۸۶٬۲۵۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'گریبان گیر' به 'گریبانگیر') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۷: | خط ۷: | ||
شیوع بیماری کرونا موجب شد که در این مقاله به صورت تحلیلی به اختصار به بهرهگیری از ظرفیتها و راهکارهای سیاسی، اقتصادی و علمی [[جهان اسلام]] در مواجهه با مشکلاتی چون کرونا بپردازیم. | شیوع بیماری کرونا موجب شد که در این مقاله به صورت تحلیلی به اختصار به بهرهگیری از ظرفیتها و راهکارهای سیاسی، اقتصادی و علمی [[جهان اسلام]] در مواجهه با مشکلاتی چون کرونا بپردازیم. | ||
این مقاله سعی دارد با هدف بازگشت به عصر طلایی جهان اسلام و دوره باشکوه پیشرانی مسلمانان در توسعه علم و فناوری در جهان تلنگری باشد برای توجه دادن همگان به ظرفیت کشورهای اسلامی و نخبگان، تا این ظرفیتهای | این مقاله سعی دارد با هدف بازگشت به عصر طلایی جهان اسلام و دوره باشکوه پیشرانی مسلمانان در توسعه علم و فناوری در جهان تلنگری باشد برای توجه دادن همگان به ظرفیت کشورهای اسلامی و نخبگان، تا این ظرفیتهای بیبدیل در مسیر حل چالشهای جهان اسلام قرار گیرند. | ||
=مفهومشناسی= | =مفهومشناسی= | ||
== جهان اسلام == | == جهان اسلام == | ||
جهان اسلام یک واژه بسیار کاربردی است که تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. اما تعریفهای مختلف به نحوی در جامعیت یا مانعیت دچار ایراد هستند؛ زیرا یا بر اساس جغرافیا، نوع حکومت، معیارهای فرهنگی (مستوفی الممالک، رضا، جغرافیای کشورهای اسلامی، ص15)، تعاملات سیاسی؛ مانند عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی(گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین جهان، ص 61/ مظفری محمد حسین، کشورهای اسلامی و حقوق بشر، ص20)، تاریخ پیدایش کاربرد این مفهوم(زیر نظر حداد عادل، غلامعلی، دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص451) و یا درصد جمعیت(اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، مدخل ج1، ص 1) و ... تعریف کردهاند و همه این موارد یا قابلیت تطبیق بر جمیع ندارند و یا حسب شرایط گوناگون، متغیر هستند. | جهان اسلام یک واژه بسیار کاربردی است که تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. اما تعریفهای مختلف به نحوی در جامعیت یا مانعیت دچار ایراد هستند؛ زیرا یا بر اساس جغرافیا، نوع حکومت، معیارهای فرهنگی (مستوفی الممالک، رضا، جغرافیای کشورهای اسلامی، ص15)، تعاملات سیاسی؛ مانند عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی (گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین جهان، ص 61/ مظفری محمد حسین، کشورهای اسلامی و حقوق بشر، ص20)، تاریخ پیدایش کاربرد این مفهوم(زیر نظر حداد عادل، غلامعلی، دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص451) و یا درصد جمعیت(اسعدی، مرتضی، جهان اسلام، مدخل ج1، ص 1) و ... تعریف کردهاند و همه این موارد یا قابلیت تطبیق بر جمیع ندارند و یا حسب شرایط گوناگون، متغیر هستند. | ||
