یوسف عادل شاه: تفاوت میان نسخه‌ها

یوسف عادل شاه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۲

۸۳ بایت حذف‌شده ، ‏۳۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Hadifazl

Writers، confirmed، مدیران

۸۷٬۸۸۶

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-یوسف عادل‌شاه یکی از شاهزاده‌های عثمانی است که پس از مرگ خواجه محمود گاوان و به دنبال آن مرگ سلطان محمد شاه سوم حکومت بهمنیان با اعلام مذهب تشیع در دکن و منطقه بیجاور هند به مدت بیست سال فرمانروایی كند. او با پیش گرفتن سیاست‌هایی خاص و احترام به اهل سنت باعث شد شیعه و اهل سنت به خوبی در كنار یک دیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند.
+یوسف عادل‌شاه یکی از شاهزاده‌های عثمانی است که پس از مرگ خواجه محمود گاوان و به دنبال آن مرگ سلطان محمد شاه سوم حکومت بهمنیان با اعلام مذهب تشیع در دکن و منطقه بیجاور هند به مدت بیست سال فرمانروایی کند. او با درپیش گرفتن سیاست‌هایی خاص و احترام به اهل سنت باعث شد شیعه و اهل سنت به خوبی در کنار یک دیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند.
 <div class="wikiInfo">
@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 |-
 |منبع
-| data-type="authorfatherName" |تلخیص از مقاله تأسیس حكومت عادل‌شاهیان در دكن و سیاست‌های مذهبی یوسف عادل شاه نوشته محمود صادقی علوی دانشجوی دكترای تاریخ اسلام - دانشگاه تهران
+| data-type="authorfatherName" |تلخیص از مقاله تأسیس حکومت عادل‌شاهیان در دکن و سیاست‌های مذهبی یوسف عادل شاه نوشته محمود صادقی علوی دانشجوی دکترای تاریخ اسلام - دانشگاه تهران
 |-
 |}
 </div>
-=چكیده=
+=چکیده=
-[[یوسف عادل شاه]] از شاهزاده‌های عثمانی بود كه قرار بود به همراه گروه دیگری از شاهزاده‌ها در زمان حكومت سلطان محمد به قتل برسد ولی با زیركی مادرش توانست فرار كرده و به كمك تاجری به ایران بیاید. او پس از چند سال اقامت در ایران به هند رفت و به كمك خواجه محمود گاوان كه یك ایرانی بود به دستگاه حكومت بهمنیان وارد شد و در آن‌جا مدارج ترقی را پشت سر گذاشت.<br>
+[[یوسف عادل شاه]] از شاهزاده‌های عثمانی بود که قرار بود به همراه گروه دیگری از شاهزاده‌ها در زمان حکومت سلطان محمد به قتل برسد ولی با زیرکی مادرش توانست فرار کرده و به کمک تاجری به ایران بیاید. او پس از چند سال اقامت در ایران به هند رفت و به کمک خواجه محمود گاوان که یک ایرانی بود به دستگاه حکومت بهمنیان وارد شد و در آن‌جا مدارج ترقی را پشت سر گذاشت.
-پس از مرگ محمود گاوان و به دنبال آن، تضعیف حكومت بهمنیان، یوسف عادل شاه در بیجاپور حكومت عادل‌شاهیان را پایه‌گذاری كرد. او اولین کسی بود که مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی حكومت خود اعلام كرد.<br>
+پس از مرگ محمود گاوان و به دنبال آن، تضعیف حکومت بهمنیان، یوسف عادل شاه در بیجاپور حکومت عادل‌شاهیان را پایه‌گذاری کرد. او اولین کسی بود که مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی حکومت خود اعلام کرد.
-عادل شاه پس از اعلام مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی حكومتش، سیاست‌های مسالمت‌آمیزی در مقابل اهل سنت به كار گرفت. او هرگز بر اهل سنت سخت‌گیری نكرد و اجازه داد افراد به مذهب سابق خود باقی بمانند. وی هم‌چنین اجازه داد در مناطق سنی‌نشین اذان و خطبه به شیوه اهل سنت گفته شود. علاوه بر این، یوسف عادل‌شاه بدگویی به خلفا را نیز ممنوع كرد و كسانی كه این كار را انجام می‌دادند مجازات كرد. در پیش گرفتن چنین سیاست‌هایی بود كه باعث شد [[شیعه]] و [[اهل سنت]] به خوبی در كنار یك‌دیگر زندگی كنند.<br>
+عادل شاه پس از اعلام مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی حکومتش، سیاست‌های مسالمت‌آمیزی در مقابل اهل سنت به کار گرفت. او هرگز بر اهل سنت سخت‌گیری نکرد و اجازه داد افراد به مذهب سابق خود باقی بمانند. وی هم‌چنین اجازه داد در مناطق سنی‌نشین اذان و خطبه به شیوه اهل سنت گفته شود. علاوه بر این، یوسف عادل‌شاه بدگویی به خلفا را نیز ممنوع کرد و کسانی که این کار را انجام می‌دادند مجازات کرد. در پیش گرفتن چنین سیاست‌هایی بود که باعث شد [[شیعه]] و [[اهل سنت]] به خوبی در کنار یکدیگر زندگی کنند.
 =کلیدواژه‌ها=
-یوسف عادل شاه، دكن، تاریخ، تشیع، عادل‌شاهیان.
+یوسف عادل شاه، دکن، تاریخ، تشیع، عادل‌شاهیان.
