جنبش باسماچی در آسیای مرکزی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''باسماچیان'''، قیام، حرکت جماعاتی از مسلمانان ترکستان، برضد حکومت شوروی، عمدتاً از ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۰. «باسماچی» (املای ترکی: باصماچی) در زبان روسی به معنای '''یاغی''' است و ریشه آن «باسماق» ترکی و به معنای هجوم آوردن و حمله کردن است.

«باسماچگی» در تاجیکی، یا به عبارت دقیق‌تر از نظر مقامات دولتی [[تاجیکستان]]، به معنای حرکت ضدانقلاب شورایی بود.

صدرالدین عینی نیز از آن قیام کنندگان با نام «باسمه چیان» یاد کرده و دزد و تاراجگرشان خوانده است. <ref>مایکل ریوکین، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی، ترجمة محمود رمضان زاده، مشهد ۱۳۶۶ ش.</ref>  

== علت شکل‌گیری جنبش ==

او هم به دلایلی نامعلوم در زندان بود. باسماچی‌ها با رهبری قورباشی‌ها، نظامی اداری – نظامی‌مانند خان‌های فئودال ایجاد کرده بودند. با توجه به رقابت‌های [[بریتانیا]] با [[روسیه]] و نیز انقلابیون اکتبر، گزارش‌هایی در مورد حمایت‌های گوناگون آنها وجود دارد. <ref>همان، ص 49</ref>

اقدام‌های بلشویک‌ها در سال 1918 علیه باسماچی‌ها شدت یافت. اختلاف در میان اعضای شورای '''تاشکند''' برای '''باسماچیان''' فرصت فعالیت بیشتری را ایجاد کرد.

در تابستان 1918 '''ایرگش''' در پی‌تحمل شکست‌هایی از '''بلشویک‌ها'''، پذیرفت مبارزه‌اش را پایان دهد. ولی '''خال‌خوجا''' فرمانده نیروهای او به '''محمدامین''' پیوست.

ارتش دهقانی روس‌ها در تاشکند هم به آنان پیوست. آنها در اواخر سال 1918 کنترل خود را در فرغانه گسترش دادند.

[[افغانستان]] در جریان رویارویی با بریتانیا، روابط نزدیکی با بلشویک‌ها ایجاد کرد. '''محمدامین''' که دیگر باسماچی‌ها را «'''ارتش مردم مسلمان'''» می‌خواند، خواستار برپایی جهاد علیه روس‌ها بود.

[[پرونده:ابراهیم بک.jpg|بندانگشتی|چپ|ابراهیم بیگ یکی از رهبران باسماچیان در آسیای میانه]]

در بهار 1920 با تغییر سیاست مسکو در آسیای مرکزی، گروهی از باسماچی‌ها قرارداد ترک مخاصمه را پذیرفتند، برخی هم به مبارزه ادامه دادند.

مسکو نیز در پاسخ او را عامل بریتانیا خواند. مرگ '''انور پاشا''' در سپتامبر 1922 جنبش باسماچی را از یک رهبر نظامی قدرتمند محروم ساختت.

او خود را منجی ترک‌های جهان می‌دانست. او می‌خواست این جنبش را به جای جنگ چریکی به سوی جنگ متعارف بکشاند و بیش از آنکه به جریان فکری سنت‌گرایی باسماچیان تعلق داشته باشد، به نوگرایی بخاراییان جوان گرایش داشت.

سال 1923 برای باسماچی‌ها بسیار سخت بود. روس‌ها تشدید فشار برآنها را با ایجاد گرسنگی دنبال کردند. با این حال شایعه کمک انگلیسی‌ها به آنان سبب تقویت این مبارزان شد.

'''حاجی سامی بیگ''' فرمانده آنان نیز از بریتانیا کمک درخواست کرد. پیشروی‌های نظامی روس‌ها در تابستان 1923 نشان می‌داد حمایت مؤثری از سوی بریتانیا انجام نشد.