۸۷٬۱۹۹
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'نمی توان' به 'نمیتوان') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۵: | خط ۵: | ||
| نامهای دیگر = | | نامهای دیگر = | ||
| سال تولد = | | سال تولد = | ||
| تاریخ تولد = دهه اول | | تاریخ تولد = دهه اول قرن چهار قمری | ||
| محل تولد = | | محل تولد = | ||
| سال درگذشت = | | سال درگذشت = 385ق. | ||
| تاریخ درگذشت = | | تاریخ درگذشت = | ||
| محل درگذشت = | | محل درگذشت = | ||
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی | ابوسعید سیرافی | ابوسلیمان منطقی سجستانی | ابوالفرج اصفهانی}} | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |ابوسعید سیرافی |ابوسلیمان منطقی سجستانی |[[ابوالفرج اصفهانی]] }} | ||
| شاگردان = | | شاگردان = | ||
| دین = | | دین = [[اسلام]] | ||
| مذهب = | | مذهب = | ||
| آثار = {{فهرست جعبه افقی | الفهرست | الاوصاف | التشبیهات }} | | آثار = {{فهرست جعبه افقی |الفهرست |الاوصاف |التشبیهات }} | ||
| فعالیتها = | | فعالیتها = | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
''' | '''محمدبن اسحاق معروف به ابنندیم''' کتابشناس، [[فهرست نگار|فهرستنگار]] و محقق بغدادی قرن چهارم هجری است. از زندگی و فعالیتهای علمی ابنندیم اطلاع چندانی در دست نیست زیرا نویسندگان و [[تذکره نویسان|تذکرهنویسان]] پس از او شاید به سبب اختلافات عقیدتی و مذهبی توجه چندانی به او نداشتهاند. | ||
وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینهها مثل [[ادبیات عرب]] و [[علوم اوائل]] به ویژه [[فلسفه]] و تاریخ فلسفه صاحبنظر بوده است. | وی با علوم مختلف آشنایی نسبی داشته و احتمالاً در برخی زمینهها مثل [[ادبیات عرب]] و [[علوم اوائل]] به ویژه [[فلسفه]] و تاریخ فلسفه صاحبنظر بوده است. | ||
کتاب [[الفهرست | کتاب وی [[الفهرست (کتاب)]] است که گنجینهای شامل تمام کتب مؤلفه و منقوله عالم اسلامی تا اواخر قرن چهارم و همچنین شرح حال مؤلفین و نقله و بسی فواید دیگر چون تفصیل [[ادیان|ادیان]] و [[مذاهب]] گذشتگان و ملل و نحل سالفه است. | ||
== زندگینامه | == زندگینامه ابنندیم == | ||
قدیمترین منبع درباره احوال | قدیمترین منبع درباره احوال ابنندیم، گزارش موجز [[ابن شهرآشوب|ابنشهر آشوب]] (وفات ۵۸۸ق) در [[معالم العلماء (کتاب)|معالم العلماء]]<ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref>و است. پس از وی [[یاقوت حموی]] (درگذشت ۶۲۶ق) در شرححالی مختصر و برگرفته از الفهرست، به ستایش از ابنندیم و اینکه این اثر دانش مؤلف را در کتابشناسی و علوم مختلف نشان میدهد، پرداخته است<ref>یاقوت، ص۱۸-۱۷</ref>. | ||
در میان منابع متأخرتر باید از [[لسان المیزان]] [[ابن حجر]] <ref>ابن حجر، ج۵، ص۷۲-۷۳</ref> یاد کرد که شامل | در میان منابع متأخرتر باید از [[لسان المیزان]] [[ابن حجر هیتمی|ابنحجر]]<ref>ابن حجر، ج۵، ص۷۲-۷۳</ref> یاد کرد که شامل شرححال نسبتاً مفصلتری از ابنندیم بر مبنای گفتههای [[ابن نجار|ابننجار]]، [[ذهبی]] و بررسی انتقادی الفهرست است. انتقاد تند از شخصیت ابنندیم ویژگی کار ابنحجر محسوب میشود. | ||
== اصل و نسب | == اصل و نسب ابنندیم == | ||