 =نسب یوسف عادل‌شاه=
-مورخان یوسف عادل‌شاه را به سلاطین عثمانی منتسب دانسته‌اند. بر اساس گزارش این مورخان در سال 854 ق سلطان مراد، پدر یوسف در‌گذشت و پسر بزرگ او محمد به تخت حكومت نشست. سلطان محمد برادر كوچك‌تری به نام یوسف داشت كه تا حدودی اخلاق و رفتار او مورد توجه برخی از بزرگان حكومت نیز بود. سلطان محمد به توصیه بزرگان دربار و بر اساس سنت تركی بر آن شد تا جز ولیعهد، دیگر شاهزادگان را بكشد. از این رو گروهی را برای به قتل رساندن یوسف به نزد مادر او فرستاد تا موضوع را به وی بگویند. <ref>هندوشاه، 1301 ق، ج2، ‌ص2؛ هاشم‌خان، 1925م، ج3، ص267؛ اطهر رضوی، 1377ش، ج 1،ص 415</ref>. مادر یوسف از آنها یك شب مهلت خواست و گفت فردا خودم كشته او را تحویل شما می‌دهم. در آن شب وی غلامی شبیه یوسف از تاجری به نام عمادالدین گرجستانی، اهل ساوه، خرید و او را مسموم كرد به طوری كه چهره او سیاه شد و قابل تشخیص نبود. او جنازه غلام را به درباریان داد و آنها نیز جسد او را به رسم شاهزاده‌ها تشییع كرده و به جای یوسف به خاك سپردند. مادر یوسف هم‌چنین فرزند خود را با مبلغی پول به تاجر ساوه‌ای سپرد تا او را شبانه از آن‌جا ببرد. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص268؛ قاضی سید نورالله، تاریخ علی عادل‌شاه، 1991م، ص 4</ref>.<br>
+مورخان یوسف عادل‌شاه را به سلاطین عثمانی منتسب دانسته‌اند. بر اساس گزارش این مورخان در سال 854 ق سلطان مراد، پدر یوسف در‌گذشت و پسر بزرگ او محمد به تخت حکومت نشست. سلطان محمد برادر کوچکتری به نام یوسف داشت که تا حدودی اخلاق و رفتار او مورد توجه برخی از بزرگان حکومت نیز بود. سلطان محمد به توصیه بزرگان دربار و بر اساس سنت ترکی بر آن شد تا جز ولیعهد، دیگر شاهزادگان را بکشد. از این رو گروهی را برای به قتل رساندن یوسف به نزد مادر او فرستاد تا موضوع را به وی بگویند. <ref>هندوشاه، 1301 ق، ج2، ‌ص2؛ هاشم‌خان، 1925م، ج3، ص267؛ اطهر رضوی، 1377ش، ج 1،ص 415</ref>. مادر یوسف از آنها یک شب مهلت خواست و گفت فردا خودم کشته او را تحویل شما می‌دهم. در آن شب وی غلامی شبیه یوسف از تاجری به نام عمادالدین گرجستانی، اهل ساوه، خرید و او را مسموم کرد به طوری که چهره او سیاه شد و قابل تشخیص نبود. او جنازه غلام را به درباریان داد و آنها نیز جسد او را به رسم شاهزاده‌ها تشییع کرده و به جای یوسف به خاک سپردند. مادر یوسف هم‌چنین فرزند خود را با مبلغی پول به تاجر ساوه‌ای سپرد تا او را شبانه از آن‌جا ببرد. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص268؛ قاضی سید نورالله، تاریخ علی عادل‌شاه، 1991م، ص 4</ref>.
-خواجه عمادالدین این مسئولیت را پذیرفت و شبانه از آن‌جا به سوی ایران حركت كرد. او وقتی به ساوه رسید یوسف را كه هشت ساله بود به همراه فرزندان خود به مكتب فرستاد و او در آن‌جا تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت. مادر یوسف نیز برخی مواقع افرادی را به همراه مبلغی پول برای مخارج یوسف و آگاهی از سلامت او به ساوه می‌فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص3؛ هاشم‌خان، پیشین، ص269</ref>. یوسف هم‌چون دیگر فرزندان خواجه عماد‌الدین در ساوه روزگار می‌گذرانید تا آن‌كه در سن شانزده سالگی با یكی از نزدیکان حاكم ساوه درگیری پیدا كرد و به خاطر آن مجبور شد از ساوه فرار كرده و مدتی در شهرهای قم، كاشان، اصفهان و شیراز زندگی كند. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین</ref>. پس از مرگ حاكم ساوه، از یوسف خواسته شد تا به آن‌جا بازگردد، ولی وی بر اساس خوابی كه دیده بود و در آن نوید آینده‌ای روشن در هندوستان به وی داده شده بود، مایل بود به هندوستان برود.
+خواجه عمادالدین این مسئولیت را پذیرفت و شبانه از آن‌جا به سوی ایران حرکت کرد. او وقتی به ساوه رسید یوسف را که هشت ساله بود به همراه فرزندان خود به مکتب فرستاد و او در آن‌جا تحت تعلیم و تربیت قرار گرفت. مادر یوسف نیز برخی مواقع افرادی را به همراه مبلغی پول برای مخارج یوسف و آگاهی از سلامت او به ساوه می‌فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص3؛ هاشم‌خان، پیشین، ص269</ref>. یوسف هم‌چون دیگر فرزندان خواجه عماد‌الدین در ساوه روزگار می‌گذرانید تا آن‌که در سن شانزده سالگی با یکی از نزدیکان حاکم ساوه درگیری پیدا کرد و به خاطر آن مجبور شد از ساوه فرار کرده و مدتی در شهرهای قم، کاشان، اصفهان و شیراز زندگی کند. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین</ref>. پس از مرگ حاکم ساوه، از یوسف خواسته شد تا به آن‌جا بازگردد، ولی وی بر اساس خوابی که دیده بود و در آن نوید آینده‌ای روشن در هندوستان به وی داده شده بود، مایل بود به هندوستان برود.
-=مناصب یوسف عادل‌شاه در دستگاه حكومت بهمنیان=
+=مناصب یوسف عادل‌شاه در دستگاه حکومت بهمنیان=
-یوسف در سال 864 ق به همراه عماد‌الدین تاجر به هند رفت و پس از مدتی به احمد آباد بیدر وارد شد. در این ایام خواجه محمد گاوان كه تازه به مقام وزارت رسیده بود به درخواست خواجه عمادالدین یوسف را در سلك غلامان ترك دربار وارد كرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص2؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص270-271؛ مقیم هروی، بی‌تا، ج3، ص277؛ نهاوندی، 1925م ،ج2، 406</ref>.<br>
+یوسف در سال 864 ق به همراه عماد‌الدین تاجر به هند رفت و پس از مدتی به احمد آباد بیدر وارد شد. در این ایام خواجه محمد گاوان که تازه به مقام وزارت رسیده بود به درخواست خواجه عمادالدین یوسف را در سلک غلامان ترک دربار وارد کرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص2؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص270-271؛ مقیم هروی، بی‌تا، ج3، ص277؛ نهاوندی، 1925م ،ج2، 406</ref>.