اگر بخواهیم جهان اسلام را یک مجموعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی واحد بدانیم که در عرصههای گوناگون زندگی بشر قابلیت بروز و تاثیر داشته باشد، ابتدا باید به یک تصور مفهومی با تکیه بر آرمانهای مشترک، مطابق با مصداق خارجی آن دست یابیم تا هم دچار چالشهای بعدی نشویم و هم زمینهای برای تحقق آن به گونه عینی به وجود آید؛ لذا همان گونه که اسلام فرازمانی و فرامکانی است، اساس تعریف ما از جهان اسلام نیز باید فرازمانی و فرامکانی باشد. | اگر بخواهیم جهان اسلام را یک مجموعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی واحد بدانیم که در عرصههای گوناگون زندگی بشر قابلیت بروز و تاثیر داشته باشد، ابتدا باید به یک تصور مفهومی با تکیه بر آرمانهای مشترک، مطابق با مصداق خارجی آن دست یابیم تا هم دچار چالشهای بعدی نشویم و هم زمینهای برای تحقق آن به گونه عینی به وجود آید؛ لذا همان گونه که اسلام فرازمانی و فرامکانی است، اساس تعریف ما از جهان اسلام نیز باید فرازمانی و فرامکانی باشد. | ||
«جهان اسلام» بیش از آنکه بیانگر یک موقعیت جغرافیایی باشد، معرف هویت حدود یک و نیم میلیارد انسان است که دارای آیین و دینی مشترک هستند. از آنجا که اقلیتهای مسلمان در جای جای دنیا اعم از کشورهای مسلمان و غیر مسلمان رو به فزونی است، به نظر میرسد که تعریف پویا، جامع و مانع جهان اسلام عبارت است از: تمام مسلمانان جهان با تمام ظرفیتهای بالقوه و بالفعل و محدودیتها و مشکلاتی که دارند. | «جهان اسلام» بیش از آنکه بیانگر یک موقعیت جغرافیایی باشد، معرف هویت حدود یک و نیم میلیارد انسان است که دارای آیین و دینی مشترک هستند. از آنجا که اقلیتهای مسلمان در جای جای دنیا اعم از کشورهای مسلمان و غیر مسلمان رو به فزونی است، به نظر میرسد که تعریف پویا، جامع و مانع جهان اسلام عبارت است از: تمام مسلمانان جهان با تمام ظرفیتهای بالقوه و بالفعل و محدودیتها و مشکلاتی که دارند. | ||
در فقه اسلامی، مسلمان این گونه تعریف شده است: مسلمان کسی است که بپذیرد: هیچ خدایی جز «اللّه» نیست و [[ | در فقه اسلامی، مسلمان این گونه تعریف شده است: مسلمان کسی است که بپذیرد: هیچ خدایی جز «اللّه» نیست و [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد صلی الله علیه و آله]] و سلم پیامبر خداوند است. کسی که این دو را قبول داشته باشد و به زبان هم اقرار کند، مسلمان است. ([[سید روحالله موسوی خمینی|خمینی، روحالله]]، 1279-1368، ص31) | ||
== مشکلات فراگیر == | == مشکلات فراگیر == | ||
خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
- وجود سازمانهای بینالمللی اسلامی؛ از قبیل: | - وجود سازمانهای بینالمللی اسلامی؛ از قبیل: | ||
* [[سازمان | * [[سازمان همکاری اسلامی|سازمان همکاریهای اسلامی]] | ||
* [[سازمان بینالمللی شهرها و پایتختهای اسلامی]] | * [[سازمان بینالمللی شهرها و پایتختهای اسلامی]] | ||
* [[شورای حکمای مسلمان]] | * [[شورای حکمای مسلمان]] | ||
خط ۱۲۲: | خط ۱۲۲: | ||
== اختلافات سیاسی == | == اختلافات سیاسی == | ||
از جمله موانع بهرهمندی از ظرفیتهای جهان اسلام، وجود ناهمگونی در نظامهای حکومتی و ساختارهای سیاسی کشورهای اسلامی است که غالباً منجر به اختلافات سیاسی میگردد. در برخی از کشورها نظام پادشاهی و در برخی دیگر نظام جهموری برپاست. برخی از حکومتها | از جمله موانع بهرهمندی از ظرفیتهای جهان اسلام، وجود ناهمگونی در نظامهای حکومتی و ساختارهای سیاسی کشورهای اسلامی است که غالباً منجر به اختلافات سیاسی میگردد. در برخی از کشورها نظام پادشاهی و در برخی دیگر نظام جهموری برپاست. برخی از حکومتها محافظهکار و برخی انقلابی اند. حکومتهای انقلابی مخالف نفوذ و سیاستهای مداخله جویانه حکومتهای استکباری و استعماری هستند. | ||
