بسنده کنید.»
از سوی دیگر در آیه‏129 همین سوره می‌فرماید: «و لن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء و لو حرصتم; هرگز نمی‌توانید میان زنان به عدالت رفتار کنید، هر چند کوشش کنید.» با ضمیمه کردن آیه دوم به آیه اول در می‌یابیم که تعدد زوجات در اسلام ممنوع است; زیرا تعدد زوجات مشروط به عدالت است و عدالت هم ممکن نیست. پس تعدد زوجات در اسلام [[حرام]] است.
از سوی دیگر در آیه‏129 همین سوره می‌فرماید: «و لن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء و لو حرصتم; هرگز نمی‌توانید میان زنان به عدالت رفتار کنید، هر چند کوشش کنید.» با ضمیمه کردن آیه دوم به آیه اول در می‌یابیم که تعدد زوجات در اسلام ممنوع است; زیرا تعدد زوجات مشروط به عدالت است و عدالت هم ممکن نیست. پس تعدد زوجات در اسلام [[حرام]] است.
خط ۴۵: خط ۴۵:
هشام از پاسخ باز ماند. پس از ابن‏ ابی العوجاء فرصت ‏خواست و برای گرفتن پاسخ به [[مدینه]] شتافت. هشام سخن ابن‏ ابی العوجاء را برای حضرت باز گفت. امام فرمود: منظور از عدالت در آیه سوم سوره نساء، عدالت در [[نفقه]] و رعایت‏ حقوق همسری و طرز رفتار و کردار است; و مراد از عدالت در آیه‏129 این سوره عدالت در تمایلات قلبی است. بنابراین تعدد زوجات در اسلام حرام نیست و با شرایطی جایز است.
هشام از پاسخ باز ماند. پس از ابن‏ ابی العوجاء فرصت ‏خواست و برای گرفتن پاسخ به [[مدینه]] شتافت. هشام سخن ابن‏ ابی العوجاء را برای حضرت باز گفت. امام فرمود: منظور از عدالت در آیه سوم سوره نساء، عدالت در [[نفقه]] و رعایت‏ حقوق همسری و طرز رفتار و کردار است; و مراد از عدالت در آیه‏129 این سوره عدالت در تمایلات قلبی است. بنابراین تعدد زوجات در اسلام حرام نیست و با شرایطی جایز است.
هشام از سفر برگشت و پاسخ را در اختیار ابن ‏ابی العوجاء قرار داد. او [[سوگند]] یاد کرد که این پاسخ از (هشام) تو نیست<ref>منتهی الآمال، ج 2، ص 251. </ref>.
هشام از سفر برگشت و پاسخ را در اختیار ابن ‏ابی العوجاء قرار داد. او [[سوگند]] یاد کرد که این پاسخ از (هشام) تو نیست<ref>منتهی الآمال، ج 2، ص 251. </ref>.
هشام این گونه برای کسب علم و معارف اسلام تلاش می‌کرد. امام صادق علیه السلام نیز متقابلا هشام را از کوثر زلال ولایت ‏سیراب می‌ساخت. امام در برابر پرسش‌های هشام، با بردباری پاسخ می‌داد و قانعش می‌ساخت. نمونه‏‌هایی از این پرسش و پاسخ‌ها در کتاب‌های توحید [[شیخ صدوق]] و علل الشرایع دیده می‌شود.  
هشام این گونه برای کسب علم و معارف اسلام تلاش می‌کرد. امام صادق علیه‌السلام نیز متقابلا هشام را از کوثر زلال ولایت ‏سیراب می‌ساخت. امام در برابر پرسش‌های هشام، با بردباری پاسخ می‌داد و قانعش می‌ساخت. نمونه‏‌هایی از این پرسش و پاسخ‌ها در کتاب‌های توحید [[شیخ صدوق]] و علل الشرایع دیده می‌شود.  


== ترازوی امامت و الگوی شیعیان ==
== ترازوی امامت و الگوی شیعیان ==
[[امام صادق علیه السلام]] می‌فرمود: هشام بن‏ حکم مراقب و نگهبان حق ما و مؤید صدق ما و نابود کننده نظرهای باطل دشمنان ماست. کسی که از او پیروی کند، از ما پیروی کرده است و کسی که با او مخالفت کند، با ما مخالفت ورزیده است<ref> هشام بن‏ حکم، صفایی، ص 14. ; رجال نجاشی، ص‏433; فهرست‏ شیخ طوسی، ص 355.</ref>.
[[امام صادق علیه‌السلام]] می‌فرمود: هشام بن‏ حکم مراقب و نگهبان حق ما و مؤید صدق ما و نابود کننده نظرهای باطل دشمنان ماست. کسی که از او پیروی کند، از ما پیروی کرده است و کسی که با او مخالفت کند، با ما مخالفت ورزیده است<ref> هشام بن‏ حکم، صفایی، ص 14. ; رجال نجاشی، ص‏433; فهرست‏ شیخ طوسی، ص 355.</ref>.