-خواجه عمادالدین محمود گیلانی مشهور به محمود گاوان، ملك‌التجار و خواجه جهان از بزرگ زاده های گیلانی بود كه اجداد او در گیلان، وزیران سلاطین این منطقه بودند و خانواده وی از خانواده‌های اشرافی گیلان به شمار می‌رفت كه برخی از آنها دارای مشاغل و مناصب مهم حكومتی در گیلان بودند. <ref>هندوشاه، پیشین، ج 1، ص358</ref>. خواجه عمادالدین با شغل تجارت، بسیاری از بلاد عراق و خراسان را دید و با عده زیادی از علما و مشایخ عصر هم‌نشینی داشت. <ref>گاوان، 1381ش، ص 13؛ هندوشاه، پیشین، ص352</ref>. او در ادامه همین تجارت به دكن آمده مورد توجه سلاطین بهمنی قرار گرفت. در سال 856ق و در زمان حكومت احمد شاه دوم بهمنی(837-861ق) به دربار بهمنیان راه یافت. <ref>هندوشاه، پیشین، ص‌358؛ طباطبا، 1355ق، ص 89</ref>. در زمان حكومت همایون شاه بهمنی خواجه هم‌چنان در دستگاه حكومت بهمنیان رشد كرد. در این دوره به سبب خدماتی كه داشت از شاه لقب ملك‌التجار گرفت كه از القاب مهم حكومت بهمنیان بود و به حكومت بیجاپور <ref>هندوشاه، پیشین؛ طباطبا، پیشین</ref> منصوب شد. <ref>گاوان، پیشین، ‌ ص 14؛ طباطبا، پیشین، ص 92؛ هاشم‌خان، پیشین، ج3، ص 112؛ وثوقی، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380، ص6</ref>.<br>
+خواجه عمادالدین محمود گیلانی مشهور به محمود گاوان، ملکالتجار و خواجه جهان از بزرگ زاده های گیلانی بود که اجداد او در گیلان، وزیران سلاطین این منطقه بودند و خانواده وی از خانواده‌های اشرافی گیلان به شمار می‌رفت که برخی از آنها دارای مشاغل و مناصب مهم حکومتی در گیلان بودند. <ref>هندوشاه، پیشین، ج 1، ص358</ref>. خواجه عمادالدین با شغل تجارت، بسیاری از بلاد عراق و خراسان را دید و با عده زیادی از علما و مشایخ عصر هم‌نشینی داشت. <ref>گاوان، 1381ش، ص 13؛ هندوشاه، پیشین، ص352</ref>. او در ادامه همین تجارت به دکن آمده مورد توجه سلاطین بهمنی قرار گرفت. در سال 856ق و در زمان حکومت احمد شاه دوم بهمنی(837-861ق) به دربار بهمنیان راه یافت. <ref>هندوشاه، پیشین، ص‌358؛ طباطبا، 1355ق، ص 89</ref>. در زمان حکومت همایون شاه بهمنی خواجه هم‌چنان در دستگاه حکومت بهمنیان رشد کرد. در این دوره به سبب خدماتی که داشت از شاه لقب ملکالتجار گرفت که از القاب مهم حکومت بهمنیان بود و به حکومت بیجاپور <ref>هندوشاه، پیشین؛ طباطبا، پیشین</ref> منصوب شد. <ref>گاوان، پیشین، ‌ ص 14؛ طباطبا، پیشین، ص 92؛ هاشم‌خان، پیشین، ج3، ص 112؛ وثوقی، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380، ص6</ref>.
-خواجه عمادالدین مدارج ترقی را در دربار بهمنیان طی می‌كرد تا این‌كه همایون شاه بهمنی در اواخر عمر خود خواجه را به وزارت برگزید <ref>گاوان، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، طریحی، 1427ق، ص61</ref>. اوج قدرت محمود گاوان در دربار بهمنیان در زمان حكومت محمد شاه سوم بود. او در این دوره با به‌كارگیری وسیع ایرانیان در دستگاه حكومت به اداره قلمرو بهمنیان می‌پرداخت. <br>
+خواجه عمادالدین مدارج ترقی را در دربار بهمنیان طی می‌کرد تا این‌که همایون شاه بهمنی در اواخر عمر خود خواجه را به وزارت برگزید <ref>گاوان، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، طریحی، 1427ق، ص61</ref>. اوج قدرت محمود گاوان در دربار بهمنیان در زمان حکومت محمد شاه سوم بود. او در این دوره با به‌کارگیری وسیع ایرانیان در دستگاه حکومت به اداره قلمرو بهمنیان می‌پرداخت.