درباره نسب و خاستگاه | درباره نسب و خاستگاه ابنندیم نمیتوان به صورت قطعی سخن گفت اما باتوجه به اینکه وی در نسبت یا وابستگی خود به قبیلهای از قبایل عرب در [[الفهرست (کتاب)]] مطلبی نیاورده میتوان گفت که احتمالاً عرب نبوده است. | ||
همچنین شواهدی چون نپرداختن ابنندیم به ادیان ایرانی در بخش مربوط به [[مذهب|مذاهب]] و ادیان الفهرست و نیز مطالبی که در صفحات ۲۳۹-۲۴۰ آن آورده است، میتواند احتمال ایرانی نبودن وی را تقویت کند. | |||
از سوی دیگر علاقه ابنندیم به علوم اوائل و دوستی وی با عالمان [[مسیحی]] [[بغداد]]<ref>"علم ابن الندیم بالیهودیه و النصرانیه"، ج۸، ص۸۴-۱۱۳؛ ج۱۰، ص۱۵۶-۱۸۳</ref> و شناخت درخور ستایش او از وضعیت [[بین النهرین]] پیش از [[اسلام]] شاید بتواند شاهدی برای انتساب او به اقوامی باشد که قبل از ظهور اسلام در بین النهرین ساکن بودند، چنانکه نام پدر و جدش ـ اسحاق ـ و کنیههای خود او و پدرش ـ [[ابوالفرج اصفهانی|ابوالفرج]] و ابویعقوب ـ به این احتمال قوت میبخشد. | |||
از | == ولادت ابنندیم == | ||
باتوجه به اینکه در خود الفهرست همواره از وی با عنوان محمد بن اسحاق الندیم یاد میشود و هچنین [[منابع رجالی]] و تاریخی غالباً نام او را به همین صورت یا به صورت<big>ابنالندیم</big> ضبط کردهاند، <ref>شیخ طوسی، ص۴۱، ص۶۸، جاهای مختلف؛ نجاشی، ص۱۱۴؛ ابن شهر آشوب، ص۱۴۳؛ فقطی، ج۱، ص۷، ۸، ۹؛ ابن ابی اصیبعه، ج۱، ص۵۷، ص۲۸۷</ref> میتوان گفت که <big>ندیم</big> لقب پدر او بوده است، اما علت این نامگذاری معلوم نیست. | |||
از محل تولد ابنندیم نیز اطلاعی در دست نیست. تنها میدانیم که در [[بغداد]] میزیسته و مدتی در موصل اقامت داشته است<ref> ابن ندیم، ص۹۴، ص۱۸۱</ref>. | |||
در مورد تاریخ تولد ابنندیم گزارشی که خود او در الفهرست<ref> ابن ندیم، ص۲۹۵</ref> درباره ملاقاتش با فقیه خارجی، ابوبکر بردعی در ۳۴۰ ق به دست داده، تا حدودی راهگشاست. با توجه به اطلاعاتی که ابنندیم از آثار و عقاید بردعی در این دیدار گردآوری کرده میتوان دریافت که وی در زمان ملاقات از بلوغ علمی برخوردار بوده است و در حدود سی تا چهل ساله بوده است. | |||
در مورد | == مذهب ابنندیم == | ||
اختلاف نظری که در مورد مذهب ابنندیم دیده میشود از تشتت و گوناگونی آرای وی در الفهرست ریشه میگیرد. قرائن موجود در الفهرست بر میل او به اعتزال و مکتب [[معتزله]] دلالت دارد. از آن جمله است: | |||
* نقل اظهارات معتزله درباره [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه)]] به عنوان سرچشمه اندیشه اعتزال<ref>ابن ندیم، ص۲۰۲</ref>. | |||
* تقسیم معتزله به ۲ گروه مخلص و بدعتگذار<ref>ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref>. | |||
* اطلاق عنوان اهل العدل و التوحید بر [[معتزله]]<ref> ابن ندیم، ص ۲۰۱-۲۰۲</ref>. و در مقابل، [[حشویه]] بر [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]<ref>ابن ندیم، ص ۲۸۷</ref>؛ | |||
* ذکر [[ابوالحسن اشعری]] در بخش متکلمان [[مجبره|مجبّره]] و [[حشویه]]<ref>ابن ندیم، ص ۲۳۱</ref>. | |||
== دلایل شیعه بودن ابنندیم == | |||