این اختلاف ساختاری که منجر به اختلاف در سیاستگذاری میشود، مانع اتفاق نظر بر موضوعات پیشنهادی برای هم گرایی و بهرهمندی از ظرفیتها است؛ زیرا برخی به دنبال مسلط ساختن بیگانگان بر امور مسلمین و برخی دیگر به دنبال ممانعت از این تسلط هستند. از سویی به دلیل تاثیرپذیری مردم مسلمان سایر کشورها از سیاستهای حکومتهای انقلابی مسلمان، دولتهای | این اختلاف ساختاری که منجر به اختلاف در سیاستگذاری میشود، مانع اتفاق نظر بر موضوعات پیشنهادی برای هم گرایی و بهرهمندی از ظرفیتها است؛ زیرا برخی به دنبال مسلط ساختن بیگانگان بر امور مسلمین و برخی دیگر به دنبال ممانعت از این تسلط هستند. از سویی به دلیل تاثیرپذیری مردم مسلمان سایر کشورها از سیاستهای حکومتهای انقلابی مسلمان، دولتهای محافظهکار برای حفظ موقعیت خود و عدم روبرویی با قدرتهای استکباری، از تعامل و نزدیکی با انقلابیون پرهیز میکنند. این عامل نیز مانع بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام است. | ||
== بی ثباتی سیاسی == | == بی ثباتی سیاسی == | ||
خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
== ضعف اقتصادی == | == ضعف اقتصادی == | ||
تحریم اقتصادی امروز به مهمترین ابزار | تحریم اقتصادی امروز به مهمترین ابزار سلطهطلبیِ استکباری تبدیل شده است. درهمتنیدگی نظامهای اقتصادی، تجاری و مالی بینالمللی با نظام اقتصادی آمریکا و دلاریزه شدن اقتصادهای ملی و جهانی، این امکان را برای [[آمریکا|ایالات متحده]] فراهم کرده تا سلطهجویی خود را با «تهدیدات تحریمی» و «تروریسم اقتصادی» پیش برده و خواستههای نامشروع خود را به کشورهای دیگر تحمیل کند. جهان اسلام باید تدابیری برای رهایی خود از سلطه دلار و سیستم مالی آمریکا پیشبینی کند. واقعیت آن است که کشورهای اسلامی از نظر اقتصادی، مکمل یکدیگر هستند و ایجاد سازوکارهای خاصی برای همکاریهای بانکی و مالی میان کشورهای اسلامی، استفاده از پول ملی در تجارت متقابل، عقد موافقتنامههای تجارت ترجیحی در جهان اسلام، سرمایهگذاری در زمینههای دارایِ مزیت نسبی و دیگر ایدههایی از این دست باید مورد کارشناسان اقتصادی [[جهان اسلام]] قرار گیرند. | ||
== توسعه نیافتگی == | == توسعه نیافتگی == | ||
خط ۱۴۰: | خط ۱۴۰: | ||
عامل دیگری که موجب تضعیف [[جهان اسلام|امت اسلامی]] و دور شدن آن از رشد و تعالی و بهرهمندی از ظرفیتها شده است، افراط در ملیگرایی است. | عامل دیگری که موجب تضعیف [[جهان اسلام|امت اسلامی]] و دور شدن آن از رشد و تعالی و بهرهمندی از ظرفیتها شده است، افراط در ملیگرایی است. | ||
ملی گرایی در اصل نوعی برداشت فکری در یک جامعه سیاسی است که بر پایه مشترکاتی چون فرهنگ، زبان، آداب و سنن و تعلّقات خونی، نژادی و قبیله ای به وجود میآید. ملیگرایی گاه ریشه در برتری طلبی نژادی و قومی دارد که از آن به شوونیسم یا ملیگرایی افراطی تعبیر میشود و از خلال آن، گاه برخی مکاتب انحرافی ظهور میکنند که از جمله میتوان به فاشیسم و نازیسم اشاره کرد (کاظمی، 1378 ،صص136-135.) | ملی گرایی در اصل نوعی برداشت فکری در یک جامعه سیاسی است که بر پایه مشترکاتی چون فرهنگ، زبان، آداب و سنن و تعلّقات خونی، نژادی و قبیله ای به وجود میآید. ملیگرایی گاه ریشه در برتری طلبی نژادی و قومی دارد که از آن به شوونیسم یا ملیگرایی افراطی تعبیر میشود و از خلال آن، گاه برخی مکاتب انحرافی ظهور میکنند که از جمله میتوان به فاشیسم و نازیسم اشاره کرد (کاظمی، 1378 ،صص136-135.) | ||