-یوسف نیز از جمله افرادی بود كه به كمك خواجه محمود گاوان به دربار بهمنی وارد شد و در آن‌جا رشد یافت و به مقامات بالا رسید. او در ابتدا به منصب میرآخور منصوب شد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج2، ‌ص4؛ هاشم‌خان، پیشین، ص271؛ اطهر رضوی، پیشین، ص415، devare, p68.</ref> پیشرفت او در دربار بهمنی به حدی بود كه پس از چندی محمود گاوان یوسف را پسر خوانده خود معرفی كرد. <ref>devare, p67؛ Hollister,john norman, the shia of india , London 1953, p 110.</ref><br>
+یوسف نیز از جمله افرادی بود که به کمک خواجه محمود گاوان به دربار بهمنی وارد شد و در آن‌جا رشد یافت و به مقامات بالا رسید. او در ابتدا به منصب میرآخور منصوب شد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج2، ‌ص4؛ هاشم‌خان، پیشین، ص271؛ اطهر رضوی، پیشین، ص415، devare, p68.</ref> پیشرفت او در دربار بهمنی به حدی بود که پس از چندی محمود گاوان یوسف را پسر خوانده خود معرفی کرد. <ref>devare, p67؛ Hollister,john norman, the shia of india , London 1953, p 110.</ref>
-یوسف پس از میرآخوری به جرگه افراد نظام‌الملك ترك كه از امرای بزرگ بهمنی بود پیوست. پس از مرگ نظام‌الملك یوسف در فتوحات از خود شجاعت‌های فراوان نشان داد و به منصب هزاری كه از مناصب بالای نظامی بود دست یافت. <ref>هندوشاه، پیشین؛ devare, p68</ref> او در این دوره به عنوان فرمانده‌ای نظامی در فتوحات نقاط مختلف، در لشكر بهمنیان حضوری فعال داشت. <ref>طباطبا، پیشین، ‌ ص119-120؛ طریحی، پیشین، ‌ ص60</ref>. در سال 879ق سلطان محمد، عادل خان را مأمور فتح منطقه ویراگر، كه در تصرف جسنگ‌رای بود، كرد. معادن الماس این منطقه یكی از مهم‌ترین دلایل توجه سلطان محمد به این منطقه بود. جسنگ‌رای كه توان مقاومت در برابر لشكر عادل خان را نداشت تسلیم شد و این منطقه به تصرف عادل خان درآمد. این فتح باعث كسب اعتبار فراوان برای عادل خان در دربار بهمنیان شد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج 1، ص351-352؛ طباطبا، پیشین</ref>.
+یوسف پس از میرآخوری به جرگه افراد نظام‌الملک ترک که از امرای بزرگ بهمنی بود پیوست. پس از مرگ نظام‌الملک یوسف در فتوحات از خود شجاعت‌های فراوان نشان داد و به منصب هزاری که از مناصب بالای نظامی بود دست یافت. <ref>هندوشاه، پیشین؛ devare, p68</ref> او در این دوره به عنوان فرمانده‌ای نظامی در فتوحات نقاط مختلف، در لشکر بهمنیان حضوری فعال داشت. <ref>طباطبا، پیشین، ‌ ص119-120؛ طریحی، پیشین، ‌ ص60</ref>. در سال 879ق سلطان محمد، عادل خان را مأمور فتح منطقه ویراگر، که در تصرف جسنگ‌رای بود، کرد. معادن الماس این منطقه یکی از مهم‌ترین دلایل توجه سلطان محمد به این منطقه بود. جسنگ‌رای که توان مقاومت در برابر لشکر عادل خان را نداشت تسلیم شد و این منطقه به تصرف عادل خان درآمد. این فتح باعث کسب اعتبار فراوان برای عادل خان در دربار بهمنیان شد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج 1، ص351-352؛ طباطبا، پیشین</ref>.
-=تأسیس حكومت عادل‌شاهیان=
+=تأسیس حکومت عادل‌شاهیان=
-در سیستم اداری حكومت بهمنیان هر ایالت، فرمانداری داشت كه مالیات‌ها را جمع‌آوری می‌كرد. این فرماندار می‌بایست در عوض اداره ایالت خود، همیشه تعداد معینی سرباز برای شاه آماده می‌كرد. افزون بر این، او حق داشت كسانی را برای تصدی مقامات نظامی و غیرنظامی منصوب كند. این امر سبب می‌شد فرمانداران، ایالات تحت امر خود را قلمرو شخصی خویش بدانند. جنگ‌های پیوسته حكومت بهمنی نیاز دائم به سربازان تازه داشت؛ امری كه سبب می‌شد سلطان به ارسال نیرو توسط ایالات بسنده كرده و كمتر در امور آنها دخالت كند. <ref>تاپار، 1386ش، ج1، ص 438</ref>.<br>
+در سیستم اداری حکومت بهمنیان هر ایالت، فرمانداری داشت که مالیات‌ها را جمع‌آوری می‌کرد. این فرماندار می‌بایست در عوض اداره ایالت خود، همیشه تعداد معینی سرباز برای شاه آماده می‌کرد. افزون بر این، او حق داشت کسانی را برای تصدی مقامات نظامی و غیرنظامی منصوب کند. این امر سبب می‌شد فرمانداران، ایالات تحت امر خود را قلمرو شخصی خویش بدانند. جنگ‌های پیوسته حکومت بهمنی نیاز دائم به سربازان تازه داشت؛ امری که سبب می‌شد سلطان به ارسال نیرو توسط ایالات بسنده کرده و کمتر در امور آنها دخالت کند. <ref>تاپار، 1386ش، ج1، ص 438</ref>.
-این سیستم اداری باعث شد تا پس از مرگ خواجه محمود گاوان و به دنبال آن مرگ سلطان محمد شاه سوم بهمنی (حك 867-887ق) و ایجاد هرج و مرج و نابسامانی در حكومت بهمنیان و سیر نزول بی‌وقفه قدرت آنها، زمینه استقلال حکام تابع در ایالات را فراهم كند. یوسف نیز كه خود از امرای آفاقی<ref>- از همان سال‌های اولیه شکل‌گیری پادشاهی بهمنیان ارتش آنها از دسته‌های مختلفی تشکیل می‌شد که پیوسته با یک‌دیگر رقابت داشتند. یکی از این دسته‌ها، بیشتر شیعه و از ایرانی‌ها و نیز ترک‌ها ومغولان آسیای مرکزی بودند، دسته دیگر سنی بودند و مسلمانان جنوب هند و مزدوران حبشی را شامل می‌شدند. در آن دوران گروه اول را غریبه‌ها، آفاقی‌ها یا خارجی‌ها و گروه دوم را دکنی‌ها می‌نامیدند؛ برای تفصیل بیشتر ر. ک: معصومی، 1383ش، ص 68-74.</ref> دربار بهمنی بود گروهی از امرای ترك را با وعده مقام و منصب با خود همراه كرد و ـ به اختلاف ـ در بین سال‌های 895ق تا 897ق در بیجاپور، علَم استقلال برافراشت و به نام خود خطبه خواند. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج2، ‌ص4؛ هاشم‌خان، پیشین، ص271؛ قاضی نور‌الله، پیشین، ‌ ص4؛ سبحان رای بهنداری، 1961م، ص430؛ طریحی، پیشین، ‌ ص64</ref>.