نظر به اینکه او از برخی [[ائمه|امامان شیعه]] و فرزندانشان با جمله علیهالسلام یاد کرده<ref>ابن ندیم، ص۹۵، ۱۲۰، ۲۵۲</ref> و [[اهل بیت|اهلبیت]] پیامبر (صلی الله علیه) را همچون فردی شیعی میستاید<ref> ابن ندیم، ص ۱۹۷، ۲۷۶</ref> و برای شیخین، دیگر [[خلیفه|خلفا]] و کسانی چون [[طلحه]]، [[زبیر بن عوام|زبیر]] و [[عایشه]] تعبیر رضی اللـه عنه را به کار نمیبرد<ref> ابن ندیم، ص ۲۷، ۱۱۵، ۱۳۶</ref>، می توان گفت که شیعی مذهب بوده است. | |||
باید افزود که از عبارت ترضیه (رضی الله عنه) که در برخی موارد در کتاب الفهرست چاپی<ref>ابن ندیم، ص ۱۱۵، ۱۴۶، ۲۲۴، ۲۵۱</ref> برای [[عمر بن خطاب]] و دیگران دیده میشود، در نسخههای اصلی آن اثری نیست، از این رو میتوان دریافت که این تعابیر توسط ناسخان اضافه شده است. | |||
باید افزود که از عبارت | |||
قرائن دیگری نیز وجود دارد که میتواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | قرائن دیگری نیز وجود دارد که میتواند بر [[تشیع]] وی دلالت کند: | ||
* ذکر تعبیر خاصه برای | * ذکر تعبیر خاصه برای شیعیان و عامه برای [[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]]<ref> ابن ندیم، ص ۲۴۶، ۲۸۷، ۲۸۹</ref>؛ | ||
* نقل روایتی از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی بن ابیطالب|علی (علیهالسلام)]] [[معجزه]] پیامبر (صلی الله علیه) بوده است. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | |||
* نقل روایتی از [[واقدی]] مبنی بر آنکه [[علی بن | * حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی میداند. <ref>ابن ندیم، ص ۱۱۱</ref> | ||
* ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیهالسلام)]] گروید<ref>ابن ندیم، ص ۲۲۳-۲۲۴</ref>. | |||
* حسن المذهب خواندن واقدی که خود، او را شیعی | * رجالنویسان اهل سنت همواره بر گرایش ابنندیم به تشیع و اعتزال تصریح و گاه از او به سختی انتقاد کرده اند<ref> یاقوت، ص۱۸-۱۷؛ تاریخ الاسلام</ref>. | ||
* لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره گرفتهاند، او را از جمله رجال امامیه محسوب نداشتهاند<ref> ابن شهر آشوب، ص۱۴۳</ref>. | |||
* ستایش از [[هشام بن حکم]] که به [[امامت]] [[ | |||
* رجالنویسان اهل سنت همواره بر گرایش | |||
* لازم به ذکر است که علمای [[امامیه]] هچون [[شیخ طوسی]] و نجاشی، با اینکه از الفهرست بهره | |||
== آثار | == آثار ابنندیم == | ||
ابنندیم آثار زیادی نوشتهاست ولی مهمترین اثر او که شهرت جهانی دارد [[الفهرست (کتاب)|کتاب الفهرست]] است. از دیگر آثار او کتاب الاوصاف و التشبیهات است. شهرت او بیشتر به خاطر کتاب الفهرست او است. | |||
الفهرست در سال ۳۷۷ هـ. ق (۹۸۷ میلادی) به انجام رسید و احتمالاً پس از آن نیز | الفهرست در سال ۳۷۷ هـ. ق (۹۸۷ میلادی) به انجام رسید و احتمالاً پس از آن نیز ابنندیم اطلاعاتی را بر آن افزود. این کتاب جامعترین اثر در حوزه کتابشناسی عمومی در چهار سده نخست هجری است، که فهرستی از کلیه کتبی که تا آن زمان به زبان عربی نگاشته شده و شرح حال مؤلفانش را دربردارد. این کتاب بمثابه دانشنامهای از تاریخ، فرهنگ، ادبیات و مذهب از پیش از اسلام تا زمان مؤلف است<ref>«ابن ندیم، دائرةالمعارف اسلامی»</ref> .<ref>توضیح بیشتر رجوع شود به مدخل الفهرست</ref>. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:شخصیتها]] | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده: | [[رده:مورخان]] |