== در محضر امام کاظم علیه السلام ==
== در محضر امام کاظم علیه‌السلام ==
پایه‏‌های اعتقادی و شخصیت والای علمی هشام در مکتب امام صادق علیه السلام استوار شد. چون پیشوای ششم، در سال 148 به [[شهادت]] رسید، هشام به [[موسی بن جعفر|امام کاظم علیه السلام]] روی آورد; از محضر آن معصوم والامقام کام‌یاب شد و در شمار شاگردان و یاران آن حضرت جای گرفت. او نزد هفتمین امام علیه السلام چنان جایگاهی یافت که تاریخ‏‌نگاران وی را از کارگزاران مطمئن و مورد عنایت ‏خاص آن حضرت شمرده‏‌اند<ref>معجم رجال الحدیث، ج‏19، ص 271.</ref>.  
پایه‏‌های اعتقادی و شخصیت والای علمی هشام در مکتب امام صادق علیه‌السلام استوار شد. چون پیشوای ششم، در سال 148 به [[شهادت]] رسید، هشام به [[موسی بن جعفر|امام کاظم علیه‌السلام]] روی آورد; از محضر آن معصوم والامقام کام‌یاب شد و در شمار شاگردان و یاران آن حضرت جای گرفت. او نزد هفتمین امام علیه‌السلام چنان جایگاهی یافت که تاریخ‏‌نگاران وی را از کارگزاران مطمئن و مورد عنایت ‏خاص آن حضرت شمرده‏‌اند<ref>معجم رجال الحدیث، ج‏19، ص 271.</ref>.  


== مقام علمی هشام بن ‏حکم ==
== مقام علمی هشام بن ‏حکم ==
شاگرد ممتاز مکتب [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت علیه السلام]] نه تنها در علوم نقلی و عقلی سرآمد عصر خویش بود; بلکه هر گاه احساس می‌کرد حمایت از اسلام به تحصیل علوم دیگر نیاز دارد، با جان و دل در پی آن می‌‌شتافت و دانشی تازه می‌آموخت. او در مقام [[فتوا]]، یک [[فقیه]] پرهیزکار، در مقام مناظره و دفاع از اعتقادات شیعه یک متکلم ورزیده و در [[علم حدیث]] ‏یک [[محدث]] ممتاز و مورد اعتماد راویان معروف شیعه بود. کتاب‌های حدیثی مختلف به رشته نگارش کشید و شاگردان بسیار تربیت کرد.
شاگرد ممتاز مکتب [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت علیه‌السلام]] نه تنها در علوم نقلی و عقلی سرآمد عصر خویش بود; بلکه هر گاه احساس می‌کرد حمایت از اسلام به تحصیل علوم دیگر نیاز دارد، با جان و دل در پی آن می‌‌شتافت و دانشی تازه می‌آموخت. او در مقام [[فتوا]]، یک [[فقیه]] پرهیزکار، در مقام مناظره و دفاع از اعتقادات شیعه یک متکلم ورزیده و در [[علم حدیث]] ‏یک [[محدث]] ممتاز و مورد اعتماد راویان معروف شیعه بود. کتاب‌های حدیثی مختلف به رشته نگارش کشید و شاگردان بسیار تربیت کرد.