+این سیستم اداری باعث شد تا پس از مرگ خواجه محمود گاوان و به دنبال آن مرگ سلطان محمد شاه سوم بهمنی (حک 867-887ق) و ایجاد هرج و مرج و نابسامانی در حکومت بهمنیان و سیر نزول بی‌وقفه قدرت آنها، زمینه استقلال حکام تابع در ایالات را فراهم کند. یوسف نیز که خود از امرای آفاقی<ref>- از همان سال‌های اولیه شکل‌گیری پادشاهی بهمنیان ارتش آنها از دسته‌های مختلفی تشکیل می‌شد که پیوسته با یک‌دیگر رقابت داشتند. یکی از این دسته‌ها، بیشتر شیعه و از ایرانی‌ها و نیز ترک‌ها ومغولان آسیای مرکزی بودند، دسته دیگر سنی بودند و مسلمانان جنوب هند و مزدوران حبشی را شامل می‌شدند. در آن دوران گروه اول را غریبه‌ها، آفاقی‌ها یا خارجی‌ها و گروه دوم را دکنی‌ها می‌نامیدند؛ برای تفصیل بیشتر ر. ک: معصومی، 1383ش، ص 68-74.</ref> دربار بهمنی بود گروهی از امرای ترک را با وعده مقام و منصب با خود همراه کرد و ـ به اختلاف ـ در بین سال‌های 895ق تا 897ق در بیجاپور، علَم استقلال برافراشت و به نام خود خطبه خواند. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ ج2، ‌ص4؛ هاشم‌خان، پیشین، ص271؛ قاضی نور‌الله، پیشین، ‌ ص4؛ سبحان رای بهنداری، 1961م، ص430؛ طریحی، پیشین، ‌ ص64</ref>.
-حكومت عادل‌شاهیان به عنوان یكی از حكومت‌های محلی و شیعه مذهب جای‌گزین حكومت بهمنیان توانست چندین سال در دكن فرمانروایی كند.<br>
+حکومت عادل‌شاهیان به عنوان یکی از حکومت‌های محلی و شیعه مذهب جای‌گزین حکومت بهمنیان توانست چندین سال در دکن فرمانروایی کند.
-عادل‌شاه در ابتدای حكومتش به خاطر دِینی كه به عمادالدین تاجر داشت مبلغی پول برای بنای مسجد ساوه و بستگان خواجه عماد‌الدین فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص6؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص272</ref>. پس از اعلام استقلال یوسف عادل‌شاه، به تحریك قاسم برید كه زمام امور حكومت بهمنیان را در این زمان در اختیار داشت، تیمراج و بهادرخان گیلانی با او وارد جنگ شدند. در این جنگ‌ها یوسف به ویژه در سركوب تیمراج با مشكلات بسیاری روبه‌رو شد. تیمراج در حمله‌ای كه به قلمرو عادل‌شاه داشت توانست قسمت‌های زیادی از آن را تصرف و ویران كند. در نهایت، عادل‌شاه با استفاده از غفلت نیروهای تیمراج توانست او را شكست داده و مناطق تصرف شده توسط او را باز پس بگیرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص5؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص272-275؛ اطهر رضوی، پیشین، ص 416</ref>.
+عادل‌شاه در ابتدای حکومتش به خاطر دِینی که به عمادالدین تاجر داشت مبلغی پول برای بنای مسجد ساوه و بستگان خواجه عماد‌الدین فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص6؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص272</ref>. پس از اعلام استقلال یوسف عادل‌شاه، به تحریک قاسم برید که زمام امور حکومت بهمنیان را در این زمان در اختیار داشت، تیمراج و بهادرخان گیلانی با او وارد جنگ شدند. در این جنگ‌ها یوسف به ویژه در سرکوب تیمراج با مشکلات بسیاری روبه‌رو شد. تیمراج در حمله‌ای که به قلمرو عادل‌شاه داشت توانست قسمت‌های زیادی از آن را تصرف و ویران کند. در نهایت، عادل‌شاه با استفاده از غفلت نیروهای تیمراج توانست او را شکست داده و مناطق تصرف شده توسط او را باز پس بگیرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص5؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص272-275؛ اطهر رضوی، پیشین، ص 416</ref>.
 =سیاست‌های مذهبی عادل‌شاه=
-عادل‌شاه پس از سركوب این حركت‌ها در سال 908 ق در مورد نذری كه در باب رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع كرده بود با امرای خود به مشورت پرداخت. گروهی از آنها كه متمایل به این مذهب بودند با او موافقت كردند و گروهی كه اهل سنت بودند گفتند: سلطان بهمنی و بیشتر امرای او اهل سنت هستند و شایسته نیست در این زمان كه پایه‌های حكومت چندان ثباتی ندارد، مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی اعلام كنند، زیرا این امر مخالفت سلطان بهمنی و امرای قدرت‌مند او را به دنبال خواهد داشت. در همین ایام خبر رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل به گوش رسید و عادل‌شاه را در تصمیم خود مصمم‌تر كرد. یوسف عادل‌شاه در ذی‌الحجه سال 908 ق در مسجد جامع بیجاپور مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی حكومت خود اعلام كرد و او نخستین كسی بود كه در هندوستان به نام ائمه اثنی‌عشر خطبه می‌خواند. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص11؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص275-277؛ میرابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین، 1309 ق، ج1، ص43-44؛ اطهر رضوی، پیشین، ص‌418؛ پارسا‌دوست، 1375ش، ص 657</ref>. <br>
+عادل‌شاه پس از سرکوب این حرکت‌ها در سال 908 ق در مورد نذری که در باب رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع کرده بود با امرای خود به مشورت پرداخت. گروهی از آنها که متمایل به این مذهب بودند با او موافقت کردند و گروهی که اهل سنت بودند گفتند: سلطان بهمنی و بیشتر امرای او اهل سنت هستند و شایسته نیست در این زمان که پایه‌های حکومت چندان ثباتی ندارد، مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی اعلام کنند، زیرا این امر مخالفت سلطان بهمنی و امرای قدرت‌مند او را به دنبال خواهد داشت. در همین ایام خبر رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل به گوش رسید و عادل‌شاه را در تصمیم خود مصمم‌تر کرد. یوسف عادل‌شاه در ذی‌الحجه سال 908 ق در مسجد جامع بیجاپور مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی حکومت خود اعلام کرد و او نخستین کسی بود که در هندوستان به نام ائمه اثنی‌عشر خطبه می‌خواند. <ref>هندوشاه، پیشین، ‌ص11؛ هاشم‌خان، پیشین، ‌ ص275-277؛ میرابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین، 1309 ق، ج1، ص43-44؛ اطهر رضوی، پیشین، ص‌418؛ پارسا‌دوست، 1375ش، ص 657</ref>.
