بداء: تفاوت میان نسخه‌ها

بداء از جمله اعتقاداتی است که ریشه در روایات و نیز مباحث روایی و کلامی شیعه دارد. برخی از متکلمان همچون [[فخر رازی]] و نیز [[سلیمان بن جریر زیدی]] معتقدند که بداء از ابتکارات [[امامیه]] است.<ref>فخر رازی، محصل افکار المتقدمین و المتأخرین، سال ۱۴۱۱ق، ص۶۰۲</ref> <ref>فخر رازی، تفسیر الرازی، ج ۱۹، ص۶۶.</ref> ولی [[عبدالکریم شهرستانی]] ریشه اعتقاد به بداء را به [[کیسانیه]] نسبت می‌دهد که در کلمات [[مختارثقفی]] مورد استفاده قرار گرفته است. <ref>شهرستانی عبد الکریم، ملل و نحل، سال ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۷۱.</ref> با این حال برخی از مفسران معتقدند که بداء ریشه قرآنی دارد آن جا که [[قرآن]] در برخی از آیات <ref>سوره بقره، آیه ۱۰۶</ref>تصریح به نسخ می‌کند و یا در برخی دیگر از لوح و محو و اثبات <ref>سوره رعد، آیه۳۹</ref> آن سخن می‌گوید و نیز وجود برخی از راوایات که اتفاقا در منابع اهل سنت در بار بداء بیان شده این ادعا را که شیعیان مبتکر بداء بودند را رد می‌کند.<ref>فانی اصفهانی، بداء از نظر شیعه، ۱۳۹۴ش، ص۶۰-۶۳.</ref>

[[شیخ مفید]] معتقد است که تمام مذاهب اسلامی بداء را قبول دارند و اگر مذاهب اهل سنت و جماعت اختلافی در‌این‌باره با امامیه دارند آن اختلاف لفظی است و گرنه هیچ مذهبی نمی‌تواند بداء را انکار کند و بگوید که خداوند احکام را تشریع و سپس نسخ می‌کند و یا اگر کسی را میرانده دوباره زنده می‌کند و یا به کسی مالی بخشیده از او پس می‌گیرد. بنابراین، هیچ مسملمانی منکر چنین چیزی نیست.<ref>شیخ مفید، أوائل المقالات في المذاهب و المختارات‏، ۱۴۱۳ق، ص۸۰.</ref> از دیگر علمای امامیه علامه طباطبایی نیز اختلاف بر سر بداء را لفظی می‌داند و به همین دلیل در تفسیر خود به طور مستقل به آن نمی‌پردازد.<ref>طباطبایی سید محمد حسین، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۱، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref>

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که مفهوم و مصداق این عقیده را بیان می‌کند که به یک نمونه اشاره می‌شود: می‌فرماید: خداوند هر چه را که خواهد محو می‌کند و هر آنچه را که بخواهد ثابت می‌کند. «یمحوا اللّه ما یشاء ویثبت و عنده أُمُ الکتاب» <ref>سوره رعد، آیه ۳۹</ref>  

امام صادق (ع) در بیان این آیه می‌فرماید: آیا غیر از این است که خداوند ثابت را محو می‌کند و آنچه را که محو است را ثابت می‌کند.<ref>کلینی محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۴۶.</ref>  

در [[احادیث]] اعتقاد به مفهوم صحیح بداء، در راستای شناخت حقیقی توحید قرار داده شده است به‌طوری که بدون آن، نمی‌توان خالق را به طور واقعی شناخت. در ادامه به دو روایت اشاره می‌شود.

اعتقاد به بَداء از سوی [[اهل بیت علهیم السلام]] از علائم بندگی به حساب آمده است و علاوه اجر فراوانی برایش در نظر گرفته شده است. <ref>کلینی محمدبن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۷.</ref> از امام صادق(ع) نقل شده: «اگر مردم می‌دانستند اعتقاد به بَداء چه پاداشی دارد، هرگز از سخن گفتن درباره آن خسته نمی‌شدند.<ref>شیخ صدوق، التوحید، نشر الاسلامی، ص۳۳۴.</ref>

امام صادق(ع) بداء را از باورهای اصلی پیامبران برشمردند که هر پیامبری باید به آن اقرار کند.<ref>شیخ صدوق، التوحید، نشر الاسلامی، ص۳۳۳.</ref> امام صادق(ع) می‌فرماید که نباید اعتقاد به بداء را به معنای آشکار شدن چیزی برای خدا دانست چرا که در خداوند نادانی راه ندارد. «از خداوند بداء حاصل نمی‌شود مگر این که از قبل به آن موضوع علم داشته است.<ref>شیخ کلینی محمد بن یعقوب، محمدبن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 198</ref>  

در منابع روایی [[اهل سنت]] نیز روایاتی در باب بداء نقل شده است. در [[صحیح بخاری]] در باب توسعه رزق به‌واسطه صله‌ رحم، ابی‌هریره از [[پیامبر(ص)]] نقل می‌کند که فرمود: «هر کسی که دوست دارد روزی اش توسعه یابد و نیز بابت تاخیر مرگش خوشحال شود، پس باید صله‌رحم کند.

<ref>بخاری محمد، صحیح البخاری، سال ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۵.</ref> همچنین، در باب دعا برای کثرت مال و برکت، از امّ سلیم نقل شده که او از پیامبر(ص) درخواست دعا کرده و پیامبر(ص) نیز در پاسخ فرمودند: «خدایا مال و فرزند او را بیفزا و در آنچه به او عطا فرمودی برکت عنایت بفرما <ref>بخاری محمد، صحیح البخاری، سال ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۷۳.</ref> بنابراین، روایاتی که دلالت بر بداء دارند، در منابع اهل سنت فراوان است و به همین جهت، آنها نیز گریزی از پذیرش بداء ندارند؛ اگرچه با لفظ بداء مخالفت می‌کنند و شیعه را مبتکر این اعتقاد می‌دانند.<ref>فانی اصفهانی، بداء از نظر شیعه، ۱۳۹۴ش، ص۹۹-۱۰۱.</ref>