عثمان: تفاوت میان نسخه‌ها

| سال تولد = سال ۶ [[عام الفیل]]

| محل تولد = [[مکه]]

| دین = [[اسلام]]

| فعالیت‌ها = فتح مجدد آذربایجان، افریقیه (شمال غربی آفریقا)، فتح جزیره [[قبرس]] و فتح گرگان

'''عثمان بن عفان''' سومین [[خلیفه]] از [[خلفای راشدین]] نزد اهل سنت و از اصحاب [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اکرم (صلی الله علیه)]] است. عثمان بنابر شورایی که عمر بن خطاب پیش از مرگ خود برای انتخاب خلیفه تعیین کرد به خلافت رسید و از سال ۲۳ قمری تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ قمری حکومت کرد.

# عثمان با اجازه از پیامبر(صلی الله علیه) و به دلیل بیماری سخت همسرش رقیه – در جنگ بدر حضور نیافت <ref>الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1038</ref> و همان روزی که خبر پیروزی مسلمانان به مدینه رسید، رقیه از دنیا رفت. <ref>اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج‏ 3، ص 482</ref>

# در سفر مسلمانان به مکه که منجر به صلح حدیبیّه شد؛ پیامبر گرامی اسلام، عثمان را به جهت ارتباط عاطفی که با قریش داشت، برای صلح به داخل مکه فرستاد. پس از مدتی خبر رسید که اهالی مکه عثمان را کشته‌اند. این خبر، مسلمانان را به این باور رسانید که باید برای جنگ آماده شوند؛ لذا با یکدیگر پیمانی بستند که به [[بیعت رضوان]] معروف شد، سپس خبر رسید که مرگ او تنها یک شایعه بوده است. طبیعتاً به همین دلیل، او در بیعت رضوان نیز حضور نداشت. <ref>الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1038</ref> برخی بیعت رضوان را فضیلتی برای عثمان به شمار می‌آورند، اما باید گفت صرف نظر از مأموریت خطیری که او عهده‌دارش بود، اما این بیعت برای انتقام گرفتن خون عثمان نبود، بلکه برای حفظ اسلام در مقابل کفّار شکل گرفت.

# [[جنگ تبوک]] از جمله جنگ‌هایی بود که سختی‌های بسیاری را متوجه مسلمانان کرد؛ زیرا مسافت بسیار طولانی به همراه گرمی شدید هوا، با امکانات آن‌روز مسلمانان هم‌خوانی نداشت؛ لذا نیاز به کمک‌های بسیاری بود و عموم مسلمانان‌، در حد توان خود به سپاه اسلام کمک کردند و از آن‌جا که عثمان به لحاظ مالی، وضعیت مناسب‌تری از دیگران داشت، کمک بیشتری نسبت به دیگران کرد.<ref>ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبدالسلام، ج 3، ص 470، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق</ref> البته در برخی نقل‌ها، ارقام اغراق‌آمیزی درباره کمک‌های عثمان وجود دارد <ref>الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1040</ref> که به دلایل مختلفی نمی‌توان به سادگی آنها را پذیرفت.

زید همه نوشته‌های پراکنده قرآنی را جمع کرد و هر آیه قرآنی را هرچند دهها حافظ و دهها نوشته، مؤید و مطابق آن بود، با اخذ حداقل دو شاهد (یکی از کتابت، یکی از حفظ) می‌پذیرفت. قرآن جمع و تدوین یافتۀ زید همچنان متشکل از صحیفه‌ها بود و به صورت مصحف نبود و سرانجام آن را در جعبه‌ای نهادند و کسی را مأمور حفظ و نگهبانی آن کردند. این گردآوری، ۱۴ ماه و حداکثر تا وفات ابوبکر در سال ۱۳ق طول کشید. این نسخه را طبق وصیت ابوبکر در اختیار عمر نهادند. پس از عمر نیز طبق وصیتش آن را در اختیار دخترش حفصه دختر عمر همسر پیامبر (صلی الله علیه) قرار دادند.