-عادل‌شاه در ترویج مذهب شیعه سیاست خاصی به كار برد. او در كنار رسمیت بخشیدن به این مذهب، بد‌گویی به خلفا را نیز ممنوع كرد و به این صورت شیعیان و اهل سنت به خوبی در كنار یك‌دیگر زندگی می‌كردند. عادل‌شاه در ادامه این سیاست خود گروهی را نیز به دلیل طعن بر مذهب اهل سنت مجازات كرد و جاسوسانی نیز برای گزارش این‌گونه اخبار منصوب كرد. <ref>هاشم‌خان، پیشین، ص278</ref>. وی هم‌چنین اهل سنت را مجبور به ترك مذهب خود نكرد و اجازه داد هر كسی به مذهب خود باقی بماند و در مناطقی كه امرای اهل سنت حكومت می‌كردند اجازه داد تا اذان به شیوه اهل سنت گفته شود. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص275-277؛ میر ابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین، پیشین، ص45؛ Hollister. P 113.</ref><br>
+عادل‌شاه در ترویج مذهب شیعه سیاست خاصی به کار برد. او در کنار رسمیت بخشیدن به این مذهب، بد‌گویی به خلفا را نیز ممنوع کرد و به این صورت شیعیان و اهل سنت به خوبی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند. عادل‌شاه در ادامه این سیاست خود گروهی را نیز به دلیل طعن بر مذهب اهل سنت مجازات کرد و جاسوسانی نیز برای گزارش این‌گونه اخبار منصوب کرد. <ref>هاشم‌خان، پیشین، ص278</ref>. وی هم‌چنین اهل سنت را مجبور به ترک مذهب خود نکرد و اجازه داد هر کسی به مذهب خود باقی بماند و در مناطقی که امرای اهل سنت حکومت می‌کردند اجازه داد تا اذان به شیوه اهل سنت گفته شود. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص275-277؛ میر ابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین، پیشین، ص45؛ Hollister. P 113.</ref>
-رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع باعث شد برخی از علما و فضلای اهل سنت رنجیده‌خاطر شده و در مسجد نماز نخوانند. سلطان آنها را طلبیده و از آنها دلجویی كرد. او به پیروان ابو‌حنیفه و امام شافعی اقطاع جداگانه داد و گفت به اقطاع خود بروند و در آن محلات و قصبه‌ها خطبه و نماز به دستور مذهب خود بخوانند و هرگاه مشكلی رخ داد به نزد سلطان بیایند. عادل‌شاه هم‌چنین دستور داد در شهر منادی ندا دهد كه هیچ کسی نسبت به اصحاب كبار و مذاهب اربعه حرف لغو نگوید. او این دستور را به صورت نامه‌ای برای حكام دیگر ولایات هم نوشت. <ref>هاشم‌خان، پیشین، ص277</ref>. به رغم در پیش گرفتن این سیاست‌های تساهل‌آمیز در برابر اهل سنت، باز برخی امرای اهل سنت مثل دلاورخان حبشی، عین‌الملك و محمد خان سیستانی با عادل‌شاه مخالفت كردند. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص278</ref>.<br>
+رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع باعث شد برخی از علما و فضلای اهل سنت رنجیده‌خاطر شده و در مسجد نماز نخوانند. سلطان آنها را طلبیده و از آنها دلجویی کرد. او به پیروان ابو‌حنیفه و امام شافعی اقطاع جداگانه داد و گفت به اقطاع خود بروند و در آن محلات و قصبه‌ها خطبه و نماز به دستور مذهب خود بخوانند و هرگاه مشکلی رخ داد به نزد سلطان بیایند. عادل‌شاه هم‌چنین دستور داد در شهر منادی ندا دهد که هیچ کسی نسبت به اصحاب کبار و مذاهب اربعه حرف لغو نگوید. او این دستور را به صورت نامه‌ای برای حکام دیگر ولایات هم نوشت. <ref>هاشم‌خان، پیشین، ص277</ref>. به رغم در پیش گرفتن این سیاست‌های تساهل‌آمیز در برابر اهل سنت، باز برخی امرای اهل سنت مثل دلاورخان حبشی، عین‌الملک و محمد خان سیستانی با عادل‌شاه مخالفت کردند. <ref>هندوشاه، پیشین؛ هاشم‌خان، پیشین، ص278</ref>.