متکلم مجاهد و خستگی ناپذیر قرن دوم هجری، علاوه بر [[فقه]] و [[اصول]] و [[کلام]] و فلسفه و علم حدیث، در علوم روان‏شناسی و سایر دانش‌های رایج عصر خویش اطلاعات گسترده‏ای داشت. [[عبدالله نعمه]] می‌نویسد: [[یحیی بن‏ خالد برمکی]]، وزیر هارون‏‌الرشید، با حضور دانشمندان مختلف، نشست‌های علمی و تخصصی برگزار می‌کرد. در یکی از نشست‌ها، که هشام بن‏ حکم نیز حضور داشت، پس از گفتگو و بحث در موضوعات مختلف علمی، یحیی گفت: درباره «عشق‏» هم سخن بگویید. حاضران هر یک در حد معلومات خویش مطالبی بیان کردند و سخنانشان به وسیله منشیان وزیر ثبت‏ شد. وقتی نوبت ‏به هشام بن‏ حکم رسید، با بیانی شیرین مطالبی بیان کرد که حاضران بی‌اختیار لب به تحسین گشودند<ref>قاموس الرجال، ج‏9، ص 324.</ref>.  
متکلم مجاهد و خستگی ناپذیر قرن دوم هجری، علاوه بر [[فقه]] و [[اصول]] و [[کلام]] و فلسفه و علم حدیث، در علوم روان‏شناسی و سایر دانش‌های رایج عصر خویش اطلاعات گسترده‏ای داشت. [[عبدالله نعمه]] می‌نویسد: [[یحیی بن‏ خالد برمکی]]، وزیر هارون‏‌الرشید، با حضور دانشمندان مختلف، نشست‌های علمی و تخصصی برگزار می‌کرد. در یکی از نشست‌ها، که هشام بن‏ حکم نیز حضور داشت، پس از گفتگو و بحث در موضوعات مختلف علمی، یحیی گفت: درباره «عشق‏» هم سخن بگویید. حاضران هر یک در حد معلومات خویش مطالبی بیان کردند و سخنانشان به وسیله منشیان وزیر ثبت‏ شد. وقتی نوبت ‏به هشام بن‏ حکم رسید، با بیانی شیرین مطالبی بیان کرد که حاضران بی‌اختیار لب به تحسین گشودند<ref>قاموس الرجال، ج‏9، ص 324.</ref>.  


== شاگردان هشام ==
== شاگردان هشام ==
چنانکه اشاره شد، هشام در پرتو انوار تابناک اهل‌بیت علیه السلام شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعضی از آنان گوی سبقت از همگان ربودند. [[محمد بن ‏ابی عمیر]] یکی از آنان شمرده می‏‌شود که مورد اعتماد و احترام علمای بزرگ [[امامیه]] قرار گرفته، از چهره‏‌های درخشان شیعه است. صفوان بن ‏یحیی کوفی، حماد بن‏ عثمان، یونس بن‏ یعقوب، علی بن ‏منصور و یونس بن ‏عبدالرحمن از دیگر شاگردان هشام به شمار می‏‌آیند. [[یونس بن‏ عبدالرحمن]] فقیهی نامور و یاور مخصوص امام کاظم علیه السلام بود<ref> هشام بن‏ حکم، عبدالله نعمه، ص 62.</ref>. [[علی بن ‏منصور]] در علم کلام دانشوری برجسته بود و درس‌های [[توحید]] و [[امامت]] را در مجموعه‌‏ای با عنوان «تدبیر» گرد آورد<ref> در مورد شرح حال او به مقاله نگارنده در شماره 15 ماهنامه کوثر رجوع شود.</ref>.
چنانکه اشاره شد، هشام در پرتو انوار تابناک اهل‌بیت علیه‌السلام شاگردان بسیاری تربیت کرد که بعضی از آنان گوی سبقت از همگان ربودند. [[محمد بن ‏ابی عمیر]] یکی از آنان شمرده می‏‌شود که مورد اعتماد و احترام علمای بزرگ [[امامیه]] قرار گرفته، از چهره‏‌های درخشان شیعه است. صفوان بن ‏یحیی کوفی، حماد بن‏ عثمان، یونس بن‏ یعقوب، علی بن ‏منصور و یونس بن ‏عبدالرحمن از دیگر شاگردان هشام به شمار می‏‌آیند. [[یونس بن‏ عبدالرحمن]] فقیهی نامور و یاور مخصوص امام کاظم علیه‌السلام بود<ref> هشام بن‏ حکم، عبدالله نعمه، ص 62.</ref>. [[علی بن ‏منصور]] در علم کلام دانشوری برجسته بود و درس‌های [[توحید]] و [[امامت]] را در مجموعه‌‏ای با عنوان «تدبیر» گرد آورد<ref> در مورد شرح حال او به مقاله نگارنده در شماره 15 ماهنامه کوثر رجوع شود.</ref>.