در زمان خلافت عثمان، با فتوحات اسلامی و رفتن قرآن به سرزمین‌های تازه گشوده، اختلافات و مشکلات بسیاری در قرائت کلمات قرآن پیش آمد. عثمان گروهی مرکب از زید بن ثابت و [[سعید بن عاص]] و عبدالله بن زبیر و [[عبدالرحمن بن حارث]] تشکیل داد. این گروه با همکاری ۱۲ نفر از قریش و انصار که امام علی (علیه السلام) بر کار آنان به نوعی نظارت و اشراف داشت کار استنساخ نسخه نهایی را آغاز کرد.

آنان تمام نوشته‌های زمان پیامبر (صلی الله علیه) را گردآوردند. سپس نسخه کتابت زید در زمان ابوبکر را که نزد حفصه محفوظ بود، به امانت گرفتند. قرار بر این بود که هر وقت ۳ تن همکار زید با او در کتابت کلمه‌ای اختلاف یافتند به لهجه قریش کتابت کنند. به این ترتیب کار تدوین نهایی، بر مبنای صحایف بازمانده از پیامبر(صلی الله علیه) و نسخه‌های اختصاصی از جمله نسخه حفصه و نسخه خود زید، و با تکیه به حفظ حافظان و شهادت شاهدان، پیش رفت و _{مصحف امام} یعنی مصحف نمونه و رسمی و نهایی که معروف به [[مُصحَف عُثمانی]] بود، در فاصله چهار پنج سال از ۲۴ق تا قبل از ۳۰ق، سرانجام یافت و از روی آن ۵ یا ۶ نسخه عیناً استنساخ شد.

عثمان در برخی موارد احکام اسلام را تغییر دارد. او در منا نماز را بر خلاف سنت رسول خدا(صلی الله علیه) تمام خواند و وقتی با اعتراض صحابه از جمله [[عبدالرحمان بن عوف]] روبرو شد و نتوانست به آنان جوابی بدهد، گفت: _{هذا رَأىٌ رَأَیْتُهُ}. این رأیی است که خود بر آن شدم! <ref>تاریخ اسلام، ج4 ص268</ref> به گفته متقی هندی تغییر در وضو و اختلاف در وضوی شیعه و اهل سنت نیز از زمان خلافت او آغاز شد. <ref>کنزالعمال ج9 ص443 ح 26890</ref> او با آنکه در جایی خود می‌گوید پیامبر (صلی الله علیه) پس از شستن صورت و دست‌ها و مسح سر، پاها را نیز مسح کرد <ref>المصنف فی الأحادیث والآثار ج1 ص16</ref> اما در جای دیگر وضوی پیامبر (علیه السلام) با شستن پاها می‌داند.<ref> مسند الدارمی ج1 ص544 </ref>

'''حضرت علی (علیه السلام) در‌این‌باره می‌فرماید''':

بر اساس روایاتی از اهل سنت جبرئیل نیز مسح پا ها را به پیامبر (صلی الله علیه) تعلیم داد. <ref>صنعانی، المصنف ج1 ص19؛ ابن ابی شیبه، المصنف فی الأحادیث والآثار ج1 ص26</ref>  

پس از قتل عثمان تاریخ اسلامی وارد مرحله جدیدی شد.<ref>الغبان، فتنة مقتل عثمان بن عفان، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۳۸</ref> کشته‌شدن او زمینه‌ساز جنگ‌های داخلی در زمان حاکمیت امام علی (علیه السلام) شد که در یکی از آنها افراد نامداری مانند طلحه، زبیر و عایشه در برابر او قرار داشتند و دیگری منجر به شکل‌گیری گروهی به نام [[خوارج]] گردید.<ref>غریب، خلافة عثمان بن عفان، قاهره، ص۱۵۹</ref>