با خاتمه جنگ جهانی اول، نهضت | با خاتمه جنگ جهانی اول، نهضت استقلالطلبی و رشد ملیگرایی در کشورهای اسلامی به-ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا شروع شد. البته در رواج این پدیده باید به نوعی استعمار غرب را جستجو کرد؛ زیرا اروپا در صدد جدا کردن اعراب از امپراطوری عثمانی و نابودی آن بود. بعد از جنگ جهانی دوم، درحالی که تمایلات «فراملی گرایی» در میان کشورهای اروپایی رو به افزایش بود، کشورهای اسلامی برای مقابله با استعمار، در پی تقویت ملیگرایی و بسیج نیروهای ملی بودند که در نتیجه آن، روند استعمارزدایی در کشورهای آسیایی و آفریقایی شکل گرفت و دولتهای مستقل ملی در این مناطق ظاهر شدند. برخلاف گرایش نوع اول که به دنبال وحدت و تقویت همگرایی بود، گرایش نوع دوم به دلیل افراط در ملیگرایی، جداییطلبانه و استقلال خواهانه بود و در نتیجه، تضعیف روند همگرایی را به دنبال داشت (مقتدر، 1370 ،صص82-74) | ||
با دقت در رویه عملکرد سیاسی کشورهای عربی خاورمیانه نیز دریافت میشود، آنها نیز گرفتار فریب ملیگرایی شدهاند. آنها نه تنها کشورهای اسلامی غیر عرب را از دایره تعاملات و همکاری-ها دور رانده اند؛ بلکه در میان خودشان نیز دچار اختلاف شدهاند. | با دقت در رویه عملکرد سیاسی کشورهای عربی خاورمیانه نیز دریافت میشود، آنها نیز گرفتار فریب ملیگرایی شدهاند. آنها نه تنها کشورهای اسلامی غیر عرب را از دایره تعاملات و همکاری-ها دور رانده اند؛ بلکه در میان خودشان نیز دچار اختلاف شدهاند. | ||
خط ۱۵۰: | خط ۱۵۰: | ||
== صهیونیسم == | == صهیونیسم == | ||
قدرتهای استعماری که در سدههای گذشته با فناوریهای پیشرفته و تهاجم فرهنگی بر جهان اسلام سیطره پیدا کرده بودند، با خلق یک مکتب نوظهور به نام «صهیونیسم»، جنگی فرسایشی را بر ملتهای مسلمان تحمیل کردند. در واقع، اشغال [[فلسطین]] توطئه مشترک جمعی از پیروان مسیحیت و یهودیت در سدههای اخیر بود که به دست صهیونیستها صورت گرفت. (ولایتی، 1376 ،صص7-5) صهیونیسم به عنوان ابزار استعمار، با ایجاد اختلاف میان امت اسلامیتوانسته است بسیاری از جنبشهای عربی و اسلامی را متلاشی کند. ایجاد مسئله فلسطین به عنوان مهمترین عامل اختلاف میان کشورهای عضو [[اتحادیه عرب]] و [[سازمان کنفرانس اسلامی]]، مانع تحقق همافزایی آنها شده است. | قدرتهای استعماری که در سدههای گذشته با فناوریهای پیشرفته و تهاجم فرهنگی بر جهان اسلام سیطره پیدا کرده بودند، با خلق یک مکتب نوظهور به نام «صهیونیسم»، جنگی فرسایشی را بر ملتهای مسلمان تحمیل کردند. در واقع، اشغال [[فلسطین]] توطئه مشترک جمعی از پیروان مسیحیت و یهودیت در سدههای اخیر بود که به دست صهیونیستها صورت گرفت. (ولایتی، 1376 ،صص7-5) صهیونیسم به عنوان ابزار استعمار، با ایجاد اختلاف میان امت اسلامیتوانسته است بسیاری از جنبشهای عربی و اسلامی را متلاشی کند. ایجاد مسئله فلسطین به عنوان مهمترین عامل اختلاف میان کشورهای عضو [[اتحادیه عرب]] و [[سازمان همکاری اسلامی|سازمان کنفرانس اسلامی]]، مانع تحقق همافزایی آنها شده است. | ||