== آثار ==
== آثار ==
خط ۶۵: خط ۶۵:


== در معرض اتهام ==
== در معرض اتهام ==
موقعیت و لیاقت هشام در محضر امام صادق و امام کاظم علیه السلام چنان بود که گروهى بدان حسد ورزیدند و شایعات گوناگون علیه او رواج دادند. متاسفانه این شایعات سودمند واقع شد و حتى بعضى از شیعیان نیز درباره اعتقادات هشام در تردید فرو رفتند. وقتى این نسبت‌هاى ناروا به اوج خود رسید، [[موسى مشرقى]] خدمت [[امام رضا علیه السلام]] حضور یافت و گفت: آیا هشام را دوست‏ بداریم یا از او بیزارى بجوییم؟ امام رضا علیه السلام فرمود: هشام را دوست‏ بدارید. وقتى که به شما چنین گفتم، عمل کنید. اکنون برو و به شیعیان بگو امام مرا به ولایت و دوستى هشام فرمان داد<ref> رجال نجاشى، ص‏433.</ref>.
موقعیت و لیاقت هشام در محضر امام صادق و امام کاظم علیه‌السلام چنان بود که گروهى بدان حسد ورزیدند و شایعات گوناگون علیه او رواج دادند. متاسفانه این شایعات سودمند واقع شد و حتى بعضى از شیعیان نیز درباره اعتقادات هشام در تردید فرو رفتند. وقتى این نسبت‌هاى ناروا به اوج خود رسید، [[موسى مشرقى]] خدمت [[امام رضا علیه‌السلام]] حضور یافت و گفت: آیا هشام را دوست‏ بداریم یا از او بیزارى بجوییم؟ امام رضا علیه‌السلام فرمود: هشام را دوست‏ بدارید. وقتى که به شما چنین گفتم، عمل کنید. اکنون برو و به شیعیان بگو امام مرا به ولایت و دوستى هشام فرمان داد<ref> رجال نجاشى، ص‏433.</ref>.


== آخرین روزهاى زندگى ==
== آخرین روزهاى زندگى ==
خط ۷۶: خط ۷۶:
هارون با شنیدن این جمله، چهره درهم کشید و گفت: هشام مطلب را آشکار کرد. آیا با زنده بودن وى سلطنت من یک ساعت‏ باقى می‌ماند؟ به خدا سوگند، اثر زبان این مرد در دلهاى مردم از صد هزار شمشیر برنده ‏تر و مؤثرتر است<ref> جامع الرواة، اردبیلى، ج 2، ص‏313.</ref>.
هارون با شنیدن این جمله، چهره درهم کشید و گفت: هشام مطلب را آشکار کرد. آیا با زنده بودن وى سلطنت من یک ساعت‏ باقى می‌ماند؟ به خدا سوگند، اثر زبان این مرد در دلهاى مردم از صد هزار شمشیر برنده ‏تر و مؤثرتر است<ref> جامع الرواة، اردبیلى، ج 2، ص‏313.</ref>.
بیدرنگ فرمان داد هشام را دستگیر کنند. هشام از گرداب خشم هارون به [[مدائن]] گریخت. از آنجا به [[کوفه]] رفت، در منزل ابن‏ شرف پنهان شد و حدود دو ماه بعد جهان مادى را وداع گفت.
بیدرنگ فرمان داد هشام را دستگیر کنند. هشام از گرداب خشم هارون به [[مدائن]] گریخت. از آنجا به [[کوفه]] رفت، در منزل ابن‏ شرف پنهان شد و حدود دو ماه بعد جهان مادى را وداع گفت.
حضرت رضا علیه السلام درباره او فرمود: خدا او را رحمت کند. بنده‏اى خیرخواه و دلسوز و یک انسان حقیقى بود. اصحابش بر او حسد بردند و آزارش کردند<ref>هشام بن‏ حکم، صفایى، ص 121.</ref>.
حضرت رضا علیه‌السلام درباره او فرمود: خدا او را رحمت کند. بنده‏اى خیرخواه و دلسوز و یک انسان حقیقى بود. اصحابش بر او حسد بردند و آزارش کردند<ref>هشام بن‏ حکم، صفایى، ص 121.</ref>.


== منابع ==
== منابع ==
# [http://ensani.ir/fa/article/55211/%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%86-%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%D8%B9- برگرفته از سایت هشام بن‏ حکم از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیه السلام http://ensani.ir]  
# [http://ensani.ir/fa/article/55211/%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%86-%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D9%88-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85-%D8%B9- برگرفته از سایت هشام بن‏ حکم از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیه‌السلام http://ensani.ir]  
#  
#  
# [https://lib.eshia.ir/23019/1/6843/%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%80 برگرفته از سایت بنیاد دائرة المعارف اسلامی - کتابخانه مدرسه فقاهتhttps://lib.eshia.ir]
# [https://lib.eshia.ir/23019/1/6843/%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%80 برگرفته از سایت بنیاد دائرة المعارف اسلامی - کتابخانه مدرسه فقاهتhttps://lib.eshia.ir]
Writers، confirmed، مدیران
۸۸٬۱۲۶

ویرایش