شورشیان آهسته آهسته به این نتیجه رسیدند که عثمان قصد کناره‌گیری و تن‌دادن به خواسته‌های آنان را ندارد، پس قصد جان او را کردند؛ ولی برخی معذورات مانند نگهبانی [[حسن بن علی|حسن بن‌علی (علیه السلام)]] و مایل نبودن شورشیان به درگیری با او و بنی‌هاشم، مانع حمله آنان به خانه عثمان می‌شد. شورشیان عاقبت از دور به خانه عثمان تیر انداختند و در این میان امام حسن(علیه السلام) زخمی شد. تیری نیز به مروان خورد و محمد بن طلحه نیز خون‌آلود شد و سر و صورت قنبر غلام علی(علیه السلام) شکست. محمد بن‌ابی‌بکر از اینکه [[امام حسن |امام حسن (علیه السلام)]] زخمی شد، هراسان بود که مبادا بنی‌هاشم به سبب این موضوع وارد کار شوند و فتنه گسترش یابد.  

در این زمان فقط همسر عثمان نزد وی بود. شورشیان عثمان را کشتند و همسرش شروع به شیون کرد. امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) وقتی وارد‌ دارالاماره شدند، دیدند عثمان کشته و بدن او مُثله شده است. امام علی (علیه السلام)، طلحه، زبیر و سعد از موضوع آگاه شدند و شروع به خواندن آیه انا لله و انا الیه <ref>بخشی از آیهٔ ۱۵۶ سورهٔ بقرهٔ قرآن</ref> راجعون کردند. دینوری نقل کرده است عده‌ای همچون علی (علیه السلام) بر کشته عثمان گریستند تا جایی که علی(علیه السلام) از هوش رفت. <ref>دینوری، امامت و سیاست، ترجمه، ص۶۷-۷۰</ref>

بنابر منابع تاریخ اسلام، امام علی (علیه السلام) با قتل عثمان مخالف بود و برای جلوگیری از قتل او، دو فرزندش حسن و حسین (علیه السلام) و چند تن دیگر را به نگهبانی خانه او گماشت. <ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج‏3،ص:1046</ref> به نقل برخی منابع، او پس از اطلاع از قتل عثمان گریست و نگهبانان خانه او را توبیخ کرد و گفت که هیچ توجیهی برای قتل عثمان وجود ندارد. <ref>دینوری، امامت و سیاست(ترجمه فارسی)، ص۶۹</ref>

در نقلی دیگر از قول امام علی (علیه السلام) نقل شده است که عثمان، خود، حسن و حسین (علیه السلام) را که از او حفاظت می‌کردند، از جنگ با مهاجمان خانه خود بازداشته است. <ref>دینوری، امامت و سیاست(ترجمه فارسی)، ص۷۶</ref> پیش از قتل عثمان نیز امام علی (علیه السلام) بارها وساطت کرد و کمک‌هایی به او رساند؛ برای نمونه وقتی معترضان وی را محاصره کردن و آب را بر او بستند، امام علی (علیه السلام) آب و غذا به او می‌رساند. <ref>دینوری، امامت و سیاست(ترجمه فارسی)، ص۶۱</ref>

به نقل منابع اهل سنت از امام علی(علیه السلام)، او گفته است که اگر عثمان از من برای دفاع از خود کمک می‌خواست از جان مضایقه نمی‌کردم، به مرگ حسن و حسین رضا می‌دادم، من مردم را از کشتن عثمان بیم دادم. <ref>دینوری، امامت و سیاست(ترجمه فارسی)، ص۷۶</ref> گفته‌اند وقتی معترضان مصری قصد محاصره و قتل عثمان را کردند، نزد علی (علیه السلام) آمدند. گفتند: برخیز و همراه ما بیا تا به سوی او برویم، خداوند خون وی را حلال کرده است. علی(علیه السلام) گفت: به خدا سوگند چنین نخواهم کرد و با شما نخواهم آمد. مردم [[مصر]] گفتند: پس برای چه برای ما نامه نوشتی؟ علی گفت: به خدا سوگند، من هرگز برای شما نامه‌ای ننوشتم. در این جا آنها به یکدیگر نگاه کردند. <ref>دینوری، امامت و سیاست(ترجمه فارسی)، ص۶۱</ref>