== وابستگی به دشمن == | == وابستگی به دشمن == | ||
خط ۱۷۳: | خط ۱۷۳: | ||
=== د: سازمان کنفرانس اسلامی === | === د: سازمان کنفرانس اسلامی === | ||
ملک سعود- پادشاه عربستان- به منظور مهار اندیشههای ناصر، در سال 1960، خواستار آن شد که برای حل مشکلات جهان اسلام، کنفرانسی با حضور شخصیتهای بزرگ اسلامی که برای انجام مناسک حج عازم آن کشور بودند، برگزار گردد. بر این اساس، در سال 1965.م کنفرانسی با شرکت 115 شخصیت اسلامی از 35 کشور جهان اسلام، تشکیل و ضرورت برگزاری اجلاسی از سران | ملک سعود- پادشاه عربستان- به منظور مهار اندیشههای ناصر، در سال 1960، خواستار آن شد که برای حل مشکلات جهان اسلام، کنفرانسی با حضور شخصیتهای بزرگ اسلامی که برای انجام مناسک حج عازم آن کشور بودند، برگزار گردد. بر این اساس، در سال 1965.م کنفرانسی با شرکت 115 شخصیت اسلامی از 35 کشور جهان اسلام، تشکیل و ضرورت برگزاری اجلاسی از سران کشورهای اسلامی مطرح شد که توسط شرکتکنندگان تصویب شد. گسترش وحدت اسلامی، همکاری میان کشورهای عضو در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی، مبارزه با تبعیض نژادی و استعمار و حمایت از حقوق مردم فلسطین از جمله اهداف مندرج در منشور این سازمان به شمار میرود. سازمان کنفرانس اسلامی که بر اساس نظریه ارتباطات شکل گرفت، با 57 کشور عضو و پشتوانههای مادی و معنوی آنها از جمله منابع عظیم نفت و گاز و نیروی انسانی فراوان، بزرگترین تشکل اسلامی در سطح جهان محسوب میشود. بااین حال، به دلیل ضعفهای درون سازمانی و گفتمان حاکم بر روابط بین الملل که مبتنی بر تقابل اسلام و مسیحیت است، این تشکل بعد از گذشت حدود 40 سال از تأسیس آن، تاکنون نتوانسته است به اهداف مندرج در منشور خود دست یابد. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص162) | ||
در بررسی علل ناکارآمدی و ضعف سازمان در اثرگذاری بر سیر تحولات بینالمللی میتوان به وجود نظامهای سیاسی ناهمگن، وابستگی سیاسی غالب اعضا به قدرتهای بزرگ، جناح بندیهای درون سازمان، تفاوتهای مذهبی و | در بررسی علل ناکارآمدی و ضعف سازمان در اثرگذاری بر سیر تحولات بینالمللی میتوان به وجود نظامهای سیاسی ناهمگن، وابستگی سیاسی غالب اعضا به قدرتهای بزرگ، جناح بندیهای درون سازمان، تفاوتهای مذهبی و فرقهگرایی دینی اشاره کرد. علاوه بر این، نگاه کشورهای اسلامی به سازمان کنفرانس اسلامی متفاوت از یکدیگر بوده و هریک در صدد تأمین منافع و امنیت ملی خود است. (ولایتی. علی اکبر، سعید محمدی. رضا،1389، ص163) | ||
== اتحادیههای اقتصادی == | == اتحادیههای اقتصادی == | ||
خط ۲۰۰: | خط ۲۰۰: | ||
سیاست، اقتصاد، علم و فرهنگ، برای تقویت هر ملت مکمل یکدیگر هستند و سعه و ضیق هر یک در میزان نفوذ دیگر تاثیرگذار است. به طور مثال: کشورهای اروپایی که قدرت مؤثر منطقهای و بینالمللی در منطقه خاورمیانه بودند، به دلیل وجود برخی مشکلات سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ جهانی اول و دوم نفوذ خود را از دست دادند. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 86) | سیاست، اقتصاد، علم و فرهنگ، برای تقویت هر ملت مکمل یکدیگر هستند و سعه و ضیق هر یک در میزان نفوذ دیگر تاثیرگذار است. به طور مثال: کشورهای اروپایی که قدرت مؤثر منطقهای و بینالمللی در منطقه خاورمیانه بودند، به دلیل وجود برخی مشکلات سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ جهانی اول و دوم نفوذ خود را از دست دادند. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 86) | ||