-امیر برید و نظام‌الملك بحری كه حامی مذهب اهل سنت بودند با سلطان محمود شاه بهمنی عازم جنگ با عادل‌شاه شدند. اگرچه عادل‌شاه پیش از این استقلال خود را اعلام كرده بود اما هنوز قدرت چندانی نداشت و سلطان بهمنی قلمرو او را جزئی از قلمرو خود می‌دانست و امیر برید نیز كه زمام امور حكومت بهمنیان را در این دوره در اختیار داشت در پی آن بود تا با این بهانه قلمرو عادل‌شاه را ضمیمه قلمرو خود كرده و بر قدرت خویش بیفزاید.<br>
+امیر برید و نظام‌الملک بحری که حامی مذهب اهل سنت بودند با سلطان محمود شاه بهمنی عازم جنگ با عادل‌شاه شدند. اگرچه عادل‌شاه پیش از این استقلال خود را اعلام کرده بود اما هنوز قدرت چندانی نداشت و سلطان بهمنی قلمرو او را جزئی از قلمرو خود می‌دانست و امیر برید نیز که زمام امور حکومت بهمنیان را در این دوره در اختیار داشت در پی آن بود تا با این بهانه قلمرو عادل‌شاه را ضمیمه قلمرو خود کرده و بر قدرت خویش بیفزاید.
-فعالیت‌های امرای مخالف عادل‌شاه نیز در شروع این جنگ بی‌تأثیر نبود. سلطان‌قلی و برخی از حکام تابع دیگر در سال 911 ق به جنگ علیه یوسف عادل‌شاه (895-916ق) حاکم بیجاپور (پایتخت حکومت عادل‌شاهیان (895-1097ق) فراخوانده شدند، به این بهانه که او برخلاف حکام بهمنی خطبه را به نام مذهب شیعه کرده و به جای اسم خلفا، اسم ائمه اطهار را در خطبه وارد کرده بود.<br>
+فعالیت‌های امرای مخالف عادل‌شاه نیز در شروع این جنگ بی‌تأثیر نبود. سلطان‌قلی و برخی از حکام تابع دیگر در سال 911 ق به جنگ علیه یوسف عادل‌شاه (895-916ق) حاکم بیجاپور (پایتخت حکومت عادل‌شاهیان (895-1097ق) فراخوانده شدند، به این بهانه که او برخلاف حکام بهمنی خطبه را به نام مذهب شیعه کرده و به جای اسم خلفا، اسم ائمه اطهار را در خطبه وارد کرده بود.
-عادل‌شاه كه توان مقابله با مهاجمان را نداشت نزد عمادالملك رفت. سلطان‌قلی با سپاه خود عازم جنگ شد، اما او و حاکم احمد‌نگر(Ahmadnagar) (پایتخت حکومت نظامشاهیان (895-1046ق) در غرب دکن مرکزی) در میانه راه از عماد‌الملک (890-939ق) حاکم برار Berar)) (پایتخت حکومت عمادشاهیان (896-982ق) در شمال دکن مرکزی) نامه‌ای دریافت کردند که آنان را از جنگ علیه عادل‌شاهیان و قتل و خون‌ریزی مسلمانان برحذر می‌داشت و به علاوه از ضعف مفرط حکومت بهمنیان و تسلط بیش از حد امیر برید بر سلطان محمود بهمنی خبر می‌داد که با جنگ علیه عادل‌شاه می‌خواست نفوذ و قدرت بیشتری در دستگاه حکومت بهمنی پیدا کند، از این رو آن دو از ادامه عملیات خودداری کردند. هم‌چنین با تدبیر عماد‌الملك برای مدتی در بیجاپور دوباره خطبه به نام خلفا خوانده شد. با خوانده شدن خطبه به مذهب اهل سنت و انصراف حکام تابع (نظام‌شاه و سلطان قلی)، این جنگ هرگز وقوع نیافت و حکومت بهمنی، به خصوص امیر برید که محرک اصلی این جنگ بود به ناچار با عادل‌شاه صلح کرد. عادل‌شاه نیز دوباره به بیجاپور بازگشت و پس از مدتی بار دیگر به نام ائمه اثنی‌عشری خطبه خواند. <ref>ناشناس، نسخه خطی شمارۀ 3885؛ هاشم‌خان، پیشین، ص 128و 278؛ هندوشاه، پیشین، ص12</ref>.<br>
+عادل‌شاه که توان مقابله با مهاجمان را نداشت نزد عمادالملک رفت. سلطان‌قلی با سپاه خود عازم جنگ شد، اما او و حاکم احمد‌نگر(Ahmadnagar) (پایتخت حکومت نظامشاهیان (895-1046ق) در غرب دکن مرکزی) در میانه راه از عماد‌الملک (890-939ق) حاکم برار Berar)) (پایتخت حکومت عمادشاهیان (896-982ق) در شمال دکن مرکزی) نامه‌ای دریافت کردند که آنان را از جنگ علیه عادل‌شاهیان و قتل و خون‌ریزی مسلمانان برحذر می‌داشت و به علاوه از ضعف مفرط حکومت بهمنیان و تسلط بیش از حد امیر برید بر سلطان محمود بهمنی خبر می‌داد که با جنگ علیه عادل‌شاه می‌خواست نفوذ و قدرت بیشتری در دستگاه حکومت بهمنی پیدا کند، از این رو آن دو از ادامه عملیات خودداری کردند. هم‌چنین با تدبیر عماد‌الملک برای مدتی در بیجاپور دوباره خطبه به نام خلفا خوانده شد. با خوانده شدن خطبه به مذهب اهل سنت و انصراف حکام تابع (نظام‌شاه و سلطان قلی)، این جنگ هرگز وقوع نیافت و حکومت بهمنی، به خصوص امیر برید که محرک اصلی این جنگ بود به ناچار با عادل‌شاه صلح کرد. عادل‌شاه نیز دوباره به بیجاپور بازگشت و پس از مدتی بار دیگر به نام ائمه اثنی‌عشری خطبه خواند. <ref>ناشناس، نسخه خطی شمارۀ 3885؛ هاشم‌خان، پیشین، ص 128و 278؛ هندوشاه، پیشین، ص12</ref>.
-می‌توان تصور کرد که سلطان‌قلی به دلیل اعتقاد به مذهب شیعه در باطن به شرکت در این جنگ مایل نبوده است. با این حال باید ملاحظات سیاسی در اقدامات سلطان‌قلی مؤثرتر بوده باشد. او با اطلاع از ضعف و نابسامانی اوضاع دربار بهمنی مصلحت نمی‌دانست که نیرو و منابع خود را در جنگی بدون هدف به خطر بیندازد. سلطان‌قلی نیز چندی پس از یوسف عادل‌شاه، یعنی در سال 918 ق، در گلكنده(Golkonda اولین پایتخت حكومت قطب شاهیان) اعلام استقلال كرد و حكومت شیعی قطب شاهیان را بنیان‌گذاری نمود.