در جهانی که چشمان تیز گرگ صفتان به دنبال طعمه میگردند، خصوصا در زمانی که غولهای اقتصادی و سیاسی برای استثمار هرچه بیشتر ملتهای ضعیف تر متحد و | در جهانی که چشمان تیز گرگ صفتان به دنبال طعمه میگردند، خصوصا در زمانی که غولهای اقتصادی و سیاسی برای استثمار هرچه بیشتر ملتهای ضعیف تر متحد و همپیمان میشوند، تک روی به صلاح هیچ ملتی نیست. ازین رو بسیاری از کشورها مشکلات خارجی خود را در قالب سازمانهای فراملی حل و فصل میکنند و هر روز شاهد تشکیل اتحادیههای جدید در زمینههای مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی هستیم. اتحادیه اروپا نمونهای از یک مجموعه همگرا و تاثیرگذار جهانی است که توانسته در قالب یک بلوک اقتصادی قدرتمند جایگاه مناسبی را در نظام بین الملل و دیپلماسی اقتصادی کسب نماید. (شهسواری، حسن، 1390 ش، ص 57) | ||
جهان اسلام دارای دشمنان فراوانی است که در این دشمنی با هم متحد هستند و در را ه تخریب و تضعیف دولتها و ملتهای مسلمان از هیچ کوششی دریغ نمیورزند. این دشمنان و در راس آنها صهیونیسم جهانی، دنبال اتحاد همه قدرتهای جهانی بر علیه امت اسلام است. | جهان اسلام دارای دشمنان فراوانی است که در این دشمنی با هم متحد هستند و در را ه تخریب و تضعیف دولتها و ملتهای مسلمان از هیچ کوششی دریغ نمیورزند. این دشمنان و در راس آنها صهیونیسم جهانی، دنبال اتحاد همه قدرتهای جهانی بر علیه امت اسلام است. | ||
خط ۲۰۶: | خط ۲۰۶: | ||
در صورت همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام، امکان ارتباط بهتر و به دور از تاثیر پذیری فرهنگی از بیگانگان، برای ایجاد تفاهم بیشتر میان امت اسلامی و نشر معارف دینی فراهم خواهد آمد. | در صورت همافزایی و بهرهمندی از استعدادهای جهان اسلام، امکان ارتباط بهتر و به دور از تاثیر پذیری فرهنگی از بیگانگان، برای ایجاد تفاهم بیشتر میان امت اسلامی و نشر معارف دینی فراهم خواهد آمد. | ||
از هم گسیختگی امت اسلامی و عدم | از هم گسیختگی امت اسلامی و عدم سازماندهی و بهرهمندی از استعدادها، منطقه فراغ وبستر مناسب برای دسیسهها و توطئههای دشمن ایجاد میکند و ظرفیتها و استعدادها را به تهدید تبدیل می-نماید. | ||
=چگونگی بهرهمندی از ظرفیتها در برابر مشکلات فراگیر= | =چگونگی بهرهمندی از ظرفیتها در برابر مشکلات فراگیر= | ||
خط ۳۲۳: | خط ۳۲۳: | ||
ولایتی، علی اکبر، 1376، ایران و مسئله فلسطین بر اساس اسناد وزارت امور خارجه) 1937-1897م/1317-1315ق)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. | ولایتی، علی اکبر، 1376، ایران و مسئله فلسطین بر اساس اسناد وزارت امور خارجه) 1937-1897م/1317-1315ق)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. | ||
[[رده: | [[رده:مقالهها]] | ||
[[رده:کرونا]] | [[رده:کرونا]] | ||
[[رده:جهان اسلام]] | [[رده:جهان اسلام]] |