+می‌توان تصور کرد که سلطان‌قلی به دلیل اعتقاد به مذهب شیعه در باطن به شرکت در این جنگ مایل نبوده است. با این حال باید ملاحظات سیاسی در اقدامات سلطان‌قلی مؤثرتر بوده باشد. او با اطلاع از ضعف و نابسامانی اوضاع دربار بهمنی مصلحت نمی‌دانست که نیرو و منابع خود را در جنگی بدون هدف به خطر بیندازد. سلطان‌قلی نیز چندی پس از یوسف عادل‌شاه، یعنی در سال 918 ق، در گلکنده(Golkonda اولین پایتخت حکومت قطب شاهیان) اعلام استقلال کرد و حکومت شیعی قطب شاهیان را بنیان‌گذاری نمود.
-عادل‌شاه پس از تثبیت امور داخلی حكومتش سید احمد هروی را با تحفه‌ها و هدایا و پیام تبریك و نامه‌ای مبنی بر رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع نزد شاه اسماعیل صفوی فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین؛ اطهر رضوی، پیشین، ص420؛ پارسادوست، پیشین، ‌ ص 657؛ devare, p 69</ref>.
+عادل‌شاه پس از تثبیت امور داخلی حکومتش سید احمد هروی را با تحفه‌ها و هدایا و پیام تبریک و نامه‌ای مبنی بر رسمیت بخشیدن به مذهب تشیع نزد شاه اسماعیل صفوی فرستاد. <ref>هندوشاه، پیشین؛ اطهر رضوی، پیشین، ص420؛ پارسادوست، پیشین، ‌ ص 657؛ devare, p 69</ref>.
-در سال 915 ق پرتغالی‌ها سواحل غربی قلمرو عادل‌شاه را تصرف كردند و یوسف عادل‌شاه سه ماه پس از اشغال این منطقه در حمله‌ای غافل‌گیر‌كننده آنها را شكست داد و این منطقه را دوباره فتح كرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ص12-13؛ هاشم‌خان، پیشین، ص280؛ اطهر رضوی، پیشین، ص 421</ref>.<br>
+در سال 915 ق پرتغالی‌ها سواحل غربی قلمرو عادل‌شاه را تصرف کردند و یوسف عادل‌شاه سه ماه پس از اشغال این منطقه در حمله‌ای غافل‌گیر‌کننده آنها را شکست داد و این منطقه را دوباره فتح کرد. <ref>هندوشاه، پیشین، ص12-13؛ هاشم‌خان، پیشین، ص280؛ اطهر رضوی، پیشین، ص 421</ref>.
 =درگذشت=
-یوسف عادل‌شاه پس از حدود بیست سال حكومت، در سال 916 ق در سن 75 سالگی درگذشت. <ref>هندوشاه، پیشین، ص13؛ هاشم‌خان، پیشین</ref>. او در طول دوران حكومت خود حامی دانش و دانشمندان بود و آنها را از ایران، توران و عربستان به بیجاپور دعوت می‌كرد. <ref>devare. P 69</ref><br>
+یوسف عادل‌شاه پس از حدود بیست سال حکومت، در سال 916 ق در سن 75 سالگی درگذشت. <ref>هندوشاه، پیشین، ص13؛ هاشم‌خان، پیشین</ref>. او در طول دوران حکومت خود حامی دانش و دانشمندان بود و آنها را از ایران، توران و عربستان به بیجاپور دعوت می‌کرد. <ref>devare. P 69</ref>
 =منابع و مآخذ=
 # این مقاله تلخیصی است از مقاله حکومت عادشاهیان نوشته محمود احمدی، مجله اندیشه تقریب، سال ششم، شماره بیست‌ و یکم، زمستان1388
 # اطهر رضوی، عباس، شیعه در هند، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه، قم، چاپ اول ،1377ش.
-# پارسا دوست، منوچهر، شاه اسماعیل اول، شركت سهامی انتشار، تهران، 1375ش.
+# پارسا دوست، منوچهر، شاه اسماعیل اول، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1375ش.
 # تاپار، رومیلا، تاریخ هند، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، ادیان، قم، 1386ش.
 # طباطبا، سید‌علی عزیزالله، برهان مآثر، جامعه دهلی، دهلی، 1355ق.
-# طریحی، محمد سعید، المملكه البهمنیه، هلند،1427ق.
+# طریحی، محمد سعید، المملکه البهمنیه، هلند،1427ق.
-# عمادالدین محمود گاوان، مناظر الانشاء، تصحیح معصومه معدن‌كن، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، 1381ش.
+# عمادالدین محمود گاوان، مناظر الانشاء، تصحیح معصومه معدن‌کن، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، 1381ش.
 # معصومی، محسن، فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی دکن در دورۀ بهمنیان، پایان‌نامۀ مقطع دکتری رشتۀ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران،1383ش.
 # میرابوالقاسم رضی‌الدین بن نورالدین، حدیقه العالم، به اهتمام سید عبدالطیف شیرازی، حیدرآباد دکن، 1309ق.
 # ناشناس، تاریخ سلطان محمد قطب شاه، نسخه خطی شمارۀ 3885، کتابخانه ملی ملک.
-# وثوقی، محمد باقر، تاریخ ایران و هند در كتاب ریاض الانشاء، كتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380ش.
+# وثوقی، محمد باقر، تاریخ ایران و هند در کتاب ریاض الانشاء، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380ش.
 # هاشم‌خان، محمد، منتخب اللباب در احوال سلاطین ممالک دکن، گجرات و خاندیش، تصحیح سر ولزلی هیگ، به اهتمام انجمن آسیایی بنگاله، کلکته ،1925م.
 # هندوشاه، محمد بن قاسم، تاریخ فرشته، چاپ سنگی، بی جا،1